This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual personal, non-commercial purposes.
and we request that you use these files for
* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web a[nttp: //books . google. con/]
HARVARD COLLEGE LIBRARY
FROM THE BEQUEST OF
JAMES WALKER (Class of 1814) President of Harvard College
* Preference being given to works in tho Intellectual and Moral Sciences"
PATROLOGULE
CURSUS COM PLETUS.
SIVE
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,
OMNIUM SS, PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORUMQUE EGCLESIASTICORUM
AB EVO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA
FLORUERUNT ;
RECUSIO. CHRONOLOGICA
OMNIUM QUAE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICAE TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA ECCLESLE SAECULA,
JUXTA EDITRONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIJS CODICIBUS MANUSCRIPTIR& GOLLATAS, PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU/E TRIBUS NOVISSIMI& SJECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ; INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IP67M TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; OPERIBUS CUM DUBIIS TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; DUOBUS INDICIBUS GENERALIBUS LOCUPLETATA : ALTERO SCiLICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID UNUSQUISQUE PATRUM IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT UNO INTUITU CONSPICIATUR ; ALTERO SCIUPTUILE SACILE, EX QUO LECTOR! COMPERIRE BIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IX QUIBUS OPERUM 'SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM . SCRIPTURE TEXTUS COMMENTATI SINT. FbFTIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA , 81 PERPENDANTUR : CIARACTERUM NIIT T AS CHARTA& QUALITA8, INTÉGRITAS TÉXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIKTAS TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPElLIS DECURSU CONSTANTER SIMILIS, PRETII. EXIGUITAS, PI'UESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHILONOLOGICA, SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC )LLKC SPARSORUM, PIUMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIDUS AD ONNES ATATES, 1.0C08, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIDUS, COADUNATORUM.
SERIES PRAIMA.
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESIA LATINA À TERTULLIANO AD GREGORIUM MAGNUM.
S(eeurrante: Sy.29p.. 9tigue,
BIBLIOTHECI CLERI UNIVERSA, SIVE
CERSUUM COMPLETORUM IN 81NGULO$ SCIENTIAE ECCLE8IASTICAS RAMOS EDITORE.
PATROLOGUE TOMUS XLVI. SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. TOMUS UNICUS.
PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,
IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM VULGO D'ENFER NOMINATAM, $9EU PETIT-MONTR'UGE.
189
/ 7$; Moon 22. Au eret e] | | f once Tooth, 3. 9, s, sd, d. (W. t6. 714p.) OO, toto C e MK onn Ow
mh
AD OPERA
SANCTI AUGUSTINI
HIPPONENSIS. EPISCOPI
SUPPLEMENTUM
COMPLECTENS
CELEBERRIMAS CRITICORUM ET DEFENSORUM SANCTI DOCTORIS IN EJUS OPERA DISQUISITIONES,
NECNON IPSIUS$
" SANCTI AUGUSTINI OPUSCULA
A VABIS ANECDOTORUM COLLECTORIBUS, NEMPE AMADUTIO, MAIO, MINGARELLI, FONTANI, E TENEBRIj ERUTA.
ACCEDIT
VARIANTIUM LECTIONUM IN SANCTI PATRIS SEItMONES SIVE GENUINOS SIVE SUPPOSITITIOS,
NOYISS8IMA COLLECTIO QUAM EK VARIJIS MANUSCRIPTIS ERUERUNT DPBOCTISSIMI
3(.:28. Gaillau et 8. Gaintz2)ors.
——— DER RE TOMUS UNICUS
OMNIBUS AUGUSTINIAN.£ DOCTRIN.£. $TUDIOSIS DESIDERABILIS, 1430 NECESSARIUS, QUACUMQUE ET QUANTUMVIE CONMENDANDA OPERUM EJUS EDMIONE FRUANTUR: NULLA, INTER NUMERO PROPEMODUM INFINITAS QUJ£ AB ORTU TYPOGRAPBLE PRODIERUNT, RARISSIMA PRETIOSISSIMAQUE MONUMENTA CONTINENTE QUAE NOS PIU MEM, AE SCILICET I9MORTALE 8. PATRIS /EDIFICIUM C' RONIDE LITTERATORUM VOTIS EXOPTATA DIUTIUS CAREAT; COLLI!GERE SUSCEPIMUS.
VENIT SEPTEM FRANCIS GALLICIS.
O0 c—REESEEEESED S0 QE —
v 9 PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,
IN VIA DICTA D'AMBOISE PROPE PORTAM VULGO D'ENFER NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE.
1859
Lj
. ELENCHUS AUCTORUM
QUORUM OPERA IN HOC TOMO XLVII CONTINENTUR.
PHEREPONUS sivz CLERICUS. O Variorum exercitationes in S. Augustini opera
NORISIUS. 9 Vindici& Auau.tin aug.
O Tractatus tres Gallice adornati in defensionem S. Augustini.
Collectio qualuor opusculorum S. Augustini antehac anecdotorum.
Collectio quatuor sermonum quos ipse primus e tenebris eruit.
À. B. CAILLAU zr SAINT-YVES.
Variantes lectiones operum S, Augustini ab ipsis ex variis codicibus collecles.
rol. 191
1113
1139
414u1—
Kx type MIGNE, au Petit-Mentrougo.
SUPPLEMENTUM
AD. OPERA
S. AUR. AUGUSTINI,
HIPPONENSIS EPISCOPI.
NOTITIA LITTERARIA
IN VITA, SCRIPTIS ET EDITIONIBUS OPERUM S. AUGUSTINT.
(Schenemanni Biblioth. Lipsim 1794.)
CAPUT PRIMUM. Vita S. Augustini.
Natus est Tagast:, obscuro Afrieze oppido, in me- diterranea Numidiz parte, haud procul a. Madauris et Hippone Regio sito, idibus Novembris anno €ccuiv, Í. e. trecentesimo quinquagesimo quarto, parentibus honestis de Curialium, seu eorum qui munia publica procurabant in municipiis, numero, ut tradit Possidius. Pater erat Patricius, mediocri fortuna, sed liberali et propenso in omnes animo, Simul tamen iracundus et ferox, ut ipsum pinxit Au- gustinus (a); fldem Christianam sub finem vitz de- mum amplexus; mater Monica, clarissimum inter Christianos nomen, quz liberos suos ab incunabulis
A eloquentie, qua sola tunc liominibus mediocri loco
natis ad gloriam et opes aut in foro aut in acade- miis consequendas patebat via, studium excoleret ; quem in flnem, ut ipse narrat, pater glorix cupidus plus sumptuum, quam domestic: paterentur facul- tates, ei suppeditabat. Ibi tum fiebat, ut, cum ali- quantisper et urbis et commilitonum exemplis pelle- ctus et suapte natura proclivis, nec angustias fortu- narum sentiens, dissolutiori vitae sese dedisset, an- num vix decimum octavum natus Adeodatum (lium ex concubina suscipere!, qnem puerum frugi et acris ingenii non semel in scriptis suis laudat et immatura morte in ipso adolescenti: flore sibi ereptum doluit. Sed antequam ei hic puer notus esset, patre orbatus est, nec tamen magnam inde studiorum suorum
statim religionis Christiane sensu et amore imbuit. p jaeturam fecit, siquidem et mater quibuscunique
De infantia sua, prima educatione, et institutione deinde puerilis tatis ipse plura retulit in Confessio- nibus, quam ad sequentia vilze ejus acta illustranda opus erat et conducibile. Vividum fuit scilicet aut fervidum potius pueri et adolescentis ingenium, par- tim a sanguine parentis, partim c«eli natura. Jam pater liberos suos, ut ex variis elucet, que memo- vis de eo Augustinus prodidit, medullitus amabat et in sinu gaudebat de quibuscumque aut ingenii aut corporis quas exsererent viribus; mater pia sane nec zninus prudens, plurimum tamen indulsit appetitui filii, qui, si strenue litteras disceret, satis beue edu- cari videbatur. Hinc semina ingentium vitiorum si- mul cum ztate maturescente succreverant, qua» si
posset modis necessaria ei prospexit, et Roraaniani cujusdam, quem idcirco enixe pradicat, liberalitas effecit, ne ei quidquam non solum ad necessitatem, sed et jucunditatem vitz deesset. Circa id tempus agebat vero statis annum undevigesimum, ad sa- pienti& seu philosophie cognitionem se applicuit, incitatus subito libro Ciceronis, qui Hortensius erat inscriptus et ad sapientiam amplectendam hortaba- tur; que cogitatio sic totum eum cepit et ad tem- pus tenuit, ut, sepositis extemplo oratoriis exercita- tionibus, omnes spes rationum suarum, qua non cum illa conjungi posse, et ex ea quasi nasci viderentur, abjiceret et fastidiret; tametsi deliberabundus ad- buc velut inter anfractus et confragosa hzreret, qua-
non ipsum penitus perdidissent, videbantur tamen a ( lig via sibi ingredienda esset. Ex una parte interiore
fide christiana abstrabere et plane reddere alienum. Postquam Madauris aliquamdiu Latinis imprimis lit- teris et oratorie artis elementis vacasset, nam Grz- earum litterarum tum eum tzdebat et postea non- nisi leviter eas attigit : Carthaginem missus e:t, ut
(a) Conf. 1. 1x, n. 9 et 19. PaTBOL. XLVII
quadam mentis agitatione, quam religionis aliquis sensus ex prima pueritize perceptione residuus teti- git et quasi afflavit, ad Christianam doetrinam fere- batur, ex altera parte varia ac multiplices veterum Grzcorum et Romanorum sapientium schole eum
v^ PS
4A SUPPLEMENTUM AD GPERA S. ALGUSTINI. 192 wvitabant. Sel cum seniel inter hzc Scripturas sa- À Symmacho petiissent, .ut sibi tl.etoricze magistrum
(ras legere coepisset, tantum subito eum cepit humi- lis earum et vilis, ut ipsi, Tullianam dignitstera
spiranti, videbatur, dic:ionis tzedium, ut non magis.
declinasse quam refugisse banc semi:am dici possit. Tradidit ergo se alteris, non tamen magistri alicu- jus institutioni confidens, sed suopte studio. Arri- puit primum Aristotelis Categorias, quas a rhetore Carthaginensi magisuo suo imirifice commendari audierat, easque solus non €olun legit, sed percepit etlam, ut ex sermo-ibus cum iis, qui «easdem in schola eum voce, tuin figuris in pulvere depiciis di- dicerant, institutis expertus est. Ab eo tempore pa- riter omnes liberalium artium libros per se ipsum git, et intellexit quoscumque legere poter«t, et
quidquid de arte loquendi et disserendi, quidquid de B terata vicioriam, eum mater ejus, quz a prima filii
dimensionibus figurarum et de musicis etde nume. is, sine magna difficultate et nullo hominum tradeu'e. Per hanc ipsam de sapientia consequenda sollic.tu- dinem incidit in Manichzos, quos postea, cum probe illos cognovisset, apte vocat homines superbe delirantes, carnales et loquaces. Nam cum nescio quam reconditam et absirusam assectatoribus suis initandis pollicerentur s»pientiam : nugas et vana acumina venditabant, et sobrietatem casfitatemque in ore gerentes vitam omni nequitiarum et turpitu- dinis genere commaculabant. Que quamquam Au- gusiini perspicacem animum fugere non poterant, non impedire tamen potuerunt, quominus per no- vem integros annos, ingenti matris dolore, eos se-
queretur. Quare quod ipsum in consortio eorum €
retinuit, nihil pene aliud fuisse videtur, quam spes jucunda, fore, ut, superatis auditoris aliisque di- scentium docentiumque gradibus, ad mysteria tan- dem penetroret: Docuil interea temporis primum Tagast», quo ad tempus se contulerat, grammati- cam, et postquam inde Carthaginem rediisset, ibi rhetoricam professus est. Seripsit tum qnoque, anno vlatis vicesimo sexto aut seplimo, primos libros : suos de Apto et Pulchro, sed qui jam tum, cum Con. tessiones scriberet, interciderant. Inter hxc accidit, ut amici quidam ejus, qui Romfim proficiscendi consilium ceperant, ipsi quoque, et honoris imajorís et amplioris emolumenti in ea urbe, qux litterarum studia prx miis uberrimis aleret et ubi juvenes ma- gistrorum subsellia frequentantes morum modestia et stadiorum quodain ordine longe a ferocia Cartha- ginensium abhorrerent, ostentatione, ut secum iter faceret persuaderent. Vix autem e matris aimplexi- bus arte quadam se eztorsit, et cum taudem Ro- mam appulis«e!, gravi morbo, qui morti propin- quum fecit, implieatus est, ex quo simul ac paulisper tonvaluisset, scholas aperit et discipulos longe qui-
dein a Cartliaginensium licentia alienos sensit ; sed -
quod iidem pessime audirent ob turpitudinem, qua in fraudem magistri, cui mercedem deberent, quasi conspirorent, eumque, ubi aliquamdiu audiissent, desererent et ad. aliam transirent ; et hec sprevit. Posteaquam igitur Mediolanenses a prefecto urbis
provideret, Augustinus ane provinciam ambivit et dictione proposita probatus Mediolanum ab eo mis- $us est anno circiter 364.
Ikc vero locus fuit, unde totius vitz ejus comver- sio el. commutatio originem duxit. Nam cum Am- brosii urlis illius episcopi sermones, ques statis dicbus ad populum habere solebat, nulla quidem ab initio alia de causa, quaw ob eloquii suavitatem, frequentasset, eensim cum verbis res ipse auimum ejus penetraruut, et primum quidem Manichzrorum dogmata, qu:e diu quidem falsi convincere eptabat, concusserunt ; mox ubi ipse tandem omnibus inge- nii animique viribus obniti ccepissel, funditus ever- terunt. Fuit sub recentem hanc de heresi sua inve-
in ltaliam transfretatione consolari non potuisset, Mediolanum accederet ; quam mirifica de novo re- rum statu lxtitia cepit. Sed etsi illam quidem hz- resm ezuisset et catholice fidei redditus videretur,
incertus tamen, quem vit et studiorum cursum in
posterum teneret, dubiorum aculeis et consiliorum celeri fluctuatione vexatus ac jactatus est. Animum modo huic, modo i!li adjicit; quz medo coepisset, medio opere rursus dimisit et in aliis viam vix in- gressus substitit. Erat vero nullus tum non solum in rebus suis, sed et in alienis casus tam fortuitus, quin nova aliqua sollicitudine animum ejus maceraret aut novo aliquo proposito accenderet. Non parum etiam aluit et auxit hanc animi concitationem et ex crebro sensuum impulsu et affectuum vehementia confliciuum Platonicorum lectio, cui plurimum tem- pus tribuebat. Addidit his Pauli epistolas, quarum Obscuriur sensus cum gravitate conjunctus facile in- telligi potest, quantopere animum inter metus et terrores ermmnisque generis phantasmata suspensum percellere debuerit. lis accedebant quotidianz con- fabulaones cum Alypio et Nebridio familiaribus, quorum hie Cartbagine Mediolanum nullam aliam ob causam se contulerat, quam ut ipsi adhzrere pos- &et, ille diu noctuque consilia de vit& communione et perpetua invicem societate instituenda agitabat. Adde matris nullo non tempore quiescentem sollici- tudinem, gemitus et preces, quas indefessa cum ia
D templis, tum domi, pro filii salute ad Deum effunde-
ret, et qux Augustinum latere miuime poterant, immo et ipsius cum eo conversationis partem pluri- mam efficiebant ; itemque Aw brosii monita et co- hortationes aut amicas reprebensiones : et intelli- &es, paucos futuros fuisse, quos tantae animi per- turbationes non fregissent et penitus oppressissent. Aliter tamen Augustino pro ingenii felicitate et ignea imaginationis ejus natura accidit. Nam cum ipse et Alypius a Pontitiano quodam, Afro genere, in .palatio Valentiniani Mediolani militante, vitam S. Àntouii enarrari audiisset, tantus ex ea auditione omnia mentis sensa et ideas superavit pectoris tu- multus el exadsstuans affectus, ut excluso omni re- rum externarum impulsu, calum velut cogitaiione
t$ NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGLSTINUM. T peteret, et numen ipsum quasi intercedere huic fre- A duos jam presbyter addidit) attigit quzestionem de
mitui cogeret. Nam subito divinitus, ut ipsi videba- tur, audita voce, omuis hic furor resedit et leniori- bus de vite ratione conformanda deliberationibus locum fecit.
Primum igitur (accidit vero a. 586) omnibus ter- restribus curis valedicere statuit, refugit cohsilium quod ipsi sederat novissimum, uxoris ducend:e, glo- ri» item ex litteris capienda fastidium subiit, et in- secutis mox vindemialibus feriis magisterio suo sese abdicavit ; atque sic gravissimis muneris et cupidita- tum vinculis exsolutus, in rus (villam Cassiacum ) concessit, el in matris amicorumque congressionibus de quzstionibus utilibus nec raro subtilibus otium sanctum et Doo totum dicatum exegit. Varia, qus ex
gratia Dei , qua suos electos sic predestinasset , ut eo rum, qui jam in eis uterentur libero arbitrio, ipse etiam preparet. voluntates, quoniam id solum quzstionis erat, unde malum : non unde redeatur ad pristinum vel ad majus perveniatur bonum (b). At spe postea a Pelagianis ad hos ipsos libros, quasi eorum cau- gam in iis cgisse!, provocatum est, nec parum ipsum sollicitum habuit in Retractationum libris, ut eorum qu: tunc disputasset, cum serioribus opinionibus snis nexum et quasi cognationem cstenderet. Roma di- gressus mense Augusto vel Septembre anni 388. Africam exeunte hieme appulit et per Corthaginem Tagastam petiit, ubi ruri, id est, agris paternis, qui h:ereditario jure ipsi obtigerant (c), vivere constituit ;
illius cum amicis colloquiis per idem spatium enata B ac. transegit ibi fere triennium procul 3b omnibus
et ab eo edita sunt opuscula, facile ex temporis quam singula in recensu przferunt nota cognosci possunt. Ex lioc recessu tandem Mediolanum rediit, ut sacrum baptismum per Ambrosium susciperet; quod contigit in Pascbatis pervigilio, nocte ante 25 aprileim a. $87. Paulo post ipsi et amicis Alypio et Evodio, Ta- gastensi eodem, cum simul Deo servire unaque habi- tare proposuissent, eorumque omnium curam Mo- nica, perinde ac si singulorum parens exstitisset, gereret , in Africam remeare ibique locum vitae sud instituto aptum quzrere placuit. Cum eo erat Navi- gius frater et Adeodatus (ilius : sed cum ad Ostia Tiberina pervenisset , maler optima subito morbo correpta ( paucis ut Benedictini supputant diebus
seculi curis, meditationibus et exercitiis sacris va- cans, ac nihil pene a monacho differens. Assumpse- rat vero ad idem vite institutum , quod ipsum , vel locum ubi degebant, monasterium appellat (d) , amni- cos quosdam , quorum numerum augeri haud swgre patiebatur. Interim et scriptorum suorum, quz iden- tidem sat grandibus voluminibus emisit, et hujus speciosz vita» fama usquequaque adeo pererebuerat, ut et secessus ejus resonaret, et ipse ea loca, quibus episcopus deesset, accedere caveret, metuens, ne, 8i qui agnoscerent, invitus ad epi- copatum tralieretur. Tanto magis improvisum 'ei accidit, quod, cum amici cujusdam gratia, quem Deo se lu: rari posse putabat, ut secum in monasterio esset , sub finem
ante idus Novembres 3. 287) decessit. Dolorem ez C anni 291 Hipponem lteg:um , securus, quia episco-
ejus obitu sibi inflictum verissimis verbis expressit, dum quasi dilaniatam sibi vitam , que una facta fuerit ex sua et illius diceret (a). Jam vero hac tam dulci itineris comite orbatus , dilato ad tempus in Africam ' reditu, Romam divertitur. Ubi euin antea cum Ma- nichwis familiarissime vixisset, iidemque inter- ceptam discessu ejus consuetudinem revocare cupe- rent, ille vero refogeret iisque errores suos.et pravi- tatem vitz? serio exprobraret, post varias ab initio velitationes, tandem in apertum illud adversus eos cunctos ac singulos bellum prorupit, quod sine ulla virium et animi relaxatione ad obitum usque acer- rime voce et scriptis gessit. Scripsit itaque, Rome constitutus, sine intercapedine libros, quorum fama
puin locus haberet, adiisset, ibique Valerii interesset concionibus, subito ad mo:itum illius de ordinandi presbyteri necessitate, magno cum tumultu et cla- more omnium raperetur ct quantumvis repugnaret, crearetur presbyter. Ferunt tunc quosdam, cum la- crym»8 eum effundere vidissent, suspicatos, eas poe- nitentize deberi , quod non continuo episcopus factus esset, studuisse consolari suggerendo, presbyterium quidem iníra dignitatem ejus esse, proxime tamen ad episcopatum accedere. At alia et dignior ipsi erat lacrymarum causa, ut non semel in scriptis suis pro- fessus est. Quippe longe augustior et gravior ipsi quam vulgo plerisque eam ambientibus omnis hzc sacrorum officiorum provincia videbatur, et melue-
mox omnem Africam est pervagata, de Moribus Eccle- D bat, ne tantum non in se prewsidii haberet, quam ad
sie catholice et de Moribus Manicheorum , in quibus " jactantiam eorum de falsa et fallaci sua continentia reprimere studuit; ibidemque opus de Libero arbi- trio contra dispntaliones eorum de origine mali, quod illi ab immutabili quadam et Deo coxterna na- tura deducebant, ipse ex libero voluntatis arbitrio derivabat, inchoavit. Nondum autem in his libris (quorum primum tantum Rom: conscripsit, reliquos
(«) Con'ess., V. ix, c. 12, n. 50.
(^) Reusct., 1]. à. cap. 0, 8 2.
(c) Po-sidius in Viti Augosiini, c. 3, narrat eum agros suos, simul ac. Tagi-tam rediisset, venduli-se e! pretinm distribuisse pauperibus. Quod si vere ab
eam rite obeundan opus esset. Quapropter etiam id temporis, quod interesset ab ordinatione sua ad Pa- schatis festum a. 592, dari sibi ad prapsrandum oplavit, et cum impetrasset, in solitudinem se recepit. Jgitur muneris illius primordia ex hoc demum tempore juste repeti posse videntur. Prima autem ipsius cura (uit, ut Hippone quoque monasterium instituere!, in quo vota ejus adjuvit Valerius, horto Ecclesi» Hip-
illo proditum fuit, necesse est, eum. vel in alitzaiis aut alienis plane degisse, aut saltem partem de suis retinuisse.
(d) Sermo $55, c. 1, n. 2.
15
SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.
16
ponensis ad hunc usum ei concesso. Aliam deinde et A presbyteri celebritas, nec ipsos episcopos puderet
preclaram de Ecclesia bene merendi et simul nomen suum illustrandi occasionem nactus est per eumdem Valerium , eo quod ipsi coram se concionaudi po- testatem faceret. Quod quidem antehac a presbyte- ris fleri insolitum in Ecclesiis Latinis, mox ubi prz- jvisset Valerius, Grzecus natione scilicet et. Latini sermonis usu tardior, plures per Africam episcopi imitati sunt. Nec vero desiit inter hxc et czetera muneris avocamenta scriptis insigniora fidei capita aut illustrare et apud $uos corroborare, aut contra aliter ac prave sentientes astruere et defendere; as- siduum insuper ipsi cum amicis tam propinquis loco, quam remotissimis permultis, fuit commercium. Tanta vero fuit hujus presbyteri apud omnes etiam
ejus consilia et vota exsequi , nulla tamen erat auctoritas ejus legibus ecclesiasticis confirmata, cir- cumseriptaque agendi licentia alieno arbitrio. Ex quo vero semel ad regendam Ecclesiam Hipponen- sem evectus est, ex ejus nutu atque ordinatione non solum Valerius coepiscopus, sed Aurelius etiam Carthaginensis episcopus et totius Afric: primas, totaque cum eo Ecelesia Afrícana, quin immo trans- marine Ecclesie per totum Occidentem , pluriuz- que in Orientis partibus pependerunt. -
Nostrum quidem in pr:wsenti non est omnium ejus factorum gestorumque historiam contexere, quippe que cum universa temporum illorum ac eventuum serie tam arcte cohaerent, utsine accurata
Africx:e episcopos citra invidiam existimatio, ut B istorum enarratione parum concinne feri possit ,
summa dignitate inter eos viri, veluti Aurelius, con- silia ejus lubenter admitterent, et cuncti adeo in con- cilio Hipponensi a. 595, sine exemplo coram ipsis de fide et symbolo sermonem facere eum juberent. Qui- bus omnibus de causis haudquaquam sane inanibus metuens Valerius, ne, sicubi episcopus deesset, ad Ecclesiam illam regendam subito evocaretur , petiit ab Aurelio Carthaginis episcopo totiusque Africz primati, ut sibi liceret eum collegam et coepiscopum suum facere. Quod ubi impetrasset, mox clero et po- pulo suo pluribusque episcopis prasentibus signifl- cavit et magno cum omnium consensu a Megalio episcopo Calamensi Numidix priimati, eujus hz par- tes erant, postulavit, ut episcopum ordinaret. Inter-
nec, si locus minus esset alienus, nostram operam post tot summorum virorum diligentiam requirani. Exspectabitur vero imago viri, qualis ab hoc tempore fuerit, ex scriptis ejus gestorumque memoria erz- pressa, in qua, si minus acute viderim, qui colorum delectus esset habendus, id reprehendi non xgre patiar. Ac. primum quidem buc facit vitze private ejus consideratio. Natura vehemens erat, facileque seasibus commovebatur, ita ut quxcunique objice- rentur, subito complecteretur, modumque non raro in fruendo excederet. Exercitiis ergo quotidianis huic animi morbo ac imbeciilitati mederi instituerat, nempe contemplatione sui ipsius ac investigatione vitiorum, prece porro continua et studio amorem
cedebat quidem ejus ordinationi, criminis nescio cu- C Dei in se augendi. Ac hoc, postremum quidem potis-
jus eum insimulans Megalius; sed ubi falsum il[ud esse, in hoc ipso litigio cognovisset, poenituit eum calumniz, nec diutius in ordinationem ejus consen- sum cohibuit. Sed et ipse Augustinus reluctabatur et non nisi prolatis variis, non Africanis modo, sed vansmariois exemplis, qux: ab Ecclesie consuetu- dine non abhorrere probarent, ut vivente adhue episcopo alius eidem Ecclesiw przficeretur, vinci potoit. Apte hoc loco ad ingenium hominis decla- randum de recusatione ejus excidit Benedictinis : Non minor erat ejus modestia et religio, quam tot il- [ustrium virorum, qui etate illa, ut episcopatum susci- perent, sicuti acribit (a) , tenebantur inviti, perduceban- Iur , includebantur , custodiebantur , patiebantur tanta
qu& nolebant, donec eis adesset voluntas suscipiendi D
operis boni. Contigit ordinatio ejus exeunte anno $95 aut sub initium sequentis. In hanc vero tam insignem dignitatem ipse tantum de suo trausfudit honorem atque claritudinem , ut nullum eo illustrio- rem episcopum Ecclesia Latina noverit, Nam etsi jam ante susceptum episcopatum sumnia esset
a usns verba in ep. ad Donatum 1715, n. 5.
b) Confess. |. xni, c. 8, n. 9 : « Da nihi te, Deus meus, redde te mihi : te enim amo, et sí parum est, awnenm validius. Non possum metiri, ut sciam, quan- tum desit mihi amoris ad id quod sat e:t, ut currat vita mea in amplexus tuos, nec avertatur douec ahscondatur in abscondito vultus tui. Hoc tantum scio, quia male est preter te, non solum extra me,
simum fuit przsidium, quo contra cupiditatum im- pelus ac insidias uti soleret. Nimirum ut celeres istos sensuum motus et crebras vibrationes aut siste- ret aut saltem przpediret, alio convertere opus ha- buit interna quadam contentione animique ad subli- miores cogitationes evectione aut potius raptu, quo plurimum omni tempore ac in omni contemplationis genere homines vividi Ingenii potuisse compertum est. Nec vero iste nisus inürnioris erat cerebri, aut mentem ejus de statu deturbabat, sed utebatur etiam in his ratiocinatione quadam ipsi propria et velut ex perfecta cognitione et propiori aspectu inflammari videbatur. Hinc querebatur apud se de lassitudine sua, qux impediret, quominus Deum, prout vellet, amaret. Metuens scilicet corporis imaginem in Deo concipere, sensu tamen amplecti cupiebat, quae so- lius intellectus erant. Nam pulchritudinem et dulce- dinem Dei laudat ot in amplexus ejus vitam suam currere dicit et cum illo quasi amico et familiari blando sermone, colloquebatur (5). Nec tamen emen-
sed et ia me ipso, et omnis mihi copia quz: Deus non est, egestas esL! » Ibid. lib. eod. cap. 29, et sq. fin.: « Et attendi ut invenirem, utrum septies vel octies videris, quia bona sunt opera tua, cum tibi placue- runt : et in tua visione non inveni tempora, per quz . inteltigerem , quod toties videris, qux fecisti. Et- dixi, O Domine, nonne ista scriptura tua vera est, quoniam tu verax el veritas edidisti eam? Cur ergo
11 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. . 48
dare inter ea cessavit, quotquot in 8 vitia, sed ita, ut non sibi illud arrogaret, sed Deum ipsum operari in se pularet, quo magis eum in dies vicissira amore complecteretur ; indeque enata illa de operatione Dei in bomine seu gratia divina effec- trice opinio, qua plurimum per totam vitam ejus dominata est, Caeterum eral affabilis et blandus, et tam singulis, quam toti Ecclesi sux, bene cupiebat. Mores emendare haud postrema ejus erat cura , cl nihil focatze tribuens religioni, bene discernebat , qua ex recto animi proposito, qu&ve €x momerrt- tanen commotione aut levitate aliqua proficisceren- tur : id quod tot ejus seu ad amicos, seu alios quos- cumque, consilia, monita atquc cohortationes per epistolas communicata declarant. Nec vero discipli- nam Eeclesiz severis legibus exercebat, el parcissi- mus erat in puniendo. ldem nec avarus in augendo Ecclesia patrimonio, quippe qui hzreditates non appeteret , quasdam vero sibi oblatas recusaret et redderet ; quam ob rem a nonnullis etiam reprehen- debatur, quod minus Ecclesie bonis prospiceret. Sed vit» solitaris ut antea cupidissimus , cum per episcopi negotia et officia bumanitatis, quz ipsi no- vum muaus erga hospites injungebat , sequi illam minime posset, novum monasterium iu ipsa episco- pali domo constituit, unde juniores alumnos ad rmi- nisteria ecclesiastica subinde provehere solebat. Ac sane multfariarum rerum administratio cum episcopi talis loci munere in Africa erat conjuncta, in quibus amen. omnibus expediendis ita se gessit, ut num-
e deprehenderet A bus, vel de moribus, vel denique, quod frequentise
sime fleri solebat, de locis biblicis ipsum consulta- bant. Ut nibil de iis dicam, qui more Jam pridem in Ecclesiis inoleto in causis liigiosis, antequam in jure desuper contenderent, arbitrium episcopi de- poscere solebant; cujusmodi interpellationes non exiguoipsi temporis impendio constabant. Qusstiones autem ille, quas diximus crebro ad eum deferri so- litas, ex momentis fere levibus erant repetit:e et ab inani et frivola Africanorum sedulitate profectze, de quibus vere si quid umquam Erasmus pronuntiavit : Uberiores fructus nobis dedisset illud ingenium , si in Italia Galliave vel nasci, vel vivere contigisset. Rudis erat Africa, voluptatum avida, studiorum inimica, cu- riosarum rerum appetens, Unde [requenter illum exer-
B cent questionibus [rivolis, nec. multum facientibus ad - pietatem : et ad suc gentis affecius spe cogitur attem-
perare calamum. Verum tali excolendo senticelo. tali opus erat agricola. Quamquam digniora lectu scriptu- rus erat, si vel ad Romanorum aut Grecorum judicia se composuisset, vel. mints indulsisset. simplicium im- periti. Sed Christiana. charitas prius. habet prodesse quamplurimis, quam probari precipuis, fraterna salu- tis, quam suc glorie sitientior. Quosdam autem, pre- cipue mulierculas pia quedam habebat ambitio, pul- chrum esse ducentes, qualecumque scriptum impetrasse
- ab episcopo. lia factum est, ut dum vir pia omnium,
votis obsequitur, minus alicubi satisfaciat lectori (asti- dioso (b). Enimvero non inter Africam solum hzc in- sania erat domestica ; sed in Italia eiiam aliisque Oc-
quam florentiorem Ecclesi: Africanss statum fuisse C cidentis provinciis erant, qui omnes ab eo veluti
'existiment, quam cum ille summa rerum non loci jure, sed per summam auctoritatem preesset, Nam et concionabatur non solum statis diebus absque in- termissione, sed et alias creberrime et numquam gine ingenti hominum confluxu et studio. Ipse autem summo ardore ac contentione ad fatigationem usque id. agebat, ut verba sua in animos penetrarent, au- dientes percellerent, commoverent, incenderent (a). Przeterea respondebat quotidie iis, qui vel przsentes, vel de privatis rebus, vel de Ecclesiset fidei rationi-
tu mihi dicis, non esse in tua visione tempora ; et jsta scriptura tua mihi dicit per singulos dies, ea qua vidisij te vidisse bona sunt? Et eum ea numerarem, inveni quoties? Ad bec tu dicis mihi, quoniam tu es Deus meus, et dicis voce forti in aure interiore Servo tuo perrumpens meam surditatem, et clamans : O homo, nempe quod Scriptura mea dicit, ego dico. Et tamen illa temporaliter dicit, Verbo autem meo tempus non accidit, quia equali mecum aeternitate consistit. Sic ea , quz? vos per spiritum meum vide- tis, ego video; sicut ea, quz vos per spiritum meum dicitis, ego dico. Atque ita cum vos temporaliter eas videatis , hon ego temporaliter ea video. Et au- divi, Domine Deus meus, et elinxi stillam dulcedinis ex tua veritate. » (a) Digna sunt verba ejus, quia pluribus ac vulgo solet legantur ex libro de caiechizandis rudibus cap. 2, n. 5 : « Mihi prope semper sermo meus displicet. Melioris enim avidus sum, quo spe fruor interius , antequam eum explicare verbis sonantibus copero : quod ubi minus, quam mihi notus est, evol- vero, eontristor linguam meam cordi meo non po- wisse sufücere. Totum enim quod intelligo, voto,
oraculo quodam quzstiones solvi atque explicari
posse putarent, quibus non litteris solum, sed inte- '
gris voluminibus sspe respondere opus habuit, dum nemini non satisfacere non magis per summam cha- ritatem, quam laudis ac honorig causa, cujus quidem ad finem vitz appelentissimus mansit, cuperet. Pu- blica deinde Ecclesie eura sepe eum ad concilia et synodos vocabat, in quibus partim. de disciplina aique moderaüone Ecclesie in universum tuenda reparandave, aut de singulis consuetudinibus dis-
ut , qui me audit, intelligat: et sentio, me non ifa loqui, ut hoc elficiam ; maxime, quia ille intellectus quosi rapida coruscaltione profuudit animum : illa autein locutio tarda et longa est, longeque dissimi- lis; et dum ista volvitur, jam se illa iu secreta sua condidit; tamen qy'a vestigia quedam miro modo
D impressit memoris , perdurant illa cum syllabarum
morulis; aique ex iisdem vestigiis sonantia signa peragimus. Nos autem plerumque in auditoris utilita- tem tehementer ardentes, ita loqui volumus, quetnad- moduni tanc inteltigimus, cum yer ipsam intentionem l«qui non possumus. Et quia non succedit, angimur, et velut (rustra operam insumamus, tz:edio marcesci- mus; atque ex isto. tedio languidior fit idem sermo et hebetior, quam erat unde perduxit tedium. Sed mihi sepe indicat eorum studium, qui me audire cu- piuxt, non iia frigidum esse eloquium meum , ut vide- lur mihi; eteos inde aliquid utile capere, &X eorum de- lectatione cognosco ; mecumque ago sedulo, ut huic exhibendo ministerio non desim, in quo illos video
. bene accipere quod exhibetur. »
(^) tn praefatione epistolis przemissa, qu: est in tomo fÍ Opp. statim in aversa tituli pagiua.
E SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.
ceptabatur, aut de vita et moribus clericorum sin- À diffidentia ne quidem unquam rescribere voluerunt z
gulorum judicium flebat , aut denique pro doctrina confirmanda custodiendaque consilia salutaria agita- bantur, ac hereticorum ac schismaticerum dogmata srlesque damnabantur et impugnabantur. Interfuit igitur conciliis, de quibus quidem exploratum est, Cartbaginiensibus , quarto a. 298, quinto eodem anno, sexto et septimo a. 419 in causa appellationum habitis; Africano tertio a. 401, et quarto a. 407 ; Collationi adversus Donatistas a. 411 ; Cirtensi con- tra eosdem a. 412, et Milevitano contra Pelagianos a. 448. Atque ut nulla barum synodorum acta cla- riora sunt, quam qux ad baresium impugnationem spectarunt, ita Augustini quoque nulla vel in iisden!, vel suopte consilio gesta illustriora sunt, quam ad- versus suse setatis haereticos.
Hic Schenemannus, sue secte indoli nimium indul- gens ,"S. Augustini contra heresim nobilissimos ago- nes Lanta invidia prosequitur ut minus historicum quam sycophantam agere videatur. Qua igitur illiua Notitia supererant , nostrisque. [uerant nimis fidenter inserta colimnis, succidimus, atque ex Possidio, charta medi- cabili adhibita, supplemus, alibi dicta repetere quam heretica proferre eligentes. Epir.
« Docebat, inquit Possidius, et preedicabat ille príva- tim et publice, in domo et in ecclesia, salutis verbum eum omni fiducia adversus Africanas heereses, mazi- meque contra Donatistas, Manichzos et Psganos, li- bris confectis, et repentinis sermonibus, ineffabi- liter admirantibus Christianis et collzetantibus, et
hoc.ipsum ubi poterant non tacentibus, sed diffa- C
mantibus. Sicque, adjuvante Domino, levare in Africa Ecclesia catholica exorsa est caput, qu: inulto tem- pore illic convalescentibus hereticis, prseecipueque rebaptizante Donati parte majorem multitudinem Afrorum, seducta et oppressa jacebat. Et hos ejus libros sive tractatus mirabili Dei gratia procedentes ac profluentes, instructos rationis copia, stque auc- toritate sanctarum Scripturarum, ipsi quoque hs- retiei concurrentes cum Catholicis ingenti ardore audiebant : et quisquis, ut voluit, et petuit, notarios adhibens, etiam ea qua dicebantur excepta des- eripsit.
« Ejus dieta atque excepta, maxime Donatisto in eadem Hipponensi vel vicina manentes civitate, ad
sed irati furiosa loquebantur , atque seductorem et deceptorem animarum Augustinum esse, et privatim et publice conelamabant; et ut lupum occidendum esse in defensionem gregis sui, dicebant et tracta- bant; omniaque peccata a Deo indubitanter esse cre- dendum posse dimitti iis qui hoc facere ac perficere potuissent, nec Deum timentes, nec bomines eru- bescentes. Et ut eorum causse diffidentia eunctis in- notesceret, elaboravit: et publicis gestis conventi, non sunt ausi conferre. Habebant etiam iidem Dons- liste per saas pene omnes Ecclesias inauditum ho-
'"mieum genus perversum ac violentum, velut sub
professione continentium ambulantes, qui Circum- celliones dicebantur. Et erant in ingenti numero et
B turbis per omnes pene Africanas regiones eonstitutl.
Qui malis imbuti doctoribus, audacia superba et te- meritate illicita, nec suis, nec alienis aliquando par- cebant, contra jos fasque in causis interdicentes ho- minibus : et nisi obedissent, damnis gravissimis et es:edibus afficiebant, armati diversis telis, bacehantes per agros villasque, usque ad sanguinis effusionem accedere non metuentes. Sed dum verbum Dei se- dulo predicaretur , et cum his qui oderant pacem , pacis ratio baberetur, ill loquentem debellabant gratis. Et cam adversus eorum dogma veritas inno- tesceret, qui volebant et poterant, sese inde vel eripiebant vel subducebant, et paci atque unitati Eo- clesise cum suis quibus poterant cobsrebsni. Uade illi sui erroris congregationes minui videntes, alque augmontis Ecelesim invidentes , accensi exardesce- bant ira gravissima, et intolerabiles persecutiones unitati Ecelesises compacti (seiebant; ipsisque saeer- dotibus eathelicis et. ministris aggretsiones diurnas atque noctarnas, direptionesque rerum omnium infe- rebant. Nam et multos Dei servos csdíbus debilita- verunt. Aliquibas etiam. calcem eum aceto in oculos miserunt, aliosque occiderunt. Unde etiam suis lidem Donatiste rebaptizatores in odium veniebant.
« Aliquoties vero etiam vias armati iidem Cireum- eelliones contra famulum Dei Augustinum obsede-
runt, dem forte iret rogatus ad visitandas , in-
struendas et exhortandas catholicas plebes; quod ipse frequentissime faciebat. Et aliquando coniigit, ut illi Succenteriati hactenus perderent captionem : evenit
suos episcopos deferebant. Qux» cum audissent, et D enim Dei quidem providenua, sed ducatoris homi-
eontra forte aliquid dicerent, aut a suis refelleban- tur, aut eadem responsa ad sanctum Augustinum deferebantur, eisque compertis, patlenter ac leniter, et, ut scriptum est, eum timore et Lremore salutem omnium operabatur (Philipp. n, 12) : ostendens , quam nihil illi refellere voluerint ac valuerint, quam- que verum manifestumque sit quod Ecclesi» Dei fides tenet ac docet. Et hzc diebus ac noctibus ab eodem jugiter agebantur. Nam et epistolas privatas ad quosque ejusdem erroris episcopos, et eminentes scilicet laicos dedit, raiione reddita admonens atque exhortans, ut vel ab illa se pravitate corrigerent , vel certe ad disputationem venirent. At illi cause
nis errore, ut per aliam viam cum suis comitibus, aacerdos quo tendebat venisset, atque per hune quem postea cognovit errorem, manus impias evasisset. Et cum inomnibus liberatori Deo gratias egisset, omnino 8ue more illi nec laicis nec clericis pepercerunt , Sicut publica contestantur gesta.
« Inter es silendum non est, quod ad laudem Dei per illius tam egregii in Eeclesià viri studium domus- que Dei zelum adversus praedictos rebaptizatores Do- Datistas gestum et perfectum est. Cum forte unos ex iis quos de suo monasterio et clero episcopos Eccle- size propagaverat, ad suam curam pertinentem Caia- mensis Ecclesi: diocesim visitaret, et quz» didicerat
21
NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM.
13
pro pace Ecclesi contra iilam hzresim praedicaret, À rore frequentissime disputans. Et quoniam iidem per-
factum est ut medio itinere eorum insidias incurris-
set, et pervasum eum omnibus iili comitantibus, su- -
blatis animalibus et rebus, injuriis et czede eum gra- vissima affecissent. De qua re, ne pacis Ecclesise am- plius impediretur profectus, defensor Ecclesiz inter leges non siluit. Et pracepius eat Crispinus, qui eis- dem Donatistis jn Calamensi civitate et regione epi- scopus fuit, przsdicatus scilicet et multi temporis, et doctus ad muletam teneri aurariam publicis legibus contra hereticos constitutam. Qui resultans legibus przesentatus eum apud Proconsulem se negaret heere- ticum, oborta est necessitas, ut illi recedente Eccle- ei» defensore, a catholico episcopo resisteretur, et eonvincerelur eum esse, quod se fuisse negaverat :
quoniam si ab eodem diesimularetur, forte catholieus B
episcopus ab ignorantibus hsreticus crederetur , illo se quod erat negante, atque ita ex hac dissidia iu firmis scandalum nasceretur. Et memorabili Augue stino antistite omnimodis instante, ad controversiam ambo illi Calamenses episcopi venerunt, et de ipsa di- versa communione tertio conflictum seeum egerunt, magna populorum christianorum multitudine causae exitum, et apud Carthaginem, ot per totam Africam exspeetante : atque ille Crispinus proconsulari el li- bellari sententia est pronuntiatus bareticus. Pro quo ille apud Cognitorem catholicus epi&copus intercessit, ne agraria mulcia exigeretur ; et ei est beneficium im- petratum. Unde cum ingratus ad piissimum Prínci- pem provocasset, et ab Imperatore relationi debitum
versi Sedi apostolice per suam ambitionem eawdein perfidiam persuadere conabantur, instantissime etiam eoneiliis: Africanis sanctorum episcoporum ges:um est, ut saneto pape Urbis, et prius venerabili Inno- centio, et postea sancto Zosimo ejus successori per- suaderetur, quam illa secta a fide catholica et abomi- nanda et damnanda fuisset. At illi tantze sedis antis- tites, suis diversis temporibus eosdem notantes, atque a membris Ecclesie precidentes, datis litteris et ad
"Africanas Occidentis, et ad Orientis partis Ecelesias,
eos anathemandos et devitandos ab omnibus Catho- licis eensuerunt. Et tale de illis Ecclesi: Dei catho- liess prolasium judicium, etiam piissimus imperator Honorius audiens ac sequens, suis eos legibus dam- Datos, inter bsreticos baberi debere constituit. Unde nonnulli ex eis ad sancte matris Eeclesite gremium, unde resilierant, redierunt, innotescente et praseva- lescente adversus illum detestabilem errorem recta fidei veritate.
« Et. erat ille memorabilis vir, przecipuum domi- hicl corporis membrum, circa universatis Ecclesi
tus donatum est, ut de suorum laborum fructu, etiau in hac vita gaudere provenisset, prius quidem in Hip- ponensi Ecclesia et regione, cui maxime przsidebat, unitate ac pace perfecta ; deinde in aliis Africae par- tibus, sive per se ipsum, sive per alios, et quos ipse dederat sacerdotes, pullulasse, et multiplicatam fuisse Domini Ecclesiam pervidens, illosque Manichzos, Do-
est responsum solutum , et consecutum est. praee- G natistas, Pelogianistas, et Paganos ex. magna parte
ptum, nullo prorsus loco hsreticos Denatistas esce debere, et eos ad vim legum omníam eontra hsereti cos latarum ubique teneri debere. Ex que et Judex, et Ofücium, et idem Crispinus, quod minime fuerit exactus, przcepti sunt denas auri libras fleci juribae inferre. Sed protinus, opera dats est per catholicos episcopos, precipue per sancta memoris Augusti- nem, ut illa omnium condemnatio principis dimitte- retur indulgentia : et Domino adjuvante perfectum est. Qua diligentia et sancto studio magis magisque, jevante Christo, de die in 'diem augebatur et mul- tip'ieabatur pacis onitas, et Ecclesie Del fraternitas. Et id maxime factum est post collationem, qu» ab universis episcopis catholicis apud Carthaginem cum
defecisse, ét Ecclesi Dei sociatos esse congaudens : profectibus quoque et studiis favens erat et exultans bonorum ómnium ; indisciplinationes pie 3c sancté tolerans fratrum, ingemiscensque de iniquitatibus malerum, sive eorum qui intra Ecclesiam, sive eorum qui extra. Eeclesian sunt constituti, dominicis, ut dixi, lucris semper gaudens, et damnis moeerens.
« Vestes ejus et calceamenta vel lectualia ex mo- derato et competenti habitu erant, nec nitida ni. mium, nec abjecta plurimum : quia his plerumque vel jactare se insolenter homines solent, vel abjicere ; ex utroque non qua Jesu Christi, sed qua sua sunt lidem qu:erentes : at iste, ut dixi, medium tenebat, neque in dexteram, neque in sinistram declinans.
eisdem Donatistarum episcopis postmodum facta est, D Olera. et legumina, etiam carnes aliquando propter
Md jubente gloriosissimo et religiosissimo imperatore Honorio; propter quod perficiendum etiam a suo la- tere tribunum et notarium Marcellinum ad Africam jedicem miserat. In qua' eontroversia illi omnimodis confatati, atque de errore a Catbolicis convicti, sen- tentia Cognitoris notati sunt; et post eorum appel- lationem, piissimi Regis responso juste inter hzre- tieos condemnati sunt.
« Adversus Pelagianistas quoque, disputatores cal- lidos, arte magis subtili et noxia scribentes, et ubi- cumque poterant publice et per domos loquentes , per annos ferme decem laboravit, librorum multa condens et edens,et in ecclesia populis de eodem er-
hospites, vel quosque infirmiores , semper autem vi- num habebat, quia noverat, et docebat, ut Apostolus dicit, quod omnis creatura Dei bona sit, et nihil abji- ciendum, quod cum gratiarum actione percipitur ; sanc- tificatur enim per verbum Dei et orationem (1 Tim. ww, 4, 5). Et, ut idem Augustinus sanctus in suis Confes- sionnm libris posuit, dicena : Non ego immunditiam obsonii timeo, sed immunditiam cupiditatis. Scio Noe omne genus carnis quod cibo essel usui, manducare permissum ; Eliam cibo carnis refectum ; Joannem mi- rabili abstinentia praeditum, animalibus , hoc est locu- alis, in escam cedentibus non [uisse pollutum. Scio et Esau lenticul concupiscentia deceptum ; et David prop-
25 SUPPLEMENTUM AD OPEltA S. AUGUSTINI. 94 ter aque desiderium a se ipso reprehensum; et Regem AÀ infirmitatis intuebatur, et legebat, et jugiter ac uber-
nosirum , non de carne, sed de pane esse. tentatum. Ideoque et populus in eremo , non quia. carnes deside- vaqvit , sed quia esce desiderio contra Deum murmu- rqvit, meruit improbari (Confessionum lib. 10, cap. 51, v. 25). De vino autem sumendo Aposto'i exstat sen- tentia 3d TimotheumPscribentis ac dicentis : Neli usque adhuc aquam bibere, sed vino modico utere pro- pter stomachum et. frequentes tuas infirmitates (1 Tim. v, 25). Cochlearibus tantum argenteis aitens, Cxlera vasa quibus mens: inferebantur cibi , vel testea, vel lignea, vel marmorea fuerunt : non tamen necessitatis inopia, sed proposito voluntatis. Sed et hospitalitatem semper exbibsit. Kt in ipsa mensa , magis lectionem vel disputationem , quam epulatio-
tim flebat :et ne intentio ejus a quoquam impediretur, ante dies ferme decem quam exiret de corpore, a no- bis postulavit prresentibus , ne quis ad eum ingrede- retor, nisi iis tantum horis, quibus medici ad inspi- ciendum intrarent, vel cum ei refectio inferretur. Et ita observatum ac factum est : et omni illo tempore orationi vacabat. Verbum Dei usque ad ipsam susm extremam cgritadinem impratermisse , alacriter et fortiter, sana mente, sanoque consilio in ecclesia priedicavit. Membris omnibus sui corporis incolumis, integro aspectu atque auditu, et, ut scriptum est, no- bis astantibus, et videntibus, et cum eo pariter oran- tibus obdormivit cum patribus snis, enutritus in bona senectute; et nobis coram pro ejus commen-
nem potationemque diligebat. Et contra pestilentiam B danda eorporis depositione sacrificium Deo oblatum
bumana consuetudinis in ea scriptum ita habebat :
Quisquis amat dictis absentum rodere itam, Hanc mensam vetitam noverit esse sibi.
Et ideo omnem convivam a superfluis et noxiis fabulis et detractionibus sese abstinere debere admonebat. Nam et quosdam suos familiarissimos coepiscopos il- lius scripturz oblitos, et contra eam loquentes, tam aspere aliquando reprehendit, commotus ut diceret,
sut delendos esse illos de mensa versus, aut se de
media refectione ad suum cubiculum surrecturum. Pauperum vero semper memor erat, eisque inde erogabat, unde et sibi suisque omuibus secum habi- tantibus; hoc est, vel ex reditibus possessionum Ecclesie , vel etiam ex oblationibus fidelium. Et
est, et sepultus est. Testamentum nullum fecit, quia unde faceret pauper Dei non habuit. Ecclesise biblio- thecam, omnesque codices diligenter posteris custo- diendos semper jubebat. Si quid vero Ecclesia, vel in sumptibus, vel in ornamentis habuit, fldei presbyteri, qui sub eodem domus Ecelesiss curam gerebat , di- misit. Nec suos consanguineos, vel in proposito vel extra constitutos , in sua vitá et morte vulgi more tractavit, quibus, dum adhuc superesset, id si opus füit, quod et cseteris, erogavit, non ut divitías habe- rent, sed ut aut non, aut minus egerent. Clerum suf- ficientissimum, et monasteria virorum ac feminarum continentiam cum suis przposítis plena, Ecclesie dimisit, una eum bibliothecis, libros et tractatus vel
dum forte de possessionibus ipsis invidia cler icis fle- c 8U0$ vel aliorum sanctorum habentibus , in quibus
ret, alloquebatur plebem Dei, malle se ex collatio- nibus magis plebis Dei vivere, quam illarum posses- sionum curam vel gubernationem pati; et paratum se esse illis cedere, ut eo modo omnes Dei servi et ministri viverent, quo in Vetere Testamento legun- tur (Deut. xvim, 1), altari. deservientes de eodem comparticipari. Sed nunquam id ]»ici suscipere vo- luerunt. » Sic Augustinus, solis hostibus (dei terribilis, per
omnia sanctum, simplicem et mansuetum se prz- bebat, non minorem forte gloriam morum integri- tate meritus quam innumeris pene libris quos ipsius in- genium adversus bareticos, schísmaticos et paganos quasi ex inexhausto fonte protulit. Sed antequam gloriosissimi doctoris operum sub lectoris oculos Index evolvatur, Possidium , nobis qualiter e vita excesserit narrantem audiamus, Epir.
« Sane ille sanclus in vita saa prolixa pro utili- tate ac felicitate sauct Ecclesim catholice divi- nitus condonata, vixit annis septuaginta el sex, in clericatu autem vel episcopatu annis ferme quadra- ginta. Dicere autem nobis inter familiaria colloquia consueverat, po t pereeptum baptismum, etiain lau- datos Christianos et sacerdotes absque digna et com- petenti poenitentia exire de corpore nou debere. Quad et ipse fecit, ultima qua defunctus est zgritud ne : 'nam sibi jusserat psalmos Davidicos, qui sunt pau- cissimi de poenitentia scribi, ipsosque quaterniones iacens in lecto contra parietem positos diebus sua
dono Dei qualis quantusque in Ecclesia fuerit noscitur, et in his semper vivere a fidelibus invenitur. Juxta quod etiam sscularium quidam poetarum, suis ju- bens quo sibi tumulum mortuo in aggere publico col- locarent, pro epigrammate ünxit dicens,
Vivere post obitum vatem vis nosse viator, Quod legis ecce loquor, vox tna nempe niea est.
Et in suis quidem scriptis ille Deo acceptus et charus sacerdos, quantum lucente veritate videre conceditur. recte ac sane, fidei, spei, et charitatis catholicse Eccle- si:xe vixisse manifestatur : quod aguoscunt qui eum de divinis scribentem legentes proficiunt. Sed.ego arbi- tror plus ex eo proficere potuisse, qui eum et loquen- tem in ecclesia presentem audire et. videre potue- runt, et ejus presertim inter bomines conversatio- nem non iguoraverunt. Erat enim non solum eruditus
scriba in regno coelorum, de thesauro suo proferens .
nova et vetera, et unus negotiatorum, qui inventam pretiosam margaritam , quz: habebat venditis, com- paravit (Maul. xni, 52, 45, 46) : verum etiam ex lis ad quos scriptum est, Sic loquimini, et sic facite (Ja- cobi n, 12) ; et de quibus Salvator dicit, Qui fecerit et docuerit sic homines, hic magnus vocabitur in regno celorum (Math. v, 19). » CAPUT 1l Scripta S. Augustini.
|. Scripta Augustini genuina, servato Retraclationum S ordine" quem. similiter auctores Magne Dibliothecse
Pavrumseculi suut. — — .
Centra Academicos libri tres post librum de Pul-
25 NOTITIA LITTERARIA IN 8. AUGUSTINUM. 26
chro et Ápto deperditum, primi omnium sunt, A
seripti a. 585.
9. De Vita beata liber, dialogis tribus constans, eo- dem a. 380, non post libros conira Academicos, sed inter illos scriptus.
3. De Ordine libri duo, dialogi quatuor, eodem tem- pore, quo przcedentes scripti.
4. Soliloquiorum libri duo sub Initium a. 587.
5. De immortalitate Anime liber, a. 387.
6. De Musica libri sez a. $87 Mediolani inchoati, a. 5823 in Africa absoluti.
7. ie Moribus Ecclesie catho-
sus initium a. 288
8. "De Moribus Manicheorum | scripti. 9. De quantitate Anima dialogus ibidém, eodem tempore conscriptps.
Libri duo Rome ver-
10. De libero Arbitrio libri tres, quorum primum Ro- B
me a. 588 inchoavit, duos posteriores Hippoue presbyter ordinatus, absolvit a. 595.
14. De Genesi adversus Manichaos libri duo quos in secessu prope Tagastam scripsit cirea a. 289.
419. De Magistro liber ibidem et eodem a. 589 scri- ptus.
43. De Vera Religione eodem a. $89 vel 290 seri- ptus.
Hi libri una cum n. 25, in 7 tomo editionum
Erasmi, Lovaniensium et Benedictinorum.
44. De Utilitate credendi liber Hippone a. $92 exa- ratus. Exst. in edit. Erasm. et Lovaniens. tomo VI, Bened. VIII.
45. De duabus Animabus liber eodem a. 292 confe- C
ctus. Éxst. in ed. Erasm. et Lovan. t. VI, Bened. vn.
46. Acta contra Fortunatum. quemdam Manichzo- rum presb. quocum disputaverat d. 28 et 29 Aug. 3. 599. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. NW.
47. De Fide et Symbolo liber natus ex sermone, quem coram episcopis in. concilio Hipponensi a. 293, presbyter adhuc, habuit. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. III, Bened. VI.
4S. De Genesi ad litteram liber imperfectus circiter a. 3595 scriptus. Exst. in ed. Erasm., Lovan. et Be- ned. tow. lll.
49. De sermone Christi in monte ad Mattb. c. v, vi, vn, libri duo circa a. 292. Exzst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Bened. lii.
90. Psalmus contra Donatistas a. 395. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. Vll, part. 1, Bened. IX. [21.] Ad euradem fere a. 395. referendus est liber deperditus contra Epistolam Donati, Carih. episc. schismatici. Nam proxime post Psalmum ponit
Augustinus. Retract. 1, 21.
92. Contra Adimanium liber a. 591. Ezxst. Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. VW. 95. Exposiiio quarumdam Propositionum ex Epist. Pauli ad Romanos. Dedit Carthagine adhuc pres- byter a. 394. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom.
IV, Bened. MI. 9À. Expositio Epistole ad Galatas eodem circiter
iu ed.
anno scripta. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Bened. lil.
95. Expositio Epistolo ad Romanos inchoata sub idem fere tempus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Bened. 1i.
26. De Mendacie ad Consentium liber a. 505. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Bened. Vl.
$1. De Continentia liber in Ps. cxu, 3, 4, scr. c. 2.9595. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Bened. Vl
98. De diversis Questionibus LXXXIII, sive Respon- siones ad Questiones LXXXII. Has Augustinus & fratribus interrogatus ,. nullo observato ordine, dictavit in Africa c. a. 390. Episcopus vero fa- clus, eas colligi jussit, et unum ex iis librum fieri curavit a. 598. Ex:t. in ed. Erasm. ei Lovan. tom. 1V, Bened. VI. |
99. De diversis Qucstionibus VII libri duo. Qui pri- mi omuium sunt, quos episcopus scripsit Auguati- nus ad Simplicianum Mediol. epise., qui S. Am. brosio suffectus est a. 597. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. 1V, Bened. VI.
50. Contra Manetis Epistolam, cui titulus Fanda- menti, liber scriptus circiter a. 597. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VI, Bened. VIII.
51. De Agone Christiano a. $96 conscriptus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. lll, Bened. VI.
52. De Doctrina Christiana libri quatuor. Hos iucho- avit circa a. 597 ; verum ad tertii libri caput ter- tium absolvit, tribusque quartum addidit a. 436. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. lll.
(55.] Ad a. $98 referendi quoque Contra partem Do- nati libri duo, quorum meminit Retraet. 1, 5. Sed non amplius exstant.
94. De fide rerum, qua non videntur. Hunctractatum Erasmus et eum secuti Locanienses tamquam spu- rium el ex Augustini scriptis consarcinatum reje- cerant ; Benedictini vero pro genuino receperunt. Videtur ad a. $99 referendus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Append. Bened. tom. VI.
55. Confessionum libri tredecim circa a. 400 scripti. Exst: in ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. I.
56. Contra Faustum Manichzeum Disputationes seu libri triginta tres. Opus absolutum c. a. 400, quod ad Hieronymum misit a. 404. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. Vl, Bened. VIII.
51. De aciis cum Felice Manicheo libri duo sunt acta Collationis quam cum eo habuit Augsstinus flippone mense Decembri a. 404. Exst. in e. Erasm. et Lovan. tom. Vl, Bened. VIII.
58. De natura. Boni liber adversus Manichieos $c» post a. 404. Exst. ined. Erasm. et Lotan. 4om. Vl, Bened. VI.
59. Adversus Secundinum Manicheum liber ser. a. cireiter 405. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VÀ, Bened. VII.
[40.] Hie referendus esset, si exstaret, quero contra Hilarium quemdam virum tribunitium laicum ca-
$21
SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.
25
tholioum scripsisss se testatur Retract. lib. i, A [57.] Liber Probatiónun et Testimouiorum contr^
cap.. 2.
Al. Quaestionum | Evangelicarum. XCVIIHL libri duo, quoa festinanter admodumescripsit Augustinus post
: a. 400. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. HIN, Bened. M.
43. Annotationes. in. Jobum, seripta versus a. 400. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Be- nel. HE.
40. De Catechisandis rudibus liber post a. 400 scri- ptus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IV, Be- ned. Vl.
M. De Trinitate libri quindecim a. 400 inchoati, a. 416- absoluti. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. lll, Bened. Vlil.
45. De Consensu Evangelistarum libri quatuor versus B
a. 400 scripti, quos inter scribendum libros de Triasate composuit. Exst. iu ed. Kraem. et Lo- van. tom. 1V, Bened. 1i.
46. Contra Parmeniani, D.a2U in sede Carthag. sue- cs«8s0ris, Epistolam ecd Tychonium scr. c. a. 400. Ex-t. in ed. Erasm. ct Loc as.. tom. Vll, Be- ned. IX.
47. De Baptismo libri :eptem eodem tempore adver- $us-Donaüstas exarati. Exst. in ed. Erasm. et Lo- ta, tom, VII, Bened. IX.
[18.] Sequitur in Retractationum serie, lib. it, c. 19, proxime liber, cui tit. : Contra quod attulit Centu- r.us a Donatistis, qui non exstat.
49. Ad Inquisitiones Januarii libri duo, €. a. 490
scr. Exst.. in ed. Erasm., Lovan, ei Bened. C
tom. If.
50. De Opere Monachorum liber jubeute Aurelio, episc. Carthag. c. a 40u scr. Exst. in ed. Erasm. el Lovan. ton. HI, Bened. tom. VI.
51. De l'ono conjugali liber adversus Joviuianum a. 400 scr. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. VI. ]
52. De sanc:a virginitate liber scr. an. 401. Exstat in ed. E*usm., Lovan., c& Bened. tow. Vl.
59. Dc Genesi ad. Litieram libri duodecim a. 401 in- choati, absoluti a. 415. Exst. in ed. Erasm., Lo- van., et Bened. tom. ll.
54. Contra Litteras Petiliani Donatiste, Cirtensis vel Constantiniensis in Numidia episc , libri tres.
Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. Vil, Bened. D
IX.
95. Ad Catholicos Epistola contra Dunatistus, vulgo de Unitate Ecclesie liber, qui a. quibusdam nox Augustini putatur, a Dupinio taroen ei asseritur et ud a. 402 refertur. Exst. ind. Erasm. ei Loran. tom. VII, Bened. IX.
b6. Coutra Cresconium. Grammaticum, qui. Pctiliani causam defendendam sisceperat, libri quatuoi, 2. 466 scr. Exst. in ed. Erasm. et. Lovan. tom. vil, Bened. M. .
IToc loco subjungendi fuissent, si exstarent, li- bri tres subsequcntes, auorum Augustinus meini- nit Retract, 1, c. 27, 28, 29, scilicel,
Donatistas.
[ 58. ] Contra nescio quem Donatistam.
[59.] Admonitio Donatistarum de Maxlmianistis.
60. Liber de Divinatione Daemonum scr. inter a. 406 et 411. Exst. ined. Erasm et Lovan. T. Ill, Bened. V1.
61. De sex. questionibus contra Paganos expositis liber ad Deograiias presbyterum, c. a. 408 scr. videtur. Meminit Augustinus Retract. n. $1. luter epistolas editus est (olim 49, muuc 109) in edi Erasm., Lovan., ei Bened. T..ll.
[02.] Sequitur in Retract. lib. w, Q2, Expositio Epi-- stole S. Jacobi ,. qux» nou.exstat.
65. De Peceatorum Meritis et Remissione ac de Dapiüi- smo- Parvulorum libri tres, ad. Marcellinum, scr. a. 412. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. Vll, part. u, Bened. X.
64. De unico Baptismo liber eodem tempore scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, Bened. lX.
[65.] Quem post opus de unico Baptismo recenset Augustinus i, 58 , liber de Maximianistis contra: Donatistas, jam. non amplius restat.
66. De Gratia Novi Tesiamenti liber ad Honoratum. -
Scr. c. a. 412. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bened. 'T. H.
67. De Spiritu et. L'ttera liber ad. Marcellinum a.. 412. vel 415 scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. HI, Bened. X.
63. De Fide et Operibus liber ser. a. 413. Exst. in. ed. Erasm. et Lovan. T. 1V , Bened. Vl.
69. Breviculus Collationum contra Donatistas scr.. sub (inem a. 414. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, Bened. YX.
10. Ad Donatistas post dictam Collationem liber forte sub init. a. 412 scr. Exst. iu ed. Erasm. ct Lovan T. VII, Bened. IX.
1A. De videudo Deo ad Paulinam liber. Exst. in. . Erasm., Lovau., et Bened. T. M.
72. De Natura et Gratia contra Pelagianos liber a. 415. scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VU, part. i Bened. T. X.
15. De Per[vectione justitie hominis ad Eutropium et
Paulum, episcopos Gallicanos, liber seu epi- .
stola scr. a. 445. Exst. in ed. Erasm. et Lovan, T. VII, part. n, Bened. X.
74. De Civitate Bei libri viginti duo, ad comitem. Marcellinum, quos aggressus est scribere Augus- tinus a. 4015, post captam ab Alarico, Gothorum rege , urbem Romam ; absolvit demum a. 427 vel 498. Exst. in ed. Erasm, et Lovan. T. V, Bened. vit. |
73. De Bono Viduitatis liber (seu epistola). Non meminit ejus in Retracitationibus , sed a. Possidi i» indicem relata est. Exst. iu cd. Erasm. et Lovan. T. IV, Beucd. VI.
76. Contra Priscillianistas et Origenisias liber a. 41L. ser. ad. Paulum Orosivm lispanum. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. Vl, Bened. Vll.
29 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. $0
11. De Origine anime ad. Ilieronymum. Vid. infra A
n. 93.
[78.] Sequitur in Retraci. lib. 1t, c. 46, liber ad Eme- rilum, Donatistarum episc., qui hodie non exstat. Cf. n. 85, 86.
79. De Gestis Pelagii contra. adversarios Gratie D. N. J. C. liber a. 416 seu 417 scr. ad Aurelium, episc. Carthag. Exst. ip Supplem. Vignerii T. 1, p. 445 sgq., et ed. Bened. T. X.
80. De correctione Donatietarum liber ad Bonifa- cium tribübpum ac demum comitem in Africa scr. c. a. 417. Exstat inter epistolas olim 50, nunc 185, ed. Erasm., Lovan. ei Bened. T. 1l.
81. De Prasentia Dei liber ad Dardanum in Galliis przfectum scr. circa. idem tempus. Exstat inter
libros recensuit Augustiuus. Retract. lib. n, c. 45.
93. De Conjugiis adullerinis ad Pollentium Viri duo, scr. a. 419. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Be- ned. T. Vl.
94. Contra Adversarium | Legis & Prophetarum l.bri duo, scr. 3. 420. Exst. in ed. Erasm. et Lovau. T. VI, Bened. VIII.
95. Contra Gaudentium, Thamugadensem episc. Do- natistarum, libri duo, eodem s. 420 scr. Exst. in ed. Erasm. ct Lovan. T. VII, Bened. IX. m
96. Contra Mendacium liber ad Consentiuma. 420 scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. 1V, Bened. VI.
97. Contra duas Epistolas Pelagianorum libri qua- tnor, ad Bonifacium 1, episc. Rom., Zosimi suc- cessorem, scripti a. 420 vel paulo post. Ex«t. in
epistolas (olim 57, unc 187) edit. Erasm., Lovan., B — ed. Erasm. et Lovan. T. Vll, part. n, Bened. X.
et Bened. T. ]..
89. Ia Evangelium Joannis tractatus CXXIV, quibus praefixa est Prefatio incerti auctoris. Sermones sunt ab Augustino pro concione habiti annis 416 et 417. Exst. in ed. Eraem. et Lovan. T. 1X, Bened. ll.
853. In Epistolam I divi Joannis ad Parthos tractatus X, sub idem tempus scripti. Exst. in ed. Erasm. el Lovan. T. IX , Bened. Ili.
8k. De Gratia Christi et Peccato Original: contra Pe- laginm et. Colestium libri duo, circa medium a. 408 ser. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VH, Bened. X.
85. De gestis cum Emerito C»sare:w in Mauritania Donat'starum episcopo liber a. 415 vel 418 script.
850. Sermo ad Cesariensis Ecclesie plebem Emerito C
praesente habitus. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, Bened. 1X.
87. Contra Sermonem quemdam Arianorum sine Àu- ctoris nomine liber a. 418 scr. Exst. in ed. Erasm. et Loran. T. VI , Bened. VIII.
88. De Patientia liber vel potius Sermo scr. ut cre- ditur, ante 3. 418. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. IV, Bened. VI.
89. De Nuptiis et Concupiscentia ad Valerisin comi- tem fibri duo. Prior scriptus est a. 418 exeunte, secundus a. 420. Exst. in ed. Erasm. et Loran. T. Vlt, part. 1, Bened. T. X.
90. Locutionum libri septern, c. a. 410 scripti. Exst. in ed. Erasm , Lovan. ei Bened. T. lll.
98. Contra Julianum libri sex a. 421 scripti. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, part. 1, Bened. X.
99. Enchiridivn s. Manuale ad Laurentium, de Fide, Spe ei Charitate , scr. 421. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. 1l, Bened. VI.,
100. De Cura pro mortuis gerenda a. 494 scr. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. 1V, Bened. VI.
431. De octo Dulcftii (jwcestionibus liber scr. a. 422. Exst, in ed. Erasm. et Lovan. T. 1V, Bened. VI. 109. Regula ad servos Dei do tr'bus ultima (a), de qua dubitat Erasmus, licet indiguam Augustino non judicet, asscrunt plane Benedictini. Exstat in epistola 911 (alias 109), Sanctimonialibus ab ipso scr'p:a a. 423 vel 424. Inde vero depromptam vi- risque aptatam fuisse dicunt, Ed. Erasm., Locan.,
el Bened. T. 1.
105. De Gratia et Libero Arbitrio ad Valentinum abba- tem ei monachos Adrumetinos scr. a. 426 vel 427. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. Vll, part. u, Bened. X. — .
404. De Correpiione et Gratia liber ad monachos item Adrumetinos a. 427 scriptus.
105. Retractationum libri duo , in quibus Augustinus opera sua XCIV, in libris CCXXX, recenset ad au- num usque 427, quo scripti sunt. Exst. in ed. Erasm , Lovan., et Bened. T. I.
106. De IIeresibus ber intra a. 428 et 490 absolu- . tus, Ex:t. in ced. Erasm. ct. Lovan. T. Vl, Bc- ned. Vlil.
91. Quaestionum in. Beptateuchum DCLXV libri se- D 497, Tractatus s. liber. de. Incarnatione. Domini a!-
ptem, e«.d. a. 419. scr. Ex-t. in ed. Erasm. et Loran. T. IV, Bened. lll.
93. De Anima el ejus origine libri quotuor a. 419 et 420 scripti. Exst. in ed. Erasm. ct Lovan. T. VII, part. u , Bened. X.
Ceterum scripserat. Augustinus 3. 415 ad S. llieronymum de Origine anime librum , qii iuter epistolas exstat ordine 166 in ed. Dened., alias 28, simulque alterum de sententia D. Jacobi apo- stoli n, 10: Qui offenderit in uno, factus cst om- nium reus , epit. 167, olim 2). Utramque tamquam
(a) De reliquis vide infra n. 21, 22, in Dubiis.
versus Judwos post librum de [leresibus a Beue- dic inis povitir. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. Vl, Bened. VW.
108. 109. Collatio cum Maximino Arianorum episcopo librique duo contra eumdem. Collatio habita est a. 438, llippone. Esxst. in. ed. Erasm. et Lovan. T. Vl, B.ncd. Vlll. |
110. De Predestinatione sanctorum liber ad. Prospe- rum el llilarium scr. a. 438 vel 429. Essi, in ed. Erasm. et Lovan. T. Vl, D.ned. X.
41. De Predestinatione Sanctorum liber secuudas ,
91 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTIM. 92
vulgo de Dono Perseverantie nuncupatus ad eos- A dem scr. a. 423 vel 429. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VI, Bened. X.
112. Contra secundam Juliani responsionem, opus im- perfectum sex libros complectens scr. a. 428. vel 4299. Exst. in Vignerii Supplem. T. 1, Bened. ed. X.
415. Speculum ex utroque Testamento sub a. 427 scriptum, et a Possidio in Indiculo et Vita Augu- stini memoratum. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. Ill, Vignerii Suppl. I, Bened. lil.
144. Examinationes in Psalmos. Davidis CL. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VIII, Bened. 1V.
415. Epistole numero CCLXXI, juxta ordinem chro- nologicum a Benedictinis in IV classes disposita. Ima classis eas continet quas Augusiinus nondum B episcopus scripsit ab 2». $86 ad 395. Secunda, quas ab eo tempore scripsit ante Collationem varthaginensem cum Donatistis habitam et detectam in Africa Pelagii hzresin , i. e. ab a. 396 ad 419. Tertia, quas ab eo tempore ad obitum scripsit , nempe ab a. 414 ad 430. Quarta, eas quarum tem- pus minus compertum babetur, quas tamen om- nes ab Augustino jam episcopo scriptas esse cer- tum est. Augustini epistolis antea vylgatis paucce hactenus inedit: accesserunt in ed. Benedictino- rum. Exst. in ed. Erasm., Lovan., et Bened. tom. II. Plures autem jamjam inter epistolas leguntur, quas tamquam libros Augustinus in ltetract. recen- suit , quas suis locis notatas videbis.
416. Sermones. Horum varis exstant collectiones, € quarum quinque sequentes (prater Sermones ad fratres in. Eremo) prodierunt in ed. Erasm. Bas. 1529, tom. X.
1* De Verbis Domini sive de Verbis Evangelii, Sermones LXIV. Ex his Sermo 14, Eradii pres- byteri est; 49, Mazimi Taurinensis ; 28, S. Am- brosii Mediolanensis episcopi.
2* De Verbis Apostoli Sermones XXXV. Ex his Sermo 25, Maximi est; inter Ambrosianos nonus.
9* Homilie L, in quibus varia Scripture loca ex- plicantur et Loci communes | tractantur. Harum quarta ex Ambrosii scriptis decerpta.
Collectiones istx: tres antiqux: sunt, ante annos quippe 800 factz:& , Augustino tamen nequaquam equales. Dus sequentes autem summa incuria D adornatze sunt ab ed. Amerbacbianz curatori- bus, nempe :
4» Sermones de Tempore CCLVI, ex quibus plu- rimi alios pr:e se ferunt auctores. Sermones vero 87, 915, 255, spurii habentur. Sermonem 191 Augustino abjudicat Phil. Labbeus. Eorum vero nonus est Sermo Bernardi; 11 Mazimo tribuitur ; 15 Severiano uti et Fulgentio aseribitur; 33 S. Leo- nis est; 57 Mazimi; 48 ex Hilario, Ambrosio et Augustino, hinc inde desumptus est; 65 S. Leonis est; 68, 77, 117, S. Ambrosii ; 1A8 Mazimini ; 190 Eusebio tribuitur; 125 idem fere est ac Symbolum Damaso inscriptum inter Opera S. Hieronymi ; 128,
Maximum; 430 Chrysostomum auctorem habet ; 156, 158, 156, 176, inter. Ewsebianos habentur ; 471 S. Gregorii est; 173 ex ejusdem scriptis de- sumptus ; 226, 228 , 229, 212, ex Ambrosii scri- ptis.
5* De Sanctis Sermones LI, ex quibus Sermones 1 et 18 Fulgentio ascribunt nonnulli; sermo 22 e Petro Ravennatensi decerptus est; 26 inter Àm- brosianos reperitur; 97 Mazimi est; 30 et 31 spu- rii sunt, posterior inter Ambrosianos habetur, uti et sermo 535; 55 Fulberti egt; 56, Eusebii episcopi ; 9:, Alcuini presbyteri, ex variis tamen eonsarei- natus ; 47 etiam S. Leoni tribuitur. |
6* Sermones alii XVII, ex quibus sex de Tem- pore, septimus de Verbis Apostoli, decem de Sanc- tis in editione Parisiensi 4551 primum ediii.
?* Sermones 1V, videlicet de Jacob et Esau, in festo S. Vincentii, in Proverb. xm, in. Parabolam Seminantis , et in illud Matth. xvi, Qui vult venire post me, eic. Hi primum prodierunt (cum tractata in Orationem Dominicam) ia ed. Basil. 1556. Qui- bus accesserunt in ed. a. 1569..
8' De Diversis Sermones XLIII.
9* Fragmenta Sermonum S. Augustinl XXVIE, ex Eugippii abbatis Thesauro seu Collectionibus , ad Probam virginem, atquo ex Commentariis Flo-
ri, Lugdunensis Ecclesie diaconi, in Epistolas
Pauli , ex verbis Augustini sub Bede nomine intet ejus opera et seorsim etiam impressis.
40* Sermones de diversis CXXIII, a Lovanicn- sibus a. 1571 tomo X editi, annumeratis predictis sermonibus XLlli. Ex his plurimos supposititios esse fatentur ipsi Lovanienses.
41* Honulie Xl, a Parisiensibus editae a. 1614, ex mss. Carthusianis, atque alie Xlll, ex mss. Pi- thoeanis.
19» Sermones XL de variis argumentis a Jacobo Sirmondo Jesuita primum editi cum notis Paris. 1651, in-8, « quorum nonnullos, ait And. Rivetus, ut nolim negare Augustinum. auetorem babere, maxime qui in Indieulo Possidii numerantur, alios tamen, qui e monachorum cryptis predierunt, pa- tietur editor apud nos esse suspect fidei, donec prob.tionibus dignioribus nobis commendentur.» Inter hos autem XL Sermones habentur Homiliz illa XIII superius commemorata.
435» Sermones VI Roma primum editi a. 1614. a Joan. Bapt. Maro Romano, S. Angeli in Foro Piscium Canonico.
Quatuor posteriores Sermonum Collectiones re- cudit Vignerius parte 1 Suppl. ; parte vero 11 alios XLVI, hactenus ineditos atque ex diversis Biblio- thecis depromptos, addidit.
Caterum in precedentibus Sermonibus notari debet, non raro evenire, ut idemSermo in diversis Sermonum Collectionibus bis vel forsan s:pius numeretur : quamplurimi vero ex aliis Augustini scriptis excerpti sunt. Sermones ex hisce aliquot spurios obiter notavimus : at cuin longe accuratius
os
num ab iis latam in compendio exhibere e re fore arbitrati sumus (a). Sermones itaque omnes qui- bus tomus Y absolvitur (de quo vide infra ad ipsius editionis commemorationem) in quatuor classes redegerunt, de Scripturis Vet. et Novi Testamenti, de Tempore, de Sanctis, et de Diversis : quibus ac- cessit quintus Ordo sermonum dubiorum ; cum non- nisi aperte supposititii in Appendicem reJecti sint. Classes iste. quinque, Sermones complectuntur CCCXCIY, preter Fragmenta. 1a appendicem re- jiciuutur, tamquam certo certius spurii, Sermones CCCX VII, ex Collectionibus supra memoratis hinc inde selecti : nimirum ex vulgari Collectione Ser- monum de Verbis Domini (vid. supra n. 19), Serm.
NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. m id prastiterint Benedictini, nos Censuram Sermo- A
inter dubios parum abfuit, quin reponerent. Ibid. serm. 7.
119. De decem Chordis liber seu sermo a Possidio uotatus in indice c. 8, atque ab Eugippio et Floro citatus. Ibid. serm. 9, Erasm. et Lovan. tom. IX.
120. De Pastoribus | Uterque ad Ezech. cap. xxxiv.
121. De Ovibus Ibid. serm. 47 et$8conira Donat.
193. De Convenientia decem plagarum et decem pre- ceptorum. lbid. serm. 8. Hujus quoque meminit Possidius in Ind. c. 9, et ipse August. in ps. Lxxvil, n. 27. Fragmentum repertum est inter Eugippii Excerpta in ms. Regio et Victorino.
$ II. Scripta deperdita. Prater illo, que passim indicata sunt n. 21, 55, 40,
5, 14, 19, 20, 99, 95, 34, 47, 52, 54, 50,17, 58; de B 48, 57, 58, 59, 62, 05, 78, alia diligenter enotavit
Verbis Apostoli (n. 2»), Serm. 21, 25, 26, 54, 85; Homiliarum L (n. 5o), Sermo 2, 2, 4, 6 -10, 12, 15, 16, 21, 92, 26, 50,31, 35, 55, 39, 45 - 48; de Tempore (n. 4o), Serm. 1, 2, $ et omnes reliqui, przter quintum, 12, 16, 19, 20, 25, 25, 97, 28, 50, $1, 52, 54, 59, 42, 45, 49, 50, 52, 72, 74, 94, 96, 107, 109, 110, 115, 119, 155, 139, 140, 141, 142- 149, 151, 155, 160, 164, 165, 470, 174, 186, 187, 196, 205, 912, 914, 220, 254-257, 215, 246,254, 956. Sermones de Sanctis (n. 5?) omnes spurii sunt, przter quartum, 12, 17, 95, 94, 42, 45, 43, 90, 54. Inter Sermones XVII (de quibus n. 69) spurii sunt 1, 2 (qui pars est Sermonis 51 in Col- lectione Benedict.), 7 (pars Sermonis 561), 35,
36 (pars Sermonis 279), 58,65,96,97,98,99,118 C
( pars Sermonis 2235). Ex Sermonibus LXXVI, ad fratres. in. Eremo commorantes, etc., nonnisi sex in tomo V exhibent Benedictini, reliquos in se- quenti. Ex his sex, spurii sunt tres, qui in vulgari Sermonum istorum collectione locum obtinent 56, 10 et 79. Ex Sermonibus ab Hieron. Vignerio edi- tis Supplem. parte 1, spurii sunt 5, 4, 5, 15, 14, 45, 17, 18. In. parte « spurii sunt 4, 2, 8, 10- 44, 20, 25, 95, 26, 27, 39, 24, 56 - 29.
Denique rejecti sunt a Benedictinis inter Ser- mones tom. V libri aliquot ab Erasmo et Lovaniensi- bus inter tractatus repositi; nimirum ;
147. De Epicurcgis et Stoicis in Act. xvn! Apost. tra- etatus non omnino malus, juxta Erasmum in cen-
sura huic prefixo, sed nihil aut quam minimum D
habens Augustini. Contra Benedictint judicant; et omnino bonum Sermonem, et nihil habentem nisi Asgustini. Ejus meminit Possidius in Indiculo eap. 1. Exstat in editione Erasm. et Lovan. tom. VI ; Bened. N, serm. 150, class. 1.
418. In illud Exod. 11, 14, Ego sum, qui sum, scili- cet, de rubo, in quo flamma erat, et rubus non com- burebatur. Hic tractatus in Erasmiana quidem edi- tione incerti auctoris esse prenotatur: at in Ulim- wer. et Lovan. tribuitur Augustino. Benedictini vero
(a) Commode nobis datum fuit hoc loco diligen- tiam auctorum Magne Bibl. Eccles. Colon., qui post
Guil. Cave, scilicet :
4. Contra Paganos libri tres, et Exhort. ad eosdem.
9. De Sacrificiis spiritualibus contra Manicheos.
9. De Sacrificio vespertino. Qui tractatus fortasse non alius est, quam sermo ejusdem tituli ordine 342,
ed. Bened. ex Sirmendiauis (olim 8us), inquo ex- -
plicatur initium Evangelii Joannis.
4. De Die Domini secundum Sophoniam prophetam contra Manicheos. |
b. Tractatus diversi contra Arianos
6. Ad Primianum , Donatistarum Carthaginens. episc. Commonitorium.
7. De Traditione in persecutionibus et de falso Bapti- smate contra Donatistas libri tres.
8. De Baptismo contra eosdem liber.
9. Ad Mercatorem episcopum contra eosdem. Primum
quidem prodiit in editione Benedictinorum ex per«
vetusto codice monast. S. Bertini in Belgio Augustini epistola (ordine 195) ad Mercatorem, cum pro- cul dubio, cui Mario prenomenu fuit, anno circiter 418 scripto, quam recensuit Possidius in Indic. c. 4, ejusdemque tertiam partem transtulit. Augu-
, Minus in librum de octo Dulcitii Questionibus (de quo supra n. 404 ).
10. De Charitate tractatus diversi.
44. Principia Geometrie , Arlthmetices, et. Philoso- phie.
12. Epistolae, Sermones et Tractatus plures, quorum menüo habetur in Ind. Possidii, apud Bedam, ipsum Augustinum, et alibi.
$ III. Scripta Dubio, Sapposititia, Spuria.
1. De Symbolo s. Regula fidei ad Catechumenos li- bri vel potius sermones quatuor. Exstant in ed. Erasm. et Lovan. t. IX, Bened. Vl, usque ad n. 8.
2, Sermo de quarta Feria, sive cultura agri Domi. nici. - .
9. De Cataclysmo seu. diluvio.
4. DeTempore Barbarico sive in tempus persecutionis Barbarorum.
Caveum et Oudinum hzc ex Benedictinis excerpse- runt, in usum nostrum convertere.
9b
SUPPLEMENTUM AD OPERA S.
AUGUSTINI. 96
5. De novo Cantico et de reditu ín. celestein patriam A — mus, sed Augustino abjudicat; quod judicium bel.
ac vie periculis, sermo ad Catechumenos.
6. Sermo de Disciplina Christiana.
7. Sermo de Utilitate Jejunii.
8. Sermo de Urbis excidio. -
Quse sequuntur, usque ad n. 15, exstant in ap- pend. tomi VI ed. Bened. n. 9, 10,11, tom. IX ed. Erasm. et Lovan.
9. Sermo de Contemptu mundi. lucerti auctoris, liem Sermo de Vanitate seculi, qui ferme totus habetur in tractatu de ftectitudine catholice conversationis, de quo infra n. 61.
10. Sermo de Bono discipline. Melch. Goldastus ab Haiminsfeld asseruit Valeriano Cemeliensi apud Alpes maritimas episc. s:ec. v, ejusque etiam no-
men pr:eferunt fragmenta hujus opusculi in vetu- B
sto codice Colbertino reperta.
41. Sermo de Obedientia et Humilitate.
19. Tractatus de Charitate, s. de verbis is pealmi, Terra dedit fructum suum.
13. De Oratione et Elecmosyna tractatus (seu potius fragm. majoris operis) ab Hieron. Vignerio editus tomo li Supplem.
43. De Generalitate eleemosynarum.
45. Sententie Miscellanee. H:zec omnia incerti. sunt auetoris, nec Augustinum sapiunt.
46. De Creatione primi hominis. Totus insertus est hic liber in tractatu de Spiritu et Anima n. 67. Reperitur inter Opera Ambrosii sub tit., Tractatus de Dignitate primi hominis ; et inter Opera Alcuini cum tit., Cogitationes B. Albini Levite in hzc Ge- neseos verba, Faciumus hominem ad imaginem no- stram. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IX Ap- pend.
31. De Arbore scientie boni et mali. Uxst. in ed. E- ra5m., Lo:an., et Bened. t. 1X append.
Sequentia, usque ad num. 235, exstant in ap- pend. tom. 1 ed. Bened.
18. De Grammatica liber.
9. Principia Dialectice et Rhetorices. Libri tees.
£0. Categorie decem ex Aristotele decerpte. Quatuor is tractatus, qui Augustino in przecedentibus edi- tionibus ascripti erant ( Erasm. et Jovan. 1. 1) a l'enedictiuis in appendicem rejectis spuriis ac- censentur ( tom. X1). )
91. Regula Clericis tradite fragmen'um.
92. Regula secunda. (Tertia est genuina, vide supra n. 102.) Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. 1. in appeud.
95. Liber de Vita Eremiiica ad sororem, quem non . edidit Erasmus. Exstat in append. t. led. Lovan. et Bened. /Elredi Rievallensis est ( qui sec. xi vixit) juzta Lucam Holstenium. Tertia circiter pars ín Operibus Anselmi, scil. Medit. 45, 16 et 17 exslant. |
Quse sequuntur, usque ad n. 26, tomi Il ed. Lovan. et Bened. exstant.
21. Epistole XVI mutus S. Augustini et papse Boni- facii I brevissima, quas antiquas esse fatetur Eras-
in append.
larminus et. Lovanienses secuti sunt.
25. Epistola ad Demetriadem. Pelagii est, ut ipse Pelagius fatetur in suis ad Innocentium papam litteris.
26. Epistole mutus SS. Augustini et Cyrilli de magnificis admirandisque S. Hieronymi virtutibus et miraculis. Supposiltitia.
27. Altercatio seu Collatio S. Augnstini cum Pascen- tio Ariano llippone habita, presente Laurentio judice delecto a Pascentio , viro spectabili. Non est Augustini.
28. De Mirabilibus S. Scripture libri tres. Incerti auctoris, qui post a. 700 vixisse perhibetur. Ex-t. in ed. Erasm. tom. lll, Lovan. et Bened. ibid. in append., ubi et sequens.
39. De Benedictionibus patriarche Jacob opusculum. Decerptum est ex S. Hieronymi Quxst. Hebr. ia Genes. et Moralibus Gregorii M. et Alcuinum auc- torem habet.
90. Questiones Vet. et N. Test. in trcs partes divi- sz, quibus quariam superaddiderunt, XXV Quz- siones complexam, sed spuriam Lovanienses, Hilario diacono adjudicantes. Exst. in append.
tomi IV ed. Lovan. et tomi III Bened.
91. In Apocalypsin D. Joannis Expositio sive Homi- lig XVIII. Fortasse Tychonii Afri Donatista. No- Le sunt ex Victorino, Primasio et Beda collect. Exst. in ed. Erasm. tom. IX, Lotan. ibid. in ap-
"pend. , ei Bened. lll.
Quz sequuntur, usque ad n. 65, exstamt in ap- pend. tomi VI ed. Bened., prater Sermones ad Fratres in Eremo, aliosque de quibus supra 9-15.
92. Liber Sententiarum s. Questionum X XT, ex Aa- gustino aliisque nullo ordine ab auctore aliquo imperitissimo collectarum. Ezst. in edit. Erasm. et Lovan. tom. 1V in append., ubi et sequens.
99. Quaestionum LXV Dialogus ex variis Augustini libris maximam partem congestus.
94. Liber de Fide ad Petrum diaconum, olim inter opera Augustini impressus , ab Erasmo vero pri- mum ei ahjudicatus. Fulgentii est Ruspensis epi- scopi. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. 1l in append., ubi et sequens.
95. De Spiritu et. Anima liber. Continet Dicia et
D Collectanea ex multis et diversis auctoribus ex-
scripta.
26. De Amicitia. Nonuisi Epi tome est trium librorum AElredi Rievallensis de eodem argumento. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. 1V in append., ubi et sequens.
57. De Substantia dilectionis et amoris liber. Duo li- bri in unum confusi. Auctores ignorantur. |
98. De diligendo Deo liber, qui et Meditationum in- scribitur. Conflauss est item ex variis libris Hugo- nis Victorini, Bernardi et Anselmi. Exst. in ed. Eraem. et. Lovan. tom. IX. in append., usque ad n. 48.
99. Soliloquium anime ad Deum, liber. Ab auctore
4; *
ó1 . NOTITIA LITTERARIA IN iucerlo ex Augustino non modo, sed aliis etiam A
auctoribus , veluti ex Hugonis Victorini libro de Árra An.me collectus. |
49. Meditationum libér. Lovanienses inter genuinus Augustini fetus Teliquerant, neque de eo aliud pronuntiaverant, quam quod antea dubitans in- certusque Erasmus dixerat, auctorem esse vel Au- gustinum, vel qui ejus libros non indiligenter le- gisset. Collectus est potissimum ex Anselmi scri- ptis ab auctore xii. s:c., nec non ex Joannis ab- batis Fiscamensis opere.
M. De Contritione cordis liber. Auctor s»c. xit consarcinavit ex Anselmi et Hugonis de S. Victore operibus.
i2. Manuale. Opusculum ex variis antiquiorihus et
s:ec. xI scriptis collectum : Augustino, Cypriano, B
Gregorio et Isidoro, Anselmo Bernardo, ctc.
43. Speculum sive Manuale , ut in aliquot codicibus inscribitur : et in cod. Bibl. Bernardinorum Pari- sieusiS habetur sub titulo : Libellus catholice fi- dei, alterumque adjunctum habet opusculum. liec autem duo opuscula nihilo diversa sont a part. r, ut Confessionis Fidei, quie cura Pet. Franc. Chiffletii Jes. sub Alcuini nomine prodiit. Certe auctor &-c. xii non antiquior.
4t. Speculum peccatoris. Incerti auctoris est et saec. xu non excedit.
45. Be triplici habitaculo liber. Incerti nec ineruditi 30ctoris.
46. Scala Paradisi. Est Guigonis scu Guidonis sxc. xit.
4T. De cognitione vere Vite. Honorii Augustodunen- sis putatur. |
A8. De Vita Christiana. Liber est Fastidii Dritanni.
49. Liber exhoriatorius, vulgo de Salutaribus docu-
mentis ad quemdam comitem. Paulino. Aquileiensi -
seu Forojuliensi patriarchze, qui szec. vri vixit , laud injuria asserunt. Exst. in ed. Erasm. et Lo- van. tom. IV in append.
50. De duodecim Abusionum — gradibus. Cypriano aque ac Augustino falso tribuitur. Aucier igno- ratur. Exst.'in ed... Erasm. ei Lovan. tom. 1X, ap- pend.
51. Tractatus de septem Vitiis et septem Donis Spi- ritus sancti. llugonis Victorini. Primus edidit ín- ter Sanctorum Patrum. Monumenta Paris. 1634 Guil. Camerarius Scotus Congreg. Oratoríi pres- hyter. Theol. D. Paris., eum Augustino non ab antiquis mss. codicibus, sed tantum a multis vi- ris dectis tribui dicens. Inde recepit Vigneriws Supplem. tom. |. Sed quia inter opera llugonis vulgo occurrit ibidemque alius alfinis ei, et pars quasi quxdam ejusdem , inscriptus : De septem Peccatis mertclibus : contra que valent. Orationis Dominice septem petitiones , reperiatur, omisere Benedictini.
92. De Conflictu Vitiorum et Viriutum. Ambrosii Autperti est s:ec. vi scripteris. Hoc opusculum quatuor antiquis Ecclesi: doctoribus tributum :
S. AUGUSTINUM. 38
Augustino primum in omnibus operum illius edi- tionibus; deinde S. Leo:i pape in ed. Paris, 1511; postea S. Ambrosio Med. ep. in ed. Rom. 1585, in qua ad Simplicianum iuscribitur; deni. que et S. Isidoro Hispalensi in ed. Matrii. 1599, et Paris. 1601. Sed plurimum decepit Sigebertus Gemblacensis de Vir. ill. c. 55, deceptus ipse falsa vel. aliquot codd. inscriptione, qui nomen Isidu- ri habere dicuutur. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. 1X, append., ubi et sequens.
39. De Sobrietate et Castitate. 1gnoti auctoris, sed antiquus liber et elegans , judice. Dupinio.
54. De vera ac [alsa Poenitentia ad. Christi devotam. Totus fere hic liber cum Augustini nomine in De- creta Gratiani et iu. Sententias Petri Lombardi translatus est. Tribuerunt postea eidem Perrui Blesensis, Vincentius Belloracensis et Thomas Aqui- nas. Inter recentiores de auctore a Trithemio inde disceptatum est. Vicit tamen probabilior sententia, auctorem esse ab Augustino diversum. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. 1V, append.
55. De Antichristo. Plerumque Alcimo tribui solet, inter cujus opera integer, hic vero et apud Kaba- 'num Maurum imperfectus exstat. Saeculo nono asserendus videtur. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. IX, append.
96. Psalierium, quod matri suo composuisse fertur Augustinus. Sed in ms. cod. Regio 45785 inseribi- tur : B. Joannis pape factum apud. Viennas. Hic autem Joannes creditur esse nomine XXII. Exst. in ed. Erasm. et Loran. tom. IX, append , usque ad n. 61.
97. Cantici Maguifleat Expositio. Ex. Hugonis Victo- rini tractatu in hunc hymnum decerpta.
98 De Ass mptione B. Mazice Virginis liber seu po- tius sermo. Auctor creditur Fulbertus Carnotensis, qui ineupte szec. 31 vita functus est. Alii codd. Ambrosii Autperti (8xc. v1) nomen prxferunt.
$9. De Visitatione infirmorum libri duo.
60. De Consolatione mortuorum libri s. sermones d«.o, ex Joanne Clirysostomo forsau decerpti.
61. De Rectitudine catholice conversationis. Exstat in lib. n Vite S. Eligii, Noviomensis episc. per S. Audoenum Rothomag. descripta. Alii tamen ex ipso Eligio (sc. vit) et Cesario Arelatensi (s:cc. vi) collectum volunt.
62. Sermo de Symbolo. Iutegre collectus ex Symbolo Rufini Aquilei. presb. ex Homiliis S. Caesarii papa et Y vonis Carnotensis (sec. x1 et xit). Insuper etiam complectitur totum Sermonem 249, qui exstat in append. toin V ed. Bened. membratim dissectum.
65. Sermo in pervigilio Pasche de esu agna. Reperi- tur etiam inter S. Hieronymi supyosititia. —
64. Sermo ín Ps. xui, ad Neophiyros, qui et Hiero nymo falso tribuitur.
65. Sermones trcs de Ritibus et Mysterio Baptismatis. Hoc primus evulgavit Sirmondus in append. post Sermones XL, sed minime Angustini esse arbi- uratur .
99 SUPPLEMENTUM AD OPER4 S. AUGUSTINI. 40 Sequentia usque ad an. 77 in append. tom. VIII, A Orosii (qui exst. in append. T. VI) decurtatas ct
ed. Bened.
66. Adversus quinque hameses, seu contra quinque ho- stium genera iraotatus, scilicet adversus Paganos, Judseos, Manichzos, Sabellianos, et Arianos. Hunc Erasmus hominis eruditi, arguti et facundi esse censuerat, non tamen Augustini, nisi forte, ait, juvenis seripsenit. Augustino sine cunctatione ab- judicant Bellarminus, Lovanienses, alique. Bede auctoritate. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. VI.
67. Contra Judaeos, Paganos et Arianos. Sermo allus, ut videtur, ab illo, qui in Indiculo Possidii legitur, et quem ideo vere Augustini esse judicat Bellar- minus: nam auctor istius exscripsisse videtur S. Gregorium tum in exordio, tum quedam ejusdem
depravatas referunt.
75. De Essentia Divinitatis liber unus. Non Augustino tantum, $ed multis aiiis, Ambrosio, Hieronymo, Anselmo, Bonaventurz tributus. Prima et maxima pars ex Eucherii Lugd. ep. opere de formulis spi- rilualis intelligentie sumpta.
16. Libellus seu dialogus de Unitate sancta Trinitatis. Ignoti, sed antiquissimi auctoris. Exst. in append. ed. Paris. 1586.
11. De Dogmatibus Ecclesiasticis liber Gennadii Mas- siliensis, cujus sub nomine seorsim etiam edidit Geverh. Elmenhorstius Hamb. 1614, in-&'. Exst. T. Ill ed. Erasm. et Lovan. in append.
18. Sermo de Rusticiano subdiacono.
alia cap. 17. Exstat in ed. Erasm. et Lovan. T. VI. B 79. Contra Fulgentium Donatistam. Non. Augustini,
68. De Altercatione Ecclesie et Synagoga dialogus. Auctoris sse. xm: vel xiv, nam Joannis Scoti co- setaneum se fuisse testatur. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. tom. Vl in append.
69. De Fide seu unitate Trinitatis adversus Manichaos liber. Hunc ex vetustissimi codicis Corbeiensis auctoritate Evodio Uzalensi, in Africa episcopo, asseruit Jac. Sirmondus Hist. P redest. c. 1. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VI.
710. Commonitorium (vulgo S. Augustini episc. Eccle- sic catholice) quomodo sit agendum cum M anicheis, qui convertuntur. Sub. Augustini nomine vulgatum
. est in append. ad T. X ed. Paris. 1586. Scri- ptum antiquissimum est, quod Dupinius concilii alicujus Africz constitutionem putat.
"1. Contra Felicianum Arianum de Unitate Trinitatis
. liber ad Optatum. Pronuntiavit olim Erasmus non esse probabile, hunc librum esse Augustini (cujus in Retractationibus non meminit).. Dissimulata vero Erasmi censura librum istum Lovanienses inter genuinos Augustini fetus reyosuerunt, Bede, Lanfranci, Alcuini et Petri Lombardi fere auctori- tatibus ducti. Fortasse Vigilii Tapsensis est. Exst. iu ed. Erasm. et Lovan. T. VI.
72. Questiuncule de Trinitate et de Genesi, qua ex Alcuino descriptsm sunt. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. lil, append.
15. De Deitate et. Incarnatione Verbi ad Januarium
sed vetustissimi tamen auctoris, utpote qui conci- lium illud Carthaginense contra Cecilianum vide- rit. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, in ap- pend. part. 1; Bened. 1X, append.
80. Hypomnesticon contra Pelagianos et Colestianos libri sex Sixto lll P. R. (a. 452). Garnerius Je- suita, alii cum Sirmondo Mario Mercatori tri- buunt. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. VII, ap- pend. p. 11; Bened. X, append., ubi et duo se- quentes.
81. De Predestinatione ei. Gratia liber, a nonnullis Fulgentii Ruspensis ep. creditus, ab aliig utroque et Augustino et Fulgentio abjudicatus.
82. De Prodestinatione Dei libellus, ignoti auctoris.
C 85. Hymnus : Te Deum laudamus, Ambrosio et Au-
gustino simul tribui solitus, de cujus auctore certo nihil statui potest.
CAPUT 1i. Varig editiones operum S. Auquatini.
PROOEMIUM.
Haud opus esse puto rei litterarize et ecclesiasti- ez historiz studiosis, ut de ratione, qua tot tanta- que, quibus Augustini scripta comprehenduntur , volumina ab ipsius inde auctoris manu propagata et ad typographiz salutaria tempora servata fuerint, sedulo disquirant : siquidem jam sua state cum fama ejus scriptorum exemplaria omnem pene orbem per-
libri duo, collecti ex Origenis opere mpi 'Apxóv p) vagata essent, el post obitum ejus nequaquam ces-
juxta versionem ftufini Aquilei. presb. Exst. in ed. Erasm. et Lovan. T. IV, append., usque ad n. 76.
74. De Trinitate et Unitate Dei liber. D.stiuctus olim fuit in capita 15, quorum 9 posteriora totum fere, sed contractum et interpolatum S. Augustini librum contra Sermonem Arianorum continebant, Capita &sutem priora quzstiones aliquot dialogi Pouli
: (e) In Hipponensi Bibliotheca magnam, immo pene omnium librorum Augustini supellcetilem fuisse, quz flammas etiam ac rapinas Wandalorum evaserit, multa, cum Augustini, tum aliorum loca testantur, ei postremum quidem, hoc, quod Possidius ad illius intuitum indicem scriptorum Augustinianorum com-
sante eorum usu non defuerint, qui et conservandis et multiplicandis assidue studerent (a). Observat Fabricias (5), szculis aliquot ab excessu ejus elapsis, tanto in pretio fuisse illa monumenta, ut eorum causa, cuin' in Hispania exemplaria deessent, circa a. 650, Taio Cesaraugustauus episcopus Romam mitteretur. Sequioribus autem temporibus cum bo- pz littere lumen suum benignum plane abscondis-
posuerit; de quibus omnibus adeant, qui tanti pu- tant, Engelberti Kiupfelii disq., an et quomodo Biblio- theca S. Augustini. incolumis. servata [uerit in excidio Hipp. 450, insertam ejusd. Vet. Bibl. Ecclesiastice, vol. I, part. r(Friburgi Brisg. 780, in-8*), p. 175, sqq
(b) In Bibl. Lat. T. ll, l. 1v, c. 5, ed. Ven., p. 853
44 NOTITIA LITTERARIA IN 8. AUGUSTINUM. 41 sent, hujus tamen libros non ex monibus mona- A gularis vetustatis indicia habet. Eodem vero anno,
chorum excussos fuisse, non solura tot ex sacculo nono, decimo et sequentibus proximis reliqua mss. exemplaria loquantur, sed documento sunt etiam va- ria illa Collectanea seu Florilegia Sententiarum et locorum insigniorum, qua pusillo studio ex operi- bus ejus decerpta et compacta sunt, quorum, quod felici omine contigit, paucissima tamen typis sunt impressa, sed passim in bibliothecis justis tenebris premuntur (a). De Carolo Magno pervulgatum est Eginhardi testimonio, quanti libros de Civitate Dei fecerit. Sed quod paucis notum fuerit, Carolus V, rex Gallie, virum inter doctos sux statis longe eminentissimum Radolphum de Preulles stipendiis rege dignis adegit, ut idem opus in Gallicum sermo-
quem Mediolanensis profert, prelo dedit Jo. Amer- . bach iterumque 1490, qu: sequentem habuit Fri- burgensem a. 1494, Dasileensem Langendorfii 1515, et Lugdunensem 1520. Ad hzc prima eirca Augus- tinl libros studia pertinet porro in Germania editio libri de Consensu IV Evangelistarum, Lavinge 1475. Item libri de Fide et Operibus, Colonie eodem anno; variaque ibidem minori forma excusa opuscula, qua omnia ad eumdem aunum redire videntur. Suppar iisdem fortasse, modo Germanica sit, Confessionum editio loci et anni indicio destituta, quarum vetusta admodum descriptio Mediolani facta est 1475, et mox s. [. 1482. Sermones etiam frequenter per lioc tempus prela exercuerunt, ex quibus antiquissim:2e
nem transfunderet et commentariis eruditis illusira- B Homilie L. Auguste per Anth. Sorg. 1475 excuse,
ret (b). Ex quo vero s:culo decime quinto mira illa libros multiplicandi ars occoepit, inler primos sta- tim, qui typorum formulas flagitarent, Augustinus fuit, nec ullus Latinorum scriptorum crebrius eo prelo deinceps mandatus est. Primum autem, quod slanneis characteribus exscriptum est opus, fuit liber ejus de Arle praedicandi seu ultimus ex quatuor libris de Doctrina Christiana, circa annum 1465, Argentorati apud: Joannem Mentelinum, quem eodem vel proxi- mo statim anno repetiit Joannes Fust Moguntie. Jam vero a 14167 ex celebri illo Sublacensi monasterio prodiit primarium ejus opus de Civitate Dei, et se- quenti statim proximoque anno Rome ab iisdem ty- pographis repetitum, cito omnes pene Italix offici-
quas exceperunt Sermones ad Eremitas fratres, Mu- ting a. 1471; Mediolani 1484; Brixie 1480; Venetiis per Pagan. de Paganinis 1487; ibidem per Vinc. de Benaliis 1492; tandem Amerbachiana Collectio, inter quos recens farrago Sermonum de Tempore 1494 et 1495, repetità illa Parisiis apud Jodoc. Badium 1516, et Hagenoc 1821. Epistolarum porro impressiones preter antiquam loco et. anno non insignitam facta sunt ab eodem, qui toties nobis laudandus-est, Jo. Amerbachio a. 1495 et 1494, itemque Enarrationes in Psalmos repetitis vicibus a. 1489, 1493 (cujus an- ni Veneta etiam editio laudari solet), 41494, 1497,
. ex su& officina exire passus est, eumque secutus
Lugdunensis artifex a. 1519. His insuper adde in-
nas pervolitavit. lgitur excusum e»t eodem anno C gentem numerum eorum librorum, qui propter in-
1470 Venetiis, ibidemque bis 4475 apud Nic. Jeuson et Gabr. Petr. de Tarvisio; Rome 1474, apud Ud- alr. Gallum; Neapoli 1477; Venetiis 1486, 1489; Tho- lose 1488. Nec minus in Germania circa idem opus in prela incubuerunt, quamquam serius aliquando, cum jam remissior factus esset in Italia primus ille librorum excudendorum ardor. Unum solum novi- mus antiquius exemplar excusum a 1475. Moguntice apud Petr. Schoiffer; deinde Basileensibus signum extulit Mich. Wenssler a. 1479, quem decem annos post secut. sunt. Amerbachiang impressiones, Fri- burgensis 1499, Langendorfii 4515, Lugdun. 1520. Exstat quoque Lovaniensis 1488. Germanicis vero plerumque adjuncti conspici solent. commentarii
diciorum et notarum defectum certo anno affligi ne queunt, cujusmodi non una exstat editio librorum de Doctrina Ghristiana, de Quantitate anima, Solilo- quiorum, Sermonum, de Trinitate, Confessionum, Epistolarum, de Consensu quatuor Evangelistarum, de Spirilu el Littera, de Civitate Dei; in. Evangelium Jo. annis, Enchiridii ad Laurentium, etc. ; quos omnes suo loco diligenter notavimas et pro viribus de- scriptos dedimus.
Interea plurima etiam ejus opuscula colligt et in unum corpus condi cepta sunt, licet in allegendis singulis non semper ratio quzdam et consilium spec- tatum fuit, sed casui magis, qui varia invicem illius scripta sociasset, curatores obsecuti esse videntur.
Thome Valois et Nicolai Triveth, quibus admodum D Primum in his locum sibi vindicant Tractatus a.
tum delectatos fuisse videntur obscurioris hujus doc- trin& amatores, donec per Ludovicum Vivem sunt sepulti. Cum Basileensibus librorum de Civitate Dei editionibus hujus z!atis pari fere passu incedunt li- bri de Trinitate. Horum prima descriptio fuisse vi- detur Venetiana absque anni mentione per Paganin. de Paganinis, aut Mediolanensis per Leonh. Pachel. 1189. Fortasse autem Germania antiquiorem habuit hi ea, qus loci quidem et anni signo caret, sed sin-
(a) Subjunximus infra quedam ex Ondiuo ct
M. Bibl. Eccl. Coloniensi de ejusmodi Defloratori- bus et Commentatoribus Yam antiquis, quam recen-
ubus. P^iTRoL. XLVII..
1484 Venetiis per Andream de Bonetis de Papia in-4* junctim editi, nisi iidem forte jam ex priori Veneta per Octavian. Scotum 1485 sint derivati, quod certo confirmare non possum; et Argentinensis editio per Martin. Flach a. 1489, et iterum ibidem excusa 1491. Posterior Veneta editione non parum auctior est, licet ulira dimidiam partem cum eadem egregie coi.- cordet, adeo ut difficile dictu sit, utrum vestigiis il- lius institerit, an incepto plane diverso sit adornata.
(b) De imperatore Carolo V, hnjus nominis idem narrasse Gallum quemdam in Ephemerid. Erud. (Journal des Sav.) 1616, 15. Mart., alicubi in Bibl. Colon. Eccl. legimus.
2
A SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. rt Utraque tamen talia complectitur opera, qu: non A recognitum, sed commentario insuper illustravit, cui
magna voluminis mole constant, certe non prolixiora libris de Doctrina Christiana, idque hoc imprimis respectu, quod illa vel seorsim jam prostarent, ve- luti de Civitate Dei, de Trinitate, Enarrationum in Psalmos libri, vel peculiarem sibi quzxeque postula- rent operam, qualem contigisse eliam Epistolis et Sermonibus vidimus. Eadem fortasse Veneta editio rescripta est ibidem apud Dionys. Bertholdum 1491, a qua distant editiones, Parmensis per Angelum Ugoletum ev Veneta per Pelegrinum de Pasqualibus, utraque a. 1491, quos opinor exemplum pr«vbuisse editioni Jodoci Badii AÁscenusii, excusa Parisiis 1520 apud Jo. Parvum et adhibite diligenter a Patribus Maurinis. Nec silentio prz:etereundum est singulare
parem ubertate et elegantia in ullo prisco scriptore ne Itali quidem viderant ; tantusque a cunctis xvi is- tius litterarum amatoribus honos habitus fuit, ut Erasmus novo in hoc opere labore supersedere se posse judicaret totumque in editionem suam reci- peret.
Ena*uiANA. autem illa recensio, quz licet diver- sissima, pro more, experiretur judicia, studia ta- men in hoc genere incredibile quantum accendit. Consilium soli Frobenio debetur, qui nullis hac in re sumptibus pepercit et hoc nomine tantum vitam sibi produci a summo numine optabat, ut hzc ad exitum perducta videret. Sed voti hujus compos non factus est, morte pr:xreptus cum vix duo priores
ejusdem Jodoci Badii et Augustini de Ratispona con- B tomi absoluti essent. Dederat autem Frobenii pre-
silium in colligendis edendisque sua opera correctis diversis Quaestionum Augustini libris. Prodiit hoc opus a. 1497. Lugduni per Jo. Trechsel. in-fol. exi- mia industria et multo cum judicio instructum.
His tandem omnibus przparatis Jo. Amerbachius de omni re litteraria et imprimis ecclesiasticis scrip- toribus Latinis meritissimus, non ut aliorum frue- retur diligentia, nam sua ipsius huc potissimum ad- ducta res erat, sed ne incrementis litterarum, qua matura videbantur, deesset, consilium universorum Augustini operum per partes edendorum cepit. Con- fecit igitur XI volumina, quorum octo prioribus omnia ipsius scripta ordine chronologico ad fidem Retractationum ejus disposuit addiditque tribus insu-
cibus Erasmus, ut opus, cujus nonnisi partem exi- guam in se recepisset, cum profligando nemo succe- dere vellet, totum tandem sustineret, eoque mortuo filiis ejus idem obsequium prestandum esse duxit. Tria igitur in hac editione feneratus est hic scriptor perquam magna ad promovendum ipsius studium. Primum munditiem a characteribus et chartis et ju- stum aliquod decus in toto habitu ac descriptione. In Amerbachianis cnim impressis, ut nemini igno- tum esse potest, liberalior eultus merito desidera- tur, dum partim litter: ad aspectum ingrate sunt adhibitz, partim charta adest crudior et omnia deni- que pagin:e spatia adeo sunt oppleta, ut. sordidum pene in eo se praebuisse Amerbachium dixeris.
per, ea, qu: in Retractationibus vel omissa erant, C Deinde integra primum exhibet ipsius opera. Tertia
vel serius elaborata. Simul vero ne moles in im- mensum cresceret et quod exemplaria haud dubie superessent, ralionem habuit eorum, qui antea seorsim ex sua officina protulerat, Epistolasque, Ser- mones ei. Enarrationes in Psalmos ab hac editione sejunxit. Prodiit h»e Amerbachiana Basilee 3. 4506, et magnis omnium, qui basce litteras ama- bant, plausibus fuit accepta, recusa eliam Parisiis 8. 1515. Videtur autem hze editio plene omnibus desideriis satisfecisse. Nam ad annum usque 1529, non solum nihil innovatum est in Amerbachbii insti- tuto, sed singulatim etiam pauci iidemque minores Augustini libelli hoc intervallo temporis, Colonie imprimis 1527, de Doctrina Christiana, de Spiritu et Liuera ; 1528, de Fide et Operibus, de Natura et Gratia, etc. Item. Auguste Vindelicorum 41525, de Fide et Operibus et Enchiridion ad Laurentium, el Norimbergae denique, veluti a. 1524, de Natura et Gratia, evulgati sunt, quibus omnibus textus Augus- tini nihil incrementi cepit. Tanto beniguier fortuna in libros de Civitate Dei omnia cumulavit, qu: per istam ztatem a doctorum hominum ingenio ac dili- gentia in exornande libro veteri exspectari poterant, Siquidem Jo. Ludovicus Vives litterarum elegantio- rum in Hispania et Belgio stator et vinderz, in edi- tione Basileensi apud Frobenium, non modo textum ex codicibus mss. ad quorum usum magnam sermonis Latini et prisc:e doctrinz facultatem afferebat, dedit
denique dos fuit textus correctus a vitiis innumeris ex grammatico potissimum genere, et iis, qu:e ab ignorantia antiquitatis et doctriuxs veteris orta vi- deri poterant, tum nova partitio et judicia de iis, qui aut omnino non genuina essent, aut saltem vi- derentur dubia.
Szpius autem iterata et identidem aucta est hzec editio. Sic non contemnendis Sermonum accessioni-
- bus locupletata est Parisiis apud Chevallonium 1534-
92, et ibidem apud Carolum Guillard 1541, nec non
in singulis Basileensium repetitionibus, nempe 1541-
45, eui suppetias tulit Martinus Lgpsius; 1556, cu-
rante Joanne Costerio; et 1569, qu:ze ultima Frobe-
niana fuit absolutissima et nitidissima omnium, in
quam etiam Sermones illi, quos primum ex mss. codicibus eduxit el Lovanii a. 1564 publicavit Joan- nes V limmerius, migrarunt. Porro recusa est etiam Lugduni 1561-65 in-8? et Parisiis 1571 in-fol., et impuras etiam Venetorum bibliopolarum manus passa a. 1545, 1552, 1570 et 1584. Caeterum Era- smianam recensionem sequuntur, quotquot ab ejus editione diversis in locis seorsim excusi sunt Au- gustiniani libelli, quorum liaud exiguus quidem nu- merus fuit, sed nihil ex iis Augustini lectio lueri fe- cit. Frequenter imprimis lectitat:e esse debent Com - [essiones, qux& Colonie 15351 et 1569, Lovanii 45635 et 1571, Antuerpie 1567 et 1568 descripte sunt; item liber de Spiritu et Littera excusus Parisiis, A558,
A4 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. . 48 Witeberge 1541, Antuerpim 1568 ; de Fide et Operi- A furti 1624; Hamburgi 1661; de Doctrina Christiana
bus Parisiis 1534, Colonie 1552, Antuerpice 1568 ; de Consensu quatuor Evangelistarum Parisiis 4558, et Colonie 1539; de Cura pro mortuis gerenda. Pari- siis 1545 ; de Libero arbitrio, de Pradestinatione et Gratia Colonie 1568; de Natura et Gratia. Antuer- pie 1568 ; de Doctrina Christiana Venetiis 4554; En- chiridion ad Laurentium Colonie 1532; item per Lambertum Daneum | Geneve 1515, cum Commenta- rio repetito ibidem 1579, 4585, 1597. Idem Dansus anno post addidit librum de Hearesibus, qui pariter repetitus est a. 1578, 1595 et 1595. Denique itera- tum quoque de Civitate Dei opus cum Jo. Lud. Vivis commentario Parisiis 154A et 1555, Basilee 1555 et 15:0.
Antuerpice 1601 ; Witeberge 1604 ; Helmestadii 1629 et 1655, per Ge. Calixtum ; de Unitate Ecclesie Mo- guntie 1602, cum notis Justi Calvini, Helmestadii 1651, per Ge. Caliztum ; item liber-de Utilitate cre- dendi per eumdem, ibidem eodemque anno , el postea Lovanii 1680 ; de I aresibus, Helmestadii 1621; Oxo- nie 1651; Helmestadii 1678, cum Danei comm.; de Fide ei operibus Francofurti 1652; Enchiridion ad Laurentium Witeberge 1604; Parisiis 1605; Epistole Francofurti 1678, selecte Flexie 16038, et Lovanii 1663. Novam quidem Confessionum recensionem juxta plures mss. jactitavit Henricus. Sommalius Soc. I, qus dici non potest, quoties impressa sit et repetila Lugduni, Colonie, Duaci, Dilingm, etc.;
Sed nova repens Augustino lux oborta est per D sed cui a criticis exiguum pretium statutum est. Nec
conjuncta Theologorum LovANIEN-IUM studia in edi- tione Operum ipsius Antuerpie apud Christoph. Plan- linum a. 1577, XI tomis in-fol., publice proposita; in qua non solum critica apertior, sed prxclarum etiam hoc, quod spuria dubiaque prorsus a reliquis separata, sua cuique tomo subjecta sint. UL nihil de 'animadversionibus dicam aliisque commodis, que nulla non ztas in ea summopere probavit. Certatim ea expressa est et plerumque cum accessione aliqua : Parisiis 1586; Geneve 1596; Parisiis 1005, 1604, 4615- 44; Colonie 1616; Parisiis 1626, 1655, 1052. Babinde etiam extrinsecus augmenta quadam allata sunt, veluti a. 16411, cum primum librum de Gestis Pelagii ex eodice ms. ex Italia sibi transmisso Au-
vero momenti ullius sunt varix illt opusculorum contra Pelagianos collectiones, cujusmodi Parisiis 1644 et 1652, Lovanii 1647 et 48, Rome 1652, Bru- sellis 1654 et 1673, et Lugduni 1675, prodierunt. Sed quod miraberis, ex Gallicis aliquot versionibus, que frequenter intra hoc spatium provenerunt, przcipue Arnaldinis , fructus quidam ad textum hu- jus scriptoris confirmandum redundarunt.
Nova denique atque ultima series a BENEDICTINO- nUM luculentissima opera orditur. Conspectum hujus cditionis jai a. 1671 publice proposuit vir doctus Congregationis Maurinz , qui curam illius in se re- ceperat, sed paulo post a Congregatione pulsus, aliis eam provinciain cedere coactus fuit Franc, Delfau.
guste Vindelicorum imprimi curasset Marcus Vel- C Tradita deinde est Thoma Blampino et Petro Cou-
serus. Similiter Claudius Menardus Andegavensis Parisiis a. 1617, primum publici juris fecit duos li- bros priores contra secundam Juliani responsionem, quos denuo recognitioni sus: subjecit Mich. Palu- danus Gandavensis Lovanii 1642. Porro Jacobus Sirmondus XL Sermones novos edidit Parisiis 1651 , et Joannes Marus Sermones sex cum fragmentis ali- quot Rome 1644. Sed sequiores illa repetitiones , utat auctiores sensim , propter vitia crebra multo primis sunt deteriores. Quare cum non sine mani- festo damno sumptus in eas impendi cognovisset Hieronymus Vignerius, Congreg. Oratorii D. Jesu Paris. presbyter, subvenire studuit edito anno 1654 et 1655, duobus tomis Supplemento omnium Operum Augustini ante a. 1614 impressorum, quo comparato quamvis antiquiorem , seu Erasmi, seu Lovanien- sium editionem absque damno, immo fructu majori, retinere studiosi posseut. Simul sez libros contra secundam responsionem Juliani operis ejusdem, cujus duos libros primum ediderat Menardus, variosque iosoper Sermones et Tractatus usque dum ineditos addidit. Ad exemplar Lovaniense $e composuerunt, qua ab extremo seculo xvi usque ad finem xvi seorsim singula aut plura invicem juxta argumenti affinitatem excusa sunt Augustini scripts. Cujus- modi sunt Confessiones, Wirceburgi 1581, et Turoni 1588; De Civitate Dei Antuerpie 1600; Geneve et Lugduni 1610; Parisiis 1645, 1656; 1651; Franco-
lanlio, quibus per occasionem alii quidam sodales diligentiam suam commodarunt. Sed Mabillouii par- tes in hoc negotio nullis fuerunt, prxterquam quod epistolam nuncupatoriam ad regem Ludovicum XIV, eujus auspiciis totum opus gestiebat, elaborasse dictus est. À copiis criticis et diligentia editorum est consuinmatissima. Imprimis autem nova singulorum scriptorum ad temporum rationem discussio et Spu- riorum a genuinis discriminatio ecclesiasticze histo- ri& studiis perquam salutaris commendatur. Recudi eam fecit et uno volumine variarum ad maxime illustres Augustini controversias dissertationum sua- rumque haud vulgaris no!» observationum auxit Jo. Clericus Antuerpie seu Amstelodami verius 1700- 1705, quo factum est, ut ad plures saltem inter Protestantes usus hujus editionis pertingere potue- rit. Italis non xque placuisse videtur. Nam Parisien- sem Benedictinorum, autographo undequaque similem, jam anno 1706 iterum prelo committere parabst Joannes Bapt. Clarellus , typographus Venetus, pu- bliceque id consilium significavit misso ad eruditos Protreptico, in quo Antuerpieusis editio male ipsi ob fidem et voluntatem Clerici audiebat; quod turpe tamen quiestuosi mangonis artificium non opus erat. ut Oudini bilem moveret et ad Clerici patrocinium suscipiendum eum, ipsi minime faventem, impellc.
/»
' a4 €
47 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 41 ret (a). Ceteram ignoramus, an Clarelli istud con- A presse. Null: exstant paginarum foliorumve vel
silium successum habuerit , sed procul dubio haud multum ab eo abludit ea, quam a. 1729 et s&equenti- bus ibidem prodire jussit Joannes Baptista Albrizsi.
Reliqua , qus&& separatim a Benedictinorum indo xtate in Augustinum collata sunt, haud capiunt ma- gnificom commendationem. Due quidem Epistole ad Optatum , altera de Natura et Origine Animo, al- tera de penis parvulorum, qui sine baptismo decedunt, recens ex codice abbati: Gottwicensis in. Austria inferiori erute sunt, Vienna 122 et Parisiis iterum 1754 impresse. Memoratu etiam digna videtur Jo. Schilteri 1C. editio libri de Conjugiis adulterinis, lene 1698; à quibus cztera, velutl Tricassini ed. librorum de Gratia contra Pelagium et Celestium, Mo-
plagularum notze. Distinctionibus, quas commata et puneta appellamus, inseruit lineola duplicata, qua alias. grammatici in verbis bicompositis uti solent, quamque ior» vocant. Tribuimus vero buic volumini locum inter opuscula propter sequentíum cum eo similitudinem, quz si non eodem anno, attamen ex eadem officina vere prodierunt, ut nunc quidem comparatione singulorum inter se inducti opinamur, et egregiam ariis perfectionem in paucis plagulis ostendunt. Nempe tria, que sequuntur volumiua, eodem charactere, sed nitidissimo et quo absolutius hoc in genere vix quidquam fingi possit, in charta longe optima et fulgenti, pagina lineas 27 complec- tente, impressa sunt. Caeterum characterum note
gunt. 1687; Liber de Hcresibus Cantabrig. 1687 et B nullz&. prorsus cernuntur, nec loci, nec anni ullum
Oxon. 1721; Speculum Augustini a Tommasi editum Rome 169; Confessiones cum prolixissimo Frasc. Archangeli de Presentatione commentario evulgatae Florentie 1151, et libelli, quos nuper Teegius Thu- ringus ad Benedictinorum exemplum typographorum formulis exsceribi fecit Lipsie 1767, 69 et 70 longo intervallo distant. In hoc tanto autem Augustini re- centiori zetate neglectu optandum foret , ut ; quod Parisinus quidam Ph. D. Pierres exorsus erat insti- tutum, przclaro specimine in nitidissima Confessio- num descriptione a. 1776 proposito, non deseruisset, aut alii in simili subsidiorum criticorum fortuna imitarentur. |
Sed transeamustandem ad Annales editionum Au- gustini, quos quidem ita descripsimus, ut I. Scripto- rum collectorum a primis initiis. Il. Singulorum juxta seriem consuelain a nobis proponerentur. Quibus omnibus absolutis paragrapho peculiari quzedam non inutilia de Epitomatoribus , Deftoratoribus et Com- mentatoribus Augustini, tam antiquis, quam recenti- bus, subjicientur. Ejusmodi autem scripta, qux non tam explicandis aut commentandis certis Augustini libris inserviunt, quam de doctrina Augustini vel uni- versa, vel de singulis illius capitibus sive instruen- di, seu convincendi, aut alienas opiniones redar- guendi causa tractant, intra fimiles operis hujus haud apte cogi posse arbitrati sumus.
ARTICULUS PRIMUS Collectiones Operum et Opusculorum Augustini.
$AECULO XV.
4475. Colonie, in-89 maj. Augustinus de Fide. Ab initio : Incipit liber sancti Augustini ad Petrum Dia- conum de fide. In fine: Liber iste S. Augustini de fide catholica ad Petrum Diaconum Colonie impressus est. In vigilia sancti Johannis Baptiste. Anno. domini M .CCCC. septuagesimo tercio.
Charaeter hujus voluminis est Gothicus antiquus luculentus, charta densa, paginz lineis latis 26 im-
(a) Reperitur Clarelfi epistola in Actis Eruditorum Lips. Febr. A107, pagg. 94-96. Conf. Oudinus Com
indicium. Complectuntur autem ;
1^ Librum de Agone Christiano una cum ipsius de eodem judicio, ex libris Reiractationum; librum de Sermone Domini in monte habito, cujus in fine ad calcem voluminis : Explicit liber primus beati Aug. de Montana.
2» Tractatum de Fuga mulierum; tr. de Conti- nentia ; librum de Contemptu mundi; Epistolam beati leronimi ad Paulinum presbiterum ; Sermones duos Augustini de communi vita clericorum, qui incipiunt, Propter quod volui, etc., et charitati vestre, etc.
$' Omelias B. Augustini, et primo de eo, quod Psalmista ait : (uis est homo, qui vult vitam et cupit videre dies bonos ; — secundo de eo, quod scriptum
C est : Esto consentiens adversario tuo, etc. Et qui odit
[ratrem suum, homicida est ; — tertio de eo, quod Dominus ait : Diligite inimicos vesiros; — quarto de €o, quod scriptum est in Ysaia : Clama, ne cesses ; — quinto de eo quod Apostolus ait : Radix omnium ma- forum cupiditas; —sexto de eo, quod scriptum est : Beatus, qui post aurum non abiit ; — septimo de eo, quod Apostolus ait : RHedimentes tempus cum dies mali sunt.
Opuscula n. 2» et 3» exhibita commemorat etiam Catal. Crevenng novissimus T. 1 p. 106 et 107, ad- ditque : '
4^ Librum de Disciplina Christiana supra enume- ratis plane conformem n. 470, et
b» Sermonem super Orationem Dominicam, nec
D aon Enchiridion ad Laurentium; n. 469 posteriores
tractatus, quos omnes per Ulricum Zel de Hanau circa 1470 excusos esse statuit editor, secutus in eo judicium Deburii in Cat. BiM. Ducis de la Val. T. 1, p. 172 sq., qui n. 478 posteriores hosce trac- tatus notavit, addens primum novem, alterum sex fo- liis constare. lbidem n. 475, cum libris a nobis n. $4» commemoratis simul existunt et quidem ab initio.
69 S. Augustini liber de Vita beata. Liber de H ene- state mulierum. Libellus de Honestate vita.
ment. tom. I, pagg. 985 sq.
E 1183. À
Venetiis cura et impensis Octaviani Scoti civis Mo- doetieusis, in-4», B. Augustini opuscula Á-cetica mi- nora. Recenset 6G. Pray in rarioribus libris Bibl. Budens. T. l. ^
4484.
Venetis per Andream. de Bonetie de Papia, in-Ào. S. Augustini opuscula. In fine : Exzplicitliber S. Au- gustini de vera religione, et de clericorum vita. sancti Augustini, nec non cujusdam dignissimi tractatus. de spiritu et anima. Que omnia in isto libro continentur : cum summa diligentia per M. Andream de bonetis de papia venetiis impressa fuerunt. inclifo principe Joan- ne mocenigo venetiarum duce, M. CCCC. LXXXIIII. die XXII. Mensis Julii,
Insunt eadem, quie in editione sequenti Argento- B ratensi numeris 1-22. exhibentur. Hinc vero adjecta sunt : 25* Eusebii Corradi canonici regularis Late- ranensis Epistola ad Sixtum IV, R. P., de auferen- do ab Ecclesia errore scribentium, S. Augustinum fuisse eremitam ; 24» Regula S. Auqustini ; 259 Vita S. Augustini scripta a S. Possidio, episcopo Cala- mensi ; 269 Eusebii Corradi ad Sixtum IV et Cardina- les Annotatio, seu potius tractatus brevis de errore scribentium, S. Augustinum faisse eremitam. 27 Li- ber S. Augustini de Anima. Diligenter hanceditionem jam ab aliis bibliographis obiter commemoratam recensuit Cl. Seemiller fasc. 11, p. 7, quo duce nibil certius in lubrica hac semita deprehendimus. Ab eo igitur docemur, omnia hzc opuscula eodem charac- tere, Gothico nimirum minuto, duabus columnis, ni- tidze ac firmx simul chartz impressa esse. Observat porro per priora viginti duo opuscula foliis super- scriptos esse titulos, non item in reliquis. Litteras iniUales, custodes et numeros paginarum dellcere, easdem tamen esse signatas. In Cat. Bibl. Reg. T.l, p. 276, laudatur a primo AMeditationum opusculo. Nec raro etiam fit, ut singuli ex hac collectione li- bri tamquam seorsim h. 1. et a. excusi, vel incuria scriptorum, vel quod avulsi a reliquo corpore inter- dum obveniant, commeinorentur.
1489.
Argentorati per Martin. Flach. in-fol. Aurelii Au-
gustini opuscula plurima. H:xec sola tituli instar pagina
prima habentur, cbaractere Gothieo majori impres- py
sa. In fine: B. Aurelii Augustini Hipponensis episc. ac doctoris Ecclesiam sanctissimi pariter et perspicacis- simi : plurimorum opusculorum, nec non vile ejus a Possidonio conscriptg : impensis et opera. Martini Flach Argentine accuratissime impressorum. Finis Anno a nativitate Salvatoris M.. CCCC. LXXXIX. X 1I. kalendas Apriles.
Hos jwuval.arguta scrutari indagine verum. Illos Dulichio verba lepore tenent. Ast aliis gratum est varios versare libellos. Sunt qus scripta quibus non nisi sancta placent. Quisquis es ez istis : paucis nummis eme multos Aurelii libros : hancque levato sitim. ANervosos cernes rationum viribus : aique ÜUrnatos : varios : de deitate simul.
NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM.
€
00
Hos menda expertes tulit Argentina : premique Martinus docili simus ab arte dedit." 1
Littere sunt Gothic:e. Pagins columnis binis im- pressz, folia, sex prioribus exceptis, numerata, sin- gula eapita numeris suisetargumentis sunt perquam commode distincta. Insunt sequentia : 19 Meditatio- nes, 9» Soliloquia, 5» Manuale de verbo Dei, 4o En- chiridion ad Laurentium, 5» Liber de triplici habitacu- lo, 69 Scale paradisi, 7? de duodecim Abusionum gra- dibus, 89 de Beata Vita, 9? de Assumptione beate Ma- rig virginis, 109 de Divinatione Demonum contra Pa- ganos, 14* de Honestate mulierum, 12» de Cura agen- da pro mortuis ad. Paulinum Nol. Ep., 13? de Vera ac Falsa Panitentia, 14» de Contritione cordis, 15» de Contemptu mundi ad clericos, 169 de Convenientia X preceptorum el X plagarum Egypti, 419 deCognitio- ne vere vite, 189 Confessiones, 19» de Doctrina Chri- stiana, 209 de Fide ad Petrum Diaconum, 219 Sermo- nes.duo de vita et moribus clericorum, 22» de Vera Religione ad Romanianum, 95» de Spiritu et. Anima, 94^ de Vita Christiana ad sororem suam viduam, 25» de Definitionibus orthodoxe fidei et ecclesiasticis dog- matibus, 269 de disciplina Christiana, 910 Sermo de charitate, 98» de decem chordis, 29» Sermo de Ebrie- tate, 90^ Tractatus de vanitate hujus seculi, $1» de Obedientia et humilitate, 529 de Agone Christiano, 93» de Bono discipline, $4» Regula de communi vita clericorum, $5» Posidonius de vita Augustini. Praece« dunt preter hunc ipsum omnium opusculorum indi- cem, peculiares aliquot quorumdam librorum tabu- le. Miror Cl. Seemillerum, qui eamdem editionem in commentarios fasc. ni, p. 174, retulit, non con- tendisse cum ed. Veneta 1484. Habet etiam CI. Braun. |. 1. T. Il, p. 174.
1491.
Ibidem ap. eumd. in-folio. Eadem ez secunda edi- tione. In fine : M. CCCC. XCI. die XI. mensis Augusti. Ejus exemplum mancum tamen notavit Gemeiner 1.1. p. 205, integrum ut nostrum CI. Braun. 1. LT. I, p. 213.
Parme per Angelum Ugoletum, in-fol. Augustini opuscula varia finita Pridie kalend. Aprilis. Cat. Bibl. Smith.p. 28, et Crevenna noviss. T. 1, p. 110. Ordiuntur seriem libri contra Academicos, unde Mo- rellus in Cat. Bibl. Pixell. hoc nomine ea refert.
Venetiis per Dionysium Bertoldum, in-fol. Aur. Au- gustini-opuscula plurima : quadam non plus impressa. Il:ec in speciem tituli in prima primi folii pagina. In- cipiunt à Meditationibus, quaruu titulus minio im- pressus ; ultimum est Vita ejus per Possidonium con- scripta, ad cujus calcem : Ejusdem videlicet Aur. Aw- gustini Hipponensis episcopi ac doctoris Ecclesie san- ctissimi pariter, nec non vite ejus a Possidonio con- scripte: impensis et opera Dionysii Bertoldi de Bolo- nia Venetie accuratissime impressorum finis anno a na- tiritote salvatoris nostris (sic) M. CCCC. XCl. die XXVI. Martii. His denique epigramma est subjeo-
B1 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 53
tum. Textus occupat lolia eccxxxix. Accedunt autem A
ab initio voluminis prxter titulum octo folia tabu- lam materiarum exhibentia. Superest in fine folium cum chartarum registro symbolum typographi sis- tens. Litterz sunt Gotbicz. Descriptio facta est per binas columnas, expressis foliorum nuraeris ac si- gnaturis, ut tamen custodes desiderentur. Debemus hujus et sequentis editionis notitiam Cl. Braunio, Notit. Lit. T. ll, p. 329. Utinam vero viro diligentis- simo contenta ejusdem, vol enumerare, vel eum aliis saltem comparare placuisset.
Venetiis per Pelegrinum de Pasqualibus 1n-fol. min. Píurima opuscula S. Augustini. Hxc pro titulo. Ad calcem : Finiuntur opuscula S. Augustini hippo-
Inquisitionum Januarii et de consuetudinibus ec- clesie II. Questionum Honorati de Gratia N.T . liber unus. Questionum quinque Hylarii libellus unus. Questionum sex contra Paganos ad Deogratias, libellus unus. Item omnium istorum indices et retractationes in a [aciebus posice. Hxc in fronte tituli, quibus subjeeti sunt in eom- memdationem ejus versieuli aliquot ad D. Augusti- num. |n fine (extreme pagine columna prima ) : Finis sez questionum divi aurelii augustini epi contra paganos ad deo gralias : et per consequens totius hujus operis. Deo gratias. Columna altera deinde post Badii perorationem et subjectum eidem ebhartarum regi-
nensis anno a nativitate domini M. CCCC. LXYXXXI. p stum : Impressum est autem hoc opus Lugduni : opera
die vero 10 novembris impressa (uerunt Venetiis per Pelegrinum de Pasqualibus de Bononia.
Volumen est foliorum cxxxi ezscriptum typis Go- thieis, columnis binis. Insunt numeri ac signaturze, bec tamen custodes. Initium faciunt libri contra Academicos, cum bac epigraphe minio impressa : Divi Aur. Augustini Hipponensis episcopi centra Aca- demicos ; vel de Academicis, quem adhuc Catechu- menus edidit. Promittitur epistola Severini Chalci , Canonicorum regularium S. Crucis Montanensis Ca- nonig Praepositi ad leetorem , cui operum index et epigramma aliquod subnexa sunt.
(1495. ] Basilee per Joannem de Amerbach. In-fol. VI vol.
et impensis M . Joannis Trechsel Alemanni * anno sa- lutis nostre Millesimo quadringentesimo nonagesimo septimo. VII. Kalend. Maias. Quibus in extrema pagina subjicitur symbolum typographi. Prafatus est Jodocus Badius ad Magistrum Petrum Gerardum, sacre theol. profess. et fratrem Eremitarum Au- gustini Parchiensem (sic) priorem. (d. Lugduni. VII kal. Mai. 1497.) Ex eo quidem discimus, opus hoc collectum esse atque castigatum ab Augustino de Ratispona, S. Theol. Baccalaureo, de seholasti- corum aliquot doctorum [scriptis, jam ante editis, bene merito. Neque yero ipsius eliam Badii studium operi defuit, siquidem et conquirendis quam pluri- : bus, quos ille nancisci non potuerat, tractatibus et
&. Avgustini Opera. Maett. T. 1, part. i, p. 588, (C, corrigendis iisdem «on modicam sibi hujusmodi di-
ex fide de (a Caille, p. 83. Sed frusira eam apud alios litteratos viros, et in optimarum bibliothecarum eatalogis conquisivimus. Vereor ergo, ne per erro- rem, nescio quem , talis notitia Ineiderit, quod vel ex eo fit verisimile, quod formam chartarum dupli- cem, folii seilicet et quarti, prodidit. Meminit ejus quidem etiam Vignerius in Pref. ad Supplem. Ope- rum Augustini. Sed non majori fide. Immo pene certus sum, varias singulorum Augustini scripto- rum, veluti Enarrationum in Psalmos , Epistolarum et Sermonum editiones per annos 1495, 94, 95, 97, identidem ab Amerbachio exeusas, hunc errorem peperisse. 1497.
Hgenti: particulam vindicare posse fatetur. Nam primum, inquit, eum, quem in tergo comspicis ordi- nem, observatum voluimus : ut primo loco veteris dumtaxat Testamenti questiones; secundo novi et ve- teris ; tertio esangeliorum, qu novi dumtazat sunt : et ultimo relique ponerentur. Ceterum si. forte quispiam reprehenderit, quod de consensu evangelistarum et enchiridion inter questiones inseruimus : non recte ani- madverterit, quantum ea opera cum questionibus con-: veniant. Deinde retractationes ipsius Augustini , ubi— cumque fecerit, operi preposuimus : et in marginibus locorum, quos tractavit, ipsas consignavimus. Tum grecum suis characteribus conscripsimus et in margine iis , qui Grecos ignorant ,. latinis repetimus : adjecta
Lugduni per Jo. Trechsel. In fol. Opus questionum D nonnumquam significatione. Tum quoties in diversis
divi Augustini , in quo hec omnia continentur. Heptiateucon opus. variarum questionum super septem libros biblie : comprehendens toti- dem, septem libros. . Questionum novi et veteris Testamenti lib. 111. De consensu Evangelistarum libri IV. Questionum Evangeliorum libri 111. Questionum octoginta trium liber 1. Questionum LXV Orosii : ejusdem dyalogus, qui est liber unus. Questionum octo Dulcidii libellus unus. Questionum Laurentii de fide, spe et charitate : enchiridion.
codicibus duplicem, quarum neutra aspernanda essel , lectionem offendimus , utramque posuimus : sed. al- teram sub margine. Tum libros in fronte chartarum distinzimus. Tum indices omnium , qug in singulis operibus continerentur, ipsis preposuimus, et interdum etiam ante ipsa capila reposuimus. In primis tamen questionibus, quas in formam questionum redegimus, non opus repetito visum est : ne forte pranotatio ipsa narratione major nasceretur : loca tamen biblie, unde excepta sunt, diligentius cum ipsis questionibus anno- tavimus. Nec omittenda plane nobis videtur, qua in extrema colunna lcgitur ejusdem Badii de operis complemento, ct ut dicunt regi:tro, ad magistratum.
65
NOTI1IA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. ji
nostrum Petrum Gerardi, priorem , etc., Peroratio, A tomis. D. Augustini prima pars librorum, quos edidit
qua sic sonat ; Hec sunt magistratorum nostrorum optine : magister petre Gerardi : quo de questionibus divi patris augustini : multo quidem labore parta tandem tuo nomini dicata emittimus : precanies omnes ea perle- ctoresin partem accipiant bonam : veniamque dent : sivel pauciores questiones, quam ipse sanctissimus doctor. au - gustinus con[ecit : vel has minus cognitas omiserimus. Pauculas enim deesse remur atque eas tantum, que ad simplicianum mediolam. episcop. conscripte sunt : quas hactenus reperire non potuimus : — locum ta- men, quo inseri possent, reliquimus trium quaternio- num : Mm. Nn. Oo. quem si vocantem dereliquimus : vitio daudum nullus nisi inhumanus et. calumniator censebit : cum vel singula opera plena sint : et seor-
Catechumenus. — Pars 11. Libri, quos scripsit Ba- plizatus. — Pars 111. Libri, quos edidit Presbyter. — Pars 1V-V111I. Libri, quos edidit Episcopus. — Pars 1X-X1. Libri, quos non recenset in libris Re- tractationum.
Primz hujus operum Augustini editionis exempla adeo rara sunt, ut lieet non paucos evolverim diver- sarum bibliothecarum catalogos, in duobus tantum hactenus reperire contigerit (^), qui ambo eumdem quidem, quem in conspicuo posuimus annum, pro- dunt, quemque Maettarius eruit (c). Datur nimirum in his discrepantia quxdam, dum alii, velut auctores Colonienses, annum 1504, alii annum 1501 et 1505 preferunt (d), unde fortasse jure aliquo colligas, -
sum emitli possint. — Quevero errata veremur :ejus- B non uno anno totam hane editionem esse absolu-
modi credimus, que. sine. recognitione aut. admuni- tione nostra facile quivis deprehenderit et emendaverit. Ne quis autem chartarum convertendarum ignoret : el ob id deesse quidquam putet : hec series est : a.a, A-G, Aa-Ll, Pp. Quorum b, k, q, r, G et Ll, terne sunt pp- quine : relique autem. quaterne, etc. Exscriptum est opus hocce charactere Gothico minuto binis co- lumnis, lineis adeo scriptis ut 55 paginam capiant. Enimvero perquam commode adornatum est. Tam- etsi enim foliorum paginarumve numeri, custo- desque desint, habet tamen chartarum signaturas, continuam in summa pagina inscriptionem chara- ciere majusculo expresssm; litterze item initiales parvis quidem indicatz sunt, sed cojusvis capitis li-
nea prima characterem majorem sortita est, gau- C
detque argumento numeroque promisso, qui nume- rus litteris Romanis simul in margine repetitus est. Przcedit porro septem foliis questionum tabula. cum sententia ipsius Augustini super Quzstionibus ex li- bris Retractationum, in qua unum hoc observant di- guum restat, quod singulari annotatione editor le- ctionem scripturarum sanctas contra alteram scriptu- ras sanctas complurium codicum auctoritate excusat ac defendit. Meminit hujus ed. Cl. Braun. T. IM, p. 295. Nec alia fortasse est ab ea, cujus sub titulo primi operum Augustini tomi meminit Maettarius T. J, p. 482, fide de la Coille subnixus, apud quem per errorem a. 1487 pre 1497 scriptus esse vide- tur (a). S/ECULO XVI. 150... Basilee àpad Joannem Amerbachium. Iu fol. IX
(a) Nunc idem jam Hanmbergerum monuisse vidce tomo llI, pag. 104.
(b) Nempe in Catalogo Bibl. Bodleianz, qui eitat Augustini opera IX tomis per Amerbachium Bas. 1506, et Cat. bibl. princip. ecclesie et monasterii Ord. S. Benedicti »d S. Emmeranum Ratisbonz part. 1 (1748, in-8?), in quo plenior titulus p. 40 seqq. asceriptus est, sed omissis partibus v, vj, vin et x, mancum illud exemplum esse proditur.
v Tom. H, part. 1, p. 216.
) Pertinet huc locus, quem etiam Colonienses adducunt, ex Sweertii Athenis Belg. p. 148, ubi de Dodone scribit : Primus congessit et castigavit.S. Au-
tam, sed inceptam anno 1505, ad finem tandem a. 1506 perductam, eoque anno, qui terminus inte- gri operis fuisset, singulos tomos esse signatos (e). Nec tomorum numerum eumdem omnes tradunt, sed alii novem, alii undecim constare opus totum volunt, non sane scripture aliquo errore, sed di. sertis verbis numerum enuntiantes. Quid ? quod Tri- themius quindecim voluminibus impressum esse di- cat (f). | Nunc tamen, ne diutius bisce experiundis operam, impenderemus, effecit Oudinus qui, declarata totius partitione, satissiguificat ipsam editionem a se fuis- se inspectam. Docet autem undecim partibus, novem vero tomis esse comprehensam, atque sic distinc- tam, ut oeto priores eos Augustini libros, quos ipse in suig fetractationibus recenset, contineant, reli-
" qua csteros, quorum nulla in hoc opere mentio
injicitur, complectantur, quod ita se habere ex Ca- talogo bibl. Emmeranz intelleximus , qui tres prio- res partes uno tomo seu volumine coinprehensas ostendit. Simul mouet, plurimos Sermones, pluri- masque Epistolas, nec non Enarrationes in Psalmos, utpote qui jam antea per annos 1489, 1494, 1495, 1497 excudi curaverat, undecim his partibus adji- cere noluisse. Usus autem fuerat Jo. Amerbachius in paranda hac editione opera cujusdam Augustini Dodonis, Frisii, Basilee ad S. Leonardum canonici , qui , illo sumptus prxbente, Italie, Galli& et Ger- mania bibliothecas perscrutatus erat, et ipse, si per
D fata licuisset, operibus undique comportalis, ma-
num admoturus fuisset.
gustini opera omnia, adjecit et argunenta. in. opera singula ac censuras, sed immaluram ejus operam pes - tis ebsumpsit, eo ipso anno, quo prelo subjiciendum opus erat, 4501, prodiitque post mortem ex officina Amerbachii 1502.
(e) Consentit Oudinus in Comment. T. 1, p. 954, circa annum 1500 inceptum, anno vero 1506 com- pletum esse opus dicens. Pro posteriori numero ope- rarum vitio ibi exscriptum est 1586. Oudinum fe- re totum exscripserunt Colonienses, nisi quod de suo addiderunt, omnia a. 1504, lucem aspexisse.
(f) In Epistola ad Jacob. Kymolanum Carmeljtam data Berbipoli 16 Augusti 1507, apud Maett. Il.
de
B5 1515.
Parisiis..... In-fol. XX tomis. Divi Aurelii Augus- tini opera juxta Amerbachianam descripta. Deest hu- jus editionis memoria in Maettario. Commemorant eam Colonienses, metat Catalogus bibl. Bodleians. In Germania vix unum ejus exemplar inveniri putem, nec in Gallia quidem, nisi in bibliothecis obseurio- ribus lateant. Certe Cat. bibl. Reg. Paris. eam Ignorat.
1517.
Sine loco. In-fol. Index Operum S. Augustini per eximium Joannem Theuschlein de Frickenhausen, ex Rottenburga Tuberina. Sic exstat in Cat. Bibl. Emmeranz p. 41. Pertinere autem puto ad editio- nem Amerbachianam.
Parisiis apud Joannem Parvum. In-A*. D. Aur. Augustini libri tres contra Academicos, Soliloquia et alia opuscula : quatuor h:xec jam primum impressa de Visitatione infirmorum; de Adulterinis conjugiis, de bono Conjugali et bono Virginali. Cat. Bibl. Reg. T. I, pag. 576.
1528— 329.
Basilem ex offlcina Frobeniana. In-fol. X tomis. D. Aurelii Augustini, episcopi Hipponensis, Opera omnia ex emendatione Des. Erasmi.
Pleniorem titulum, unde hauriremus, non datum fuit. Opinamur autem, non procul eum abludere ab eo, quem editio a. 1543 prafert. Scd cum jam ac- cesserimus ad eam editionem, qux non modo inte-
SUPPLEMENTUM AD OPERA $&. AUGUSTINI. À sit. Accedit quod primus jtem Erasmus depravatio-
num textus Augustinisni causas, variaque corrupto- rum genera indagaverit, quorum descriptio quodam- modo eumdem usum przstare potest, qui alias a codicum notitia bene explicata exspectari solet. Atque hzc prefsminis loco, ne inserenda hac oratione bene lenga negligenter aut parum verecundi aliqui- bus videremur. Jam ipsum audi. Sic enim in episto- la (data Friburgi Brisgaviz, 1529), qua totum opus Alfonso Fonseca, principi et archiepiscopo Toletano totiusque Hispanim primati, nuncupat, cujusque di- midiam partem in laudes Augustini impendit, lo- quitur :
« Quo dilabor? Non enim institueram encomium Augustini, quod si suscepissem, hec quota portio
B laudum illius erat? !llud tantum volebam ostendere,
quam delendum fuerit, tantum eeclesiz thesaurum fam sero pe» typographos prodiisse in publicum, quem maxime referebat ia omnium versari manibus. Deterrebat nimirum illes impendiorum magnitudo. Primus hoc egregium facinus ausus est, vir singu- lori pietate JoaxwES AwERPACHIUS, re sat beatus, sed auimi dotibus longe beatior, quem neo sumptus immensi, nec in conquirendis undecumque exempla- ribus instantia, nec im conferendis tzedium, nec operis difücultas, nec distraetionis alea, nec ulla res alia deterruit, quominus totum Augustinum redderet omnibus communem. Non hue invitavit vi- rum quzstus amor, sed sineera pietas, quam om- nes illius prefationes spirant, ac revocandi priscos
gra ac plena prima dici potest, sed sequentium om- C illos Ecclesiz doctores studium, quos videbat ac do-
nium, non excepta novissima, fundamenta jecit et in iis quodammodo dominatur, necesse erit, ut ante omnia, quz ipse Erasmus de instituti sui ratione in medium attulit, cum lectoribus communicemus. Et- enim sequentium editionum curatores aut contenti fuerunt, Erasmianam operam accessionibus aliquot locupletatam prelo committere, aut ultra vestigiis ipsius institerunt et partim codicibus, partim judicio suo confisi emendatiorem ac sinceriorem efferre contenderunt, aut etiam ab illo longius recesserunt. Quorum omnium studia atque eonamina non dicam tstimare, sed ne examinare quidem absque accura- ta Erasmianz oper: cognitione licet. Nec vero uni- verse atque paucis didicisse sufficit, Erasmum tex- tum emendasse, genuina a supposititiis secrevisse et cuncta novo ordine esse dispartitum, quo sane nec ad auctoris, nec ad editoris ingenium cognos- cendum magnopere juvamur. Sed cum primus ille explicare aggressus sit, quz peculiaris Augustini ac maxime propria tam in sentiendo, quam eloquendo, virtus fuerit, eamque notionem deinde, qua solet in ceteris quoque ecclesiasticis scriptoribus solertia, ad explorandam tam univeriam scriptorum genuita- tem, quam singulorum locorum sanitatem traduxe- rit, omnique inde szxculo eritices aliqua formula in Augustino restituendo praiverit, nun facile quem- quam, qui hzece studia curat, fore, arbitror, qui hac Era$mi disputatione absque damno carere pos-
lebat propemodum antiquatos. Proinde non dubito, quin illius manibus bene precentur omnes, qui per Augustini libros ad pietatem profecerunt. ldem. in universas Hieronymi lucubrationes majori etiam stu- dio molientem deus ad superos evocavit. Eam ta- men provinciam tribus filiis, Brunoni, Basilio, et Bonifacio, quos in hoc eurarat trium peritia lingua. rum instituendos, moriens delegavit, per quos non minore studio, quam flde peractum est , quod opti- mus pater voluit, Sic enim illos et ad pietatem et ad eruditionem educarat, ut quodammodo se niajor ac melior in illis superesset, hodieque supersit. Nam nalu maximus tantum in fata concessit. Tot sunt examina monachorum in orbe, quorum otium ma-
D gnis censibus alitur. Tot suut abbates opimo reditu,
nihil aliud quam zedificautes, vel alentes equos, vel epulantes. Hic erat illorum proprius labor, quem homo l.icus sua sponte suscepit. Atque in Augus- tino quidem tantum adhibitum est ab illo eura, stu- dii, vigilantiz, quantum illa tum ferebat ztas, ru- dior adliuc et perpaucos babens in hoc genere lit- terarum exercitatos. lllud potius mirandum, quod cum Augustini lucubrationes tot jam annis versen- tur inter manus eruditorum, nulla exstiterit de illo publica querimonis, quemadmodum de flieronymo nemo non querebatur. Atqui ni multos haberem testes, qui operi excudendo vel prefuerunt, vel adfuerunt, nemo mihi crediturus sit, quantum men-
51 NOTITIA LITTERARIA IN $8. AUGUSTINUM. 53 darum offenderim ac sustulerim, etiam illinc, ubi À nugamentom, ne sim tzedio ; decerpam modo peuca,
nihil esse depravatum putabatur. Habet enim Au- gustinus suum quoddam dicendi genus, argutum, et periodis in longum productis multa convolvens, quod lectorem et famjliarem, et acutum, et atten- tum, et beue memorem requirit, denique tzdii laborisqu: »» ientem, quales non ita multos repe- rias. Jam tametsi profapas litteras parcius ostentat, quam Hieronymus, tamen obiter ad eas frequenter alludit. His rebus factum est, ut lector, audaculus magis quam argutus, mutarit quidquid offendebat. Verum qua vel librariorum incuria, vel lectorum inscitia commissa sunt, habent utcumque colorem, quo culpam liceat, si non excusare, cerie exte- nuare : quamquam banc oportuit esse publicam
unde facilis sit conjectura, quam caetera nihil ba- beant mentis. Hunc in modum orditur : Si enim egb ipse ut de his , quid sentiam, habeas , differentiam [a - cturum me speraverim. Agnoscis sermonis florem. Ac mox : Ut enim ad vim termini proficiscar, Apostolos Groecum, dicitur ab apos, quod notat orgumentum, vel preminentiam, el scolon, quod est missio, quasi pre- minenter missus , ad augmeniationem scilicet fidei ca- tholice, vel apostolus quasi postmissus, etc. Quid hac deliratione prodigiosius? Apos enim apud Grzcos tantum significat , quantum Kiskildrivium apud La- tinos, et scolon Grxcis sonat offendiculum. Deinde stultissime imaginatur in nomine apostolus, apost ad- ditum pro postmodum pro quo Barbari dicere solent
prineipum, presolum et abbatum curam, ut uti- B depost. Atqui si Graca vox est apostolus, ut ipse
lium, sed przcipue sacrorum voluminum exempla- ria per eruditos viros quam diligentissime castigata servarentur in publicis bibliothecis. Illos vero, quos Sbsolvat a sacrilegii crimine, qui nec errore, nec Allla necessitate, sed inepta libidine, studio mutarunt hujus viri scripta, vertentes que in et, et in que, sed Ín at, at in sed, dixit in ait,ait in dixit, verbum in participium, participium in verbum, aliaque innu- mera his consimilia, quasi luserint in opere alieno. Hoc flagitium cum alias, tum precipue deprehen- dimus in libris de Trinitate. Deprehendimus autem ex collatione codicis, quem nobis prebuit F/an- drie monasterium quoddam, cujus nomen in pre- sentia non occurrit, sane bellum ac vetustum, dixisses bonz fidei, magnzeque auloritatis exem- plar. Vix umquam occurrebant duo versus, quin es- set, quod jugularet transversus calamus. Hic non erat error aut oscitantia, sed impius ludus hominis male feriati. Alibi nescloquis sententias expleverat, adjectis verbis aliquot non necessariis : velut quo- ties beatus Augustinus citabat e Scripturis canonicis, quantum ad id, quod agebatur, satis erat, ille Seri- ptura testimonium altius repetitum ex eodem loco longius prosequebatur , cum nihil esset ad rem ne- cesse. ld precipue facium comperimus in Commen- lariis quos scripsit in Epistolam ad Romanos et ad Galatas. Risimus non paucis locis insignem scriba- rum delirationem, qui, quod lector ineptiens anno- tarat in marginesui codicis, retulerunt in contextum. Ex multis duo proponam exempla, quorum alterum est in epistola 58, ubi leguntur hec Augustini verba ; Hos autem prophetas, quos post apostolos posuit, non puto illos esse, qui ordine temporum ante apostolos [werunt, sed istos, quibus jamsub apostolis per gratiam douabatur , aut interpretatio Scripturarum et inspectio mentiwm, aut pradictio temporis secuturi. In priori editione participium secuturi, a suo nomine, tempo- ris, prolixo verborum assumento divulsum comperi- mus , idque non solum insigniter indoctum erat ac stultum, verum ne ad rem quidem tantillum faciens. Non enim illic ambigebatur , qui essent apostoli, et unde ducta vox, sed de quo prophetarum genere lo- qu.eretur illic Apostolus. Non repetam bic longum
docet, unde illic Latina przpositio post? Sequitur, propheta autem a pro, id est procul, et for, faris, cum propheta Grecis nihil aliud sonet, quam Latinis predictor. Hzc proposuisse satis arbitror, ad totius nugamenti gustum quemdam, quod ita attextum est, quasi quis pro Augustino Paulinum doceat, de quo significarat se dubitare. Alter locus est in libro se- cundo de Sermone Domini in monte habito. Quoniam inter fructus spiritus Paulus commemorat gaudium, ne quis existimaret, illum de quovis gaudio loqui , sic locum explanat Augustinus : Sane scien.'um est, hic gaudium proprie positum. Mali enim homines non gaudere, scd gestire dicuntur proprie, sicut. superius diximus voluntatem proprie positam, quam non habent eiali, ctc. Hsc Augustini verba cum nihil habeant obscuritatis, tamen aliquis conatus erat, dilucidius, scilicet, explicare sententiam hisce verbis : Neque gaudium virtutis sit , sicut voluntas , et hec potius ad sarcios pertinent : ad peccatores vero gestus magis et cupiditas deputanda sunt, Et hoc tam insulsum nu- gamentum e spatio marginis in contextum relatum aliquamdiu nos torsit. Cum hujusmodi portentis fuit nobis subinde luctandum. Alius ex undequaque de- cerptis frustulis, veluti novum opus, Augustini ti- tulo construxerat; alius aliena cum Augustini scri- ptis miscuerat; alius exquasstione fecerat epistolam, assutis initio paucis verbis. Ne singula persequar, vix in alterius tam impie, quam in hujus sacri do- ctoris voluminibus lusit otosorum tereritas. Ut omittam interim pseudepigrapha , qu:edam non in- erudita, qu»dam vix tolerabilia, quzdam prorsus indocta, Verum in omnibus , qua illi falso sunt in- scripta, nihil insulsius aut impudentius Sermonibus ad Eremitas, in quibus nec verba, nec sententiz, nec pectus, nec omnino quidquam est Augustino di- gnum : et tamen quisquis hoc opus confinxit, homo suavis sibi promisit futurum, ut Augustinus crede- relur, et sane repererunt similes labra lactucas. Nihil tamen horum submovimus, nisi quod ea, qua bis aut sz pius habebantur inter hujus viri lucubra- tiones, sat habuimus semel ponere, ne voluminum magnitudinem supervacua sarcina oneraremus : cen- suris tantum additis iadicavimus, quid notum esset,
59 SUPPLEMENTUM AD OTERA S. AUGUSTINI: 00 quid ambiguum, quid commixtum. Hzc igitur in A essent orbati. Nam quidquid erat erga Frobenium
tam eximio scriptore committi sane dolendum est : sed eque mirum, super bis nullam hactenus fuisse studiosorum querimoniam : unde conjectura capi potest, divum Augustinum antebac a plerisque theo- logis aut non legi solitum, aut indiligenter fuisse lectum. Ne mihi quidem umquam persuaderi po- tuisset, tantum in tam celebri scriptore latuisse
mendarum. Equidem nihil minus habebam in animo,
quam hanc capessere provinciam. Deterrebat im- mensa voluminum moles, et operis difficultas juve- nile robur, ac prorsus adamantinum quemdam ho- Ininem exigebat : me vero jam et zetas et valetudo ab hoc genere laborum in totnm dehortabatur. Sed felicis memoriz JoawwEs FnonENiUs, vir ob sin- gularem erga studia favorem omnium studiosorum amore perenni dignus, tandem illud a me precibus extorserat, ut in Epistolis unicum ternionem emen- darem , quo posset operis specimen in proximis
affectus, in hos transtuli. Itaque obfirmato animo, Sic ut operi tam sacro satius ducerem animam im- pendere, quam semel susceptum non absolvere, tzedium omne devici : quoque sum altius ingressus , hoc labor assuetudine factus est levior, ipso, ut opi- Dor, Àugustino coeptis nostris prospera favoris aura coitus aspirante, donec tandem procul aperiret sese portus, in quem propitii numinis auxilio delati, letum celeusma nunc canimus. In dirigendis porro voluminibus bunc ordinem secuti sumus. In Primum volumen contulimus ea, ex quibus tota Augustini vita, mores, ingenium, et affectus perspiciuntur ,
- quod hoc pacto futurum arbitrarer, ut et rectius in-
telligeretur, et avidius legeretur. Amor enim do-
B ctoris et attentum reddit, et kubentem discipulum.
Adjecimus ejusdem progymnasmata , quibus vel in- fans adhuc in Christo, vel novus tyro felicissime prelusit ad egregia facinora. Secundum volumen
nundinis ostendere. Pollicitus sum, sed haclege, ne — dedimus Epistolis, partim quod in his quoque per- quid speraret amplius. Annuit. Cxterum eum per- multa sunt qus scripsit juvenis; partim quod ex spicerem, illi certum esse consilium, volumen Epi- — hís maxime deprehenditur, si quid in illius natura
stolárum absolvere, neque quemquam esse paratum, qui posset, aut certe vellet, emendandi partes obire: vicit animi destinationem, cum singularis amiei pertinax voluntas, tum ipsa negotii pietas. lloc vo- lumen totum ad me recepi, sed unicum, etiam atque etiam testificans, utsi pergere vellet , alium inve- niret castigatorem , nec me suo quoque dispendio, non modo studiorum, a melioribus curis avocaret. Quid multis? eum nullus existeret, qui vellet eam sarcinam in humeros tollere, et Joannes Frobenius asseveraret, stare sentenliam, ut si non daretur aliud, totum Augustinum, qualis qualis erat, rursus excuderet : ego partim amici respectu, cui nihil per- negare valebam ; sed multo magis inexpiabile piacu- lum esse reputans, si tam eximius Ecclesix doctor, tot mendis obsitus, tantis impendiis denuo prodiret in orbis theatrum, hoc insigniore deformitate nota- bilis, quo magis elegantía formularum, ac majestate voluminum, oculos omnium ad se rapturus esset : periude quasi purpuram eximiam ostendas foedis maculis deformatam, passus sum imponi mihi clitel- las. Tandem ubi tantum pelagus ingressus ventis
fuit peculiare. Tertium et Quartum dedimus his lu- cubrationibus, quas ad docendum parevit. Quiptus habet Civitatem Dei, quod hoc opus simul et docens et confutans errores maxime pagauorum, utrinque mixtum esset. In bac portione nihi] est nostre in- dustrig, quod hanc provinciam hortatu meo sibi proprie sumpsisset vir apprime doetus Joannes Lu. dovicus Vives. Ia Sextum et Septimum distribuimus pugnas adversus hareses diversas. lo Octavum et Nonum collecti sunt tractatus, sic enim appellat Augustinus Scripturarum enarrationes apud populum habitas, nisi quod i& Nonum farraginem quamdam adjecimus libellorum, quos viri neseio qui spiritales in hoc parasse videntur, ut affectum suum ad rerum coelestium eoniempletionem inflammarent. Decimum volumen complectitur homilias varii argumenti , in quibus permulta sunt aliena, quemadmodum et in Nono. In singulis, ne nullus esset ordo, vel sacrorum voluminum, quz interpretatur, ordinem, vel hzre- seon origines secuti sumus. Ipse Augustinus in libris Retractationum maluit zetatis sug, et in Christia- nismo progressuum ordinem sequi, recensens , quie
vela dedissem , longe plus, quam exspectaram, p $cripserit catechumenus , qux sacro lavacro renà-
comperi difficultatis, ut non semel animum despon- derim, deque deserendis institutis cogitarim : ad quod ipsum evidens etiam valetudinis periculum in- vitabat, aut, ut rectius dicam, compellebat. Jam me terrebat et exemplum Joannis Frobenii, quem vide- bam huic immortuum negotio, virum alioqui cum firmo corpore, tun vita longissima dignum. Verum quod prima fronte deterrebat a negotio, hoc ipsum propius considersnti stimulos addebat. Non enim oportet bonorum virorum amicitiam vitz spatio terminari, presertim cum hujus difficillimi nego- tii moles in filios illius Hieronymum et Joannem Erasmium , reliquosque liberos esset devoluta, qui- bus hoc minus oportebat deesse, quod tali patre
tus, quz presbyter, qua episcopus, nisi cum epi- gtolis et tractatibus suum locum destipasse videtur, quam hujus eurz partem nen absolvit , ut ex ipsius aliquot scriptis apparet. Siquidem hoc moliebatur jam extrema senecta, veluti przesagiens extremum imminere diem, tantoque studiosius agens, ul quo- niam vocis officio diutius Ecclesix: prodesse non poterat, in libris ill superesset, quatenus licebat, et emendatus et integer, quod propemedum assecutus est. Vix enim ex alterius monwmentis minus inter- cidit, a depravatoribus nihil omnium potuit umquam esse tutum. Nostram operam hic non exaggerabi- mus; conferat eui vacat, et aguoscet. Nec tamen ausim pelliceri, nihil resedissc, quod egeat emen-
e1 NOTITIA LITTERAIUA IN S. AUGUSTINUM. c3 datore, Alicubi nos destitucrant vetusti codices, ali- A — Tomo III. — De doctrina Christiana lib. IV; Lo-
quando in opere tam prolixo somnus obrepsit, quem Flaccus putat esse condonandum humans natura. Jam si operarum incuria commissum est, a nobis przstari non potuit, qui cum officina nihil habemus commercii. Tantum illos admonere possumus , qui przssunt officinz : quod quidem a nobis factum est sedulo. Quidquid nostra mediocritas potuit, bona fide przestitit. »
Habes hic omnia , quibus nova editio se commen- det. Nec supervacaneum, immo necessarium plane existimem, indicem singulorum , qux» in unoquoque tomo continentur, operum subjungere. Quamvis enim ab initio constitutum erat, in editionum recensu or- dinem continuum librorum non attingere, et facile
cutionum lib. V! ; De fide et symbolo lib. 1; Enchiri- dion de fide, spe et charitate ad Laurentium lib. I; De ecclesiasticis dogmatibus lib. 1, cum censura; De fide ad Petrum diaconum lib. I, cum censura ; De Trinitate lib. XV ; De Genesi ad litteram imperfectus lib. 1; De Genesi ad litteram lib. Xll; De mirabili- bus saerz Scriptura lib. llI, cum censura ; De agone Christiano lib. 1; De opere monachorum lib. 1; De spiritu et littera ad Marcellinum lib. 1; De divinatio- ne demonum lib. 1; De spiritu et anima lib. 1, cum - censura; Speculum lib. 1, cum censura; Queestiun- culze de Trinitate ; De benedictionibus Jacob patriar- cha, cum censura; Sententiz ex Augustini et alio- rum libris decerptz.
nos ejusmodi indice carituros esse mihi persuase- B. Tomo IV. — De mendacio ad Consentium liber
ram, maxime cum supra in recensu omnium diligen- ter notatum sit, ubi quodvis tam in Erasmianis, quam Lovaniensibus et Benedictipa reperiatur; ipsa tamen re edoeti sumus, certam de successu collatx in su- ciorem operz notitiam informari non posse, nisi in potioribus editionibus librorum numerum et seriem intueri liceat. Hujus igitur Erasmian:x ordo hic est : in tomo l insunt : Retractationum lib. ll, eum cen- swra; Confessionum libri XIII, cum censura; De Grammatica liber unus; Principia dialecticz ; Cate- gorie decem; Principia rbetorices; De musica lib. V1; Contra Academicos lib. Ill; De ordine lib. 1I; De vita beata; Soliloquiorum lib. If; De magistro ; De immortalitate anims ; De libero arbitrio lib. III; De vera religione; De moribus Ecclesix catliolicz, et de moribus Manichazorum lib. lI, cum censura; De Genesi contra Manichaos lib. IL, cum censura ; Regulz Augustini , cum censura ; Posidonius de vita Augustini.
In tomo I1, — Epistolarum farrago. — Epistola sunt CCXLII, ducente quadraginta dus, inter quas et spuriz quxdam ab Erasmo obelo transfixe , nec tamen prorsus joco motz. Periinent huc epistolae vulgo Augustini dict: ad Bonifacium et hujus ad Augustinum, e quibus nonnisi unam vehementer prolixam et insigniter illitteratam, ut ipse inquit, re- movere sustinuit , pretereaque coronidem sub titulis Cyrilli, subito Latine loquentis et Augustini Greco male Latine scribentis impudentissime confictam rese- cuit. Atque his epistolis, tam singulis, ubi quidem ex re videbatur, censurz aliquid addidit, quam univer- sis etiam prefatus est in epistola ad lectores, scripta Basilee MDXXVII, docens partim , quod ad exter- num earum babitum spectet, eas, sicut, et popula- res orationes (homilias), numquam nec in Retra- ctationum libris, nec postea, aliqua vel temporum, vel personarum, vel materiarum ratione fuisse di- gestas, indeque facilius postea admixtas esse, quze nihil Augustino dignum haberent, vel conflctas etiam, nec vero libros et epistolas semper invicem discre- tos esse, dum alibi librum appellat Augustinus, quem alio loco pro epistola venditat; partim autem ipsam eorum indolem et vim mirifice declarans.
unus ; Contra mendacium ad eumdem lib. 1; De fide et operibus lib. 1; Quzstionum in Vetus lustrumen- tum lib. Vll ; Quastionum Evangeliearum lib. 11; Quxstionum Evangelicarum secundum Mattheum lib. I, cum censura; De consensu Evangelistarum lib. IV ; Octoginta trium quaestionum lib. 1, cum cen- sura; Viginti unius sentenjiarum lib. 1, cum censura ; De diversis quzestionibus ad Simplicianum lib. 1l; De octo Dulcitii quastionibus lib. 1; Quastionum LXY dialogus, cum censura ; Queestionum veteris et novi Testamenti lib. 1, cum censura; De cura pro mortuis gerenda ad Paulinum lib. 1; De catechizan- dis rudibus lib. 1; De incarnatione Verbi lib. ll, cam censura; De trinitate et unitate Dei lib. 1, eum cen- sura ; De essentia divinitatis lib. I, cum censura ; De fide rerüm invisibilium lib. IJ, cum censura; De sub- stantia dilectionis lib. I, cum censura; De continentia lib. ], cum censura ; De patientia lib. I, cum censura; De bono viduitatis lib, L, cum .censura ( Buic quoque tomo inserta est Censura libri de singularitate cleri- corum, qui ipse tamen tamquam alienus fetus et in- ter aliorum etiam Patrum opera iterata vice vulgata, omissus est); De vera et falsa poenitentia lib. 1, cum censura ; De salutaribus documentis lib. I, cum censura ; Do amicitia lib. 1, cum censura; De sermo- ne Domini in monte lib. 11; Expositionis Epistole Pauli ad Romanos lib. 1; Expositionis quarumdam propositionum ex Epistola ad Romanos lib. 1 ; Expo- sitionis Epistolze Paulj ad Galatas lib. 1; Annotatio- num in Job. lib. I;
Tomo V. — De civitate Dei libri XXIl, cum com- mentariis Ludoviei Vivis.
Tomo VI. — De hzresibus ad Quodvultdeum lib. 1; De quinque haeresibus oratio, cum censura ; Concio ad catechumenos contra Judaos, Paganos et Árianos, cum censura ; Oratio adversus Jud:e0s; De altercatione Ecclesi: et Synagoge dialogus, cum censura; De utili- tate credendi sd Honoratum lib. 1; Contra epistolam.
" Manichzi, quam vocant Fundamenii lib. 1; De dua-
bus animabus contra Manichzos lib. 1; Contra For- tunatum quemdam Manichxorum presbyterum , cum censura; Contra Adimantum, Manichzl discipulum ; Contra Faustum Manichxum lib. XXXIÍI; De actis
65 |. SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI, el eum Felice Manicbzo lib. Il, cum censura; Contra A bono disciplinae sermo; De visitatione infirmorum
Secundinum Manichz»um lib. I ; De natura boni con- tra Manichzos lib. 1; De fide contra Manichzeos lib. I; Contra adversarium Legis et Prophetarum lib. JI; Contra Priscillianistas et Origenistas lib. 1; Contra sermonem Arianorum lib. I; Contra Maximinum , Arianorum episcopum, lib. IlI, cum ceusura ; Contra Felicianum Arionum de unitate Trinitatis, cum cen- sura; De bono conjugali contra Jovinianum; De san- eta virginitate ; De adulterinis conjugiis ad Pollen- tium lib. 11; Tractatus de Epicureis et Stoicis, cum censura ; Tractatus de eo, quod dictum est a Deo ad Moysen, Ego sum, qui sum, incerli auctoris.
Tomo VII. — Contra partem Donati , psalmus ; Contra epist. Parmeniani lib. IIl ; Contra litteras Pe-
lib. IL ; De consolatione mortuorum sermones 11; De quaria feria, sive cultura agri dominici, sermo; De cataelysmo sermo ; De tempore Barbarico sermo; De sobrietate et virginitate sermo ; Speculum peccato- ris tractatus; De utilitate peenitentiz tractatus; De conflictu vitiorum et virtutum lib. 1 ; De quatuor vir- tutib. charitatis tractatus; De laudibus charitatis tractatus; De honestate mulierum lib. 1; De pastori- bus lib. 1; De ovibus liber sive homilia ; De symbolo fidei ad catechumenos lib. IV ; De convenientia de- cem przceptorum et decem plagarum ZEgypti, liber unus; De rectitudine catholicze conversationis tra- ctatus ; De utilitate jejunii tractatus ; De Urbis exci- dio tractatus ; De creatione primi hominis tractatus;
tiliani, Cirtensis episcopi Donatistze lib. III; Contra B De arborescientizx boni et mali tractatus; De pugna
Cresconium Donatistam grammaticum lib. IV; Con- tra Gaudentii, Donatistarum episcopi, epist. lib. III, quorum postremus nunc primum est excusus ; De baptismo contra Donatistas lib. VII, cum censura ; De unico baptismo contra Petilianum lib. I; De unitate Ecclesi» contra Petiliani Donatistz epistolam lib. 1; Opus Breviculi collationum cum Donatistis ; Post collationem contra Donatistas lib. 1; Super gestis cum Emerito, Donatistarum episcopo, lib. 1; Contra Ful- gentium Donatistam lib. I, cum censura; De peccato- rum meritis et remissione, ac de baptismo parvulo- rum, ad Marcellinum lib. i11; De natura et gratia contra Pelagianos lib. 1; De gratia Christi et peccato originali, contra Pelagium et Celestium lib. I]; De nuptiis et concupiscentia ad Valerium comitem lib. Il; Contra duas epistolas Pelogianorum ad Bonifa- cium lib. IV; Contra Julianum Pelogianum lib. VI ; De anima et ejus origine lib. IV; De przdestinatione et gratia lib. 1; Prosperi epistola ad Augustinum de reliquiis Pelagianz hzreseos ; Hilarii epist. ad eum- dem de eadem materia ; De predestinatione sancto- rum lib. l, cum censura; De bono perseverantia lib. 1; De preedestinatione Dei lib. I, cum censura ; De gra- tia et libero arbitrio ad Valentinum lib. 1; Ad eum- dem de correptione et gratia lib. 1; Ad articulos sibi falso impositos, Augustini responsio ; Contra Pelagia- nos, Hypognosticon. lib. VI, cum censura praceden- te; Dé perfectione justitiz:: contra Coelestium lib. VI, cum censura.
Tomo V111. — Enarrationes in Psalmos.
Tomo 1X. Cujus libri fere omnes censuras habent annexas. — In Evangelium Joannis expositio ; 1n Epistolam Joannis expositio ; In Apocalypsim Joan- nis expositio ; Meditationum lib. I; De diligendo Deo liber alius, qui et Meditationum inscribitur ; Solilo- quiorum anim: ad Deum lib. 1; Manuale lib. unus ; De triplici habitaculo lib. [; Sealc paradisi liber; De duodecim abusionum gradibus; De contritione cordis liber unus; De cognitione verz vitz lib. 1; De assumptione beato Mariz virginis; De disciplina Christiana ; De decem chordis ; De cantico novo lib. 1; De contemptu mundi lib. 1; De vanitate sz- culi lib. 1; De obedientia et humilitate sermo; De
animze tractatus; De antichristo tractatus; Psalte- rium, quod matri sux €omposuit; Super Magnificat expositio.
Tomo X. — De verbis Domini ; De verbis Aposto- li; Hmjlie L ; Homilie de tempore, cum censura ; HomilHe de sanctis; Ad fratres in eremo, cum cen- gura.
Quam late autem harum censurarum usus pateat non solum ex eo, quod speciminis loco de prefatio- ne [n Epistolas produximus, sed multo etiam magis ex iis, quas longe instructiores monachi Benedictini dederunt, constare potest. Contentorum index du- plex , unus juxta tomorum seriem, alter ordine al-
C phabetico concinnatus, nec non ordo editionis Amer-
bachisns insigni cum lectoris commodo post przfa- tionem additi sunt. Non est vero hujus editionis con- tentorum index, quem Oudinus venditat, sed novis- sime Erasmians , utpote qui Posidonii indiculum scriptorum Augustini una cum Vita hic editum men- litur, qui primum a. 1564 in lucem editus est.
1528—50.
Colonie apud Jo. Gymnicum : in-8* Ex hac. offici- na prodierunt non uno nomine, sed perbrevi tempo- ris spatio, varia Augustini opuscula (uno non raro volumine comprehensa), qus suis quzeque titulis dis- creta sic se habent : 1^ Divi Aur. Augustini, Hipp. episcopi, De opere. monachorum liber unus ad Aure- lium, episcopum Carthaginensem. Anno M.D.XXIX. mense Augusto. 9*. Divi Aur. Augustini Hipp. episc. Enchiridion ad Laurentium 11. Anno M.D.XXV111. 5o D. Aur. Augustini, Hipp. ep. De gratia et libere arbitrio ad Valentinum ei cum illo monachis, liber unus, Ejusdem De correptione et gratia ad eumdem et cum illo monachis, liber unus. Quibus premittuntur epistole duce Divi Augustini ad Valentinum contra eos, qui negant liberum. arbitrium. Anuo M.D. XXX. 4* Divi Aur. Augustini De immortalitate anime. Liber unus, Ejusdem De agone Christiano, liber unus, abs- que anni et loci nota.
Parisiis, ex officina Claudii. Chevallonii ; in-[ol. X
65 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. e0 Tomis. D. Aur. Augustinl, qux exstant ex emenda- À rum singulorum annus, quo unusquisque absolutus
üone Des. Erasmi.
Laudat hanc Erasmiane repetitionem Oudinus in Comm. p. 939 seqq., eique accessisse ait Jacobi He- meri Studgardiensis epistolam nuncupatoriam ad Gal- lum Mil'erum, Ecclesise Tubingensis theologum, quae totam editionis hujus rationem fusius exponat. Idem monet in hac editione primum editos esse Sermones XVII : sex de tempore, septimus de verbis Apostoli, et decem de Sanctis. Catalogus Bibl. Musei Britt. (Lond. 1789, in-fol.) Iu. hujus editionis mentione annum 1522 profert, quocirca ptrumque pra'figere placuit.
1527. Anguste Vindelicorum excudebat Heinricus Stey-
ner ; in-(ol. Divi Aurelii Augustini episcopi Opuscu- B
la, nempe: — In libros Moysi, Josu: et Judicum li- bri VII ; Qu:estiones veteris et novi Testamenti ; Quze- stionum evangelicarum secundum Mattheum ; Qus- stiones ad Orosium liber unus ; Qu:estionum Hilarii liber unus; De octo Dulcitii quxstionibus liber unus; De diversis quazstionibus, ad sanetum Simplicianum libri Il; Qusstionum evangelicarum libri II; Octo- ginta trium quzstionum liber unus ; De sex qusestio- Dibus contra Paganos liber unus; Ad inquisitiones Januarii libri duo; De inquisitione Trinitatis liber unus ; De Epicureis et Stoicis liber unus; De Hzresi- bus ad Quodvultdeum liber unus; De quinque He- resibus liber I; Contra Judzos, Paganos et Arianos liber unus; Contra Judzos liber unus; Retractatio- num libri duo;
Hzcseries librorum integrorum efficit Tomum ter- tiui Epitomes Operum Augustinia Jo. Pisco ToRiQ concinnatz. Expressi sunt ex ed. Lugdunensi a. 1497 et. Amerbacbiana, ut ipse editor in przfatione professus est.
4544,
Parisiis opud Carolum Guillard ; in-fol. X tomis. D. Aurelii Augustini opera omnia ex Des. Erasmi emendatione ; editio auctior et locupletior cum indi- ee Jocupletissimo , cura et studio Florentii Bourgoi- mi. Cat. Bibl. Regie Paris.
1545.
Basilee in offiina Frobeniana per Hieronymum Frobenium et Nicolaum episcopum; in-fol. X1 tomis. Omnium operum D. Aurelii Augustini, Hipponensis episcopi, primus tomus, ud fidem vetustorum exem- plarium, post omnium in hunc usque diem editiones denuo summa vigilantia repurgatorum a mendis In- numeris, ut optimo jure tantus Ecclesiz doctor rena- tus videri possit. Inspice, lector, et fateberis banc Don Yanam esse pollicitationem : quod si gratus etiam esse voles, non patieris tantum laboris, tantumque jmpensarum írustra sumptum esse. Sub finem annexi sunt indices duo, alter materiarum, alter interpre- tatorum Sceripturz locorum : quibus lectorem baud leviter adjutum iri confidimus.
(Hie primi voluminis atque operis universi titg'us anuum 1545 impressum habet, sed ad calcem tomo-
fuerit, exstat.)
Secundus tomus Op. D. A. Aug. H. E. complectens illius Epistolas, non mediocri cura emendatas per Des. Erasmum Roterodam. Anno M.D.XLI.
Tertius tomus, — complectens «à Sidcxrok , hoc est, que proprie ad docendum pertinent. Anno M.D.XLI.
Quartus tomus, — complectens reliqua «àv 8dex- tuxóyv. Anno M.D.XLI.
Quintus tomus, — XXII libros de civitate Dei, di- Iigenter recognitos per eruditiss. virum Joan. Ludo- vicum Vivem, ac ejusdem Commentariis, denuo ab auctore revisis, illustratos, continens. Anno M.D.XLII.
Sextus tomus, — continens cà molsuixa, hoc est, decertationes adversus hzreses, precipue Judzo- rum, Manichzorum, Priscillianistarum, Origenista- rum, Arianorum et Joviniani. Anno M.D.XLII.
Septimus tomus,— continens reliquam partem «àv mo)tuixóy, id est, pugnas adversus hzreses Donati- starum et Pelagianorum. Anno M.D.XLII.
Octavus tomus, — continens enarrationes in Psal- mos mysticos. Anno M.D.XLII.
Nonus tomus, — continens illius tractatus, loc est: expositiones ad populum factas in novum Testa- mentum, cum aliis varii generis opusculis, quorum indicem habet alterum hujus paginas latus. Anno M.D.XLiII.
Decimus tomus, — continens reliqua tractata apnd
C populum, quorum summam indicabit hzc pagina
veréa. Anno M.D.XLII.
In omnia D. A. Augustini Scripta indices duo, co conscripti modo, ut nihil annotatu dignum possis desiderare, neque quidquam velut supervacaneum rejicere: quorum prior materias in ipsis passim ope- ribus tractatas, indicat : posterior sacra Scriptura locorum interpretationes juxta Bibliorum ordinem observatorum ostendit. Anno M.D.XLIII. In fine : Mense Septembri.
Quid novi in hac altera Frobeniana editione ope- ribus Augustini evenerit, per quos illa et quibua subsidiis sustentata fuerit, profalione, versa tituli primi pagina impressa, bibliopol:e exponunt. Orsi enim ab Amerbachii meritis, gratiam, quam Erasmus
D opera sua apud omnes iniverit, cumulatiorem eum
initurum fuisse monent, si soli tam ingentem pro» vinciam obire vacasset, et non bonam ejus partem, alis negotiis ex transverso se ingerentibus, in ami- cos partiri compulsus esset.
Deinde pergunt : « Sed quod ille posteriore editio- ne sartum tectum prastaturus sperabatur, interim alii occupaverunt. Succedente enim Lutetiana edi- tione, celeberrimz schol: aliquot alumni in hoc in- cubuerunt, ut si quid Erasmum sociosve subterfugis- set, sarcirent sus» cura, haud poenitenda per Musas, et minime supervacua. Tandem urgente jam fato ex- tremam castigationis manum, et ut credi par est, ipsius Augustinisancta anima tot prxclaris succes:i-
67 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 68 bus favente, exstitit vir omnium bonorum benevo- A igitur est, ut, quod Roman: eloquentize candidati in
lentia dignissimus, et ad hanc functionem a natura factus sculptusque, olim eo potissimum nomine Erasmo cum primis charus, illique in hoc negoGo (ut sie dicam) succenturiatus, Martinus Lupsius : cui viro et temporis spatium, et otium, et exemplarium copia, et iu labore sociorum delectus, et litteratura idonea, huicque par industria, et in tanto negotio non tam diligentia, quam religio, ad hoc doctorum hominum favor adhortationesque atque insuper prz- miorum allectamenta, denique quidquid przxsidio- rum opus esset, abunde soppeteret. Namque is a te- neris unguiculis Augustini admirator, atque etiam ez professo ejus instituli sectator pro suo peculiari er- ga sanctiss. virum affectu, annos plus viginti hoc
Ciceroue, Livio, Seneca, Plinio, aliisque non paucis, in quibus posterior eruditorum cura ad priurem sem- per aliquid adjuuxit, magno applausu obviisque ulnis exceperunt, idem sanctioris litteraturze studiosi ia Augustini scriptis non fastidiant, si pectora, qualia decet, ad eorum lectionem afferre volunt.»
Totum opus exscriptum est binis columnis solito Frobenianz officine charactere , sed minori et non admodum nitido, preterquam in prafationé, quao typis paulo majoribus est exarata.
4545.
Venetiis ex officina Erasmiana apud Vincentium Valgrisium ; in-89, tomis 111 De Aurelii Augustini, Ecclesia doctoris eximii, Opusculorum tomus pri -
pene solum egit, ne quod mendum in scriptis ejus B mus, quo omnia, qua ad fidem el opera spectant; —
subsideret : utpote qui etiam prima nostra editione Erasmo plura loca, quam alius quisquam amicorum suppeditavit. Deinde preter domesticam symmysta- rum bibliothecam, corrogatis ex circumquaque vici- nis monasteriis vetustis etincorruptisexemplaribus, optimo quoque in liunc usum promptissime commu- Dicante, adscitis ex suo sodalitio impigris aliquot, qui adjutarent, nihil vel aliis, vel sibi ipsi ad sum- mam conferendi diligentiam reliquum fecit, magna, mediocria, minuta, pari lance appendens, et anno- tans. Vix credas, milector, beccitra exaggerationem dici, ni margines exemplaris abillo missi videas, hominis indefessum studium testantes : dum certis notis terna quaternave, aut etiam plura exemplaria
profert, tum quatenus evarient, indicat: nam cum sit C
non minore modestia, quam eruditione, maluit aliis judicandi munus cedere, aliquando tamen suum przeju- dicium addens, quod quidem seniper libenter amplexi sumus. Cetera viris doctis, et qui Augustiniana phraseos salivam diu multumque regustatam jam probe callerent, judicanda commissa sunt : id. quod pon cuivis proclive fuerit..... lllud dissimulandum non est, in parte quadam decimi tomi, non magna
&aBe, ei germana tantum spectes, nos Lypsii subsidio -
destitutos, grassantibus sub id tempus Geldris in Lo- vanium et viciniam, ubi tum Lypsius agebat: quod . Meolectorem monitum oportebat, ne forte ex paucis illis de reliquis conjecturam faciat ; in exteris potius quisque suis oculis inoffense (modo stylo Augustini assueti sint) omnia percurrentibus, quam nostro testimonio credat ; comperiet universa pariter accu- rata, ne pseudepigraphis quidem exceptis. Caeterum in tanta indagine et pervestigalione unicum opuscu- lum, dumtaxat e germanis, nunc primum repertam est et editum, videlicet Contra Gaudentium liber ter- tius : unde liquet, vix hic aliud quidquam, quod ex- stet, desiderari, nam sermones De tempore (ut vo- cani) et. sanctis, a. quibusdam copie magis, quam delectui servientibus, míra licentia passim interfar- cti, nihil ad przsens negotium attinent : cum cuivis erudito apparcat, quosdam etíam excusos toto stylo Augustinum parentem inficiari, nonnullos Grzcum magis, quam Latinum auctorem prose ferre. quuin
tomus secundus, quo omnia, quis ad gratiam et libo-
rum arbitrium spectant; — tonius tertius, quo omnia,
quae ad electionem, vocationem, glorificationemque
spectant, declarantur : ex libris ejusdem a M. Au-.- gustino. Fregoso Sosteneo excerptus et scholiis, argu-
mentis et indice locupleta'us.
Liber rarissimus, cujus nuspiam mentionem fa- ctam esse memini. Ne quis vero a titulo sibi imponi patiatur, quasi locorum diversorum undecumque excerptorum et avulsorum , nunc vero juxta varias argument sedes compositorum farrago sit, libros integros ad unum argumentum facientes , collectos esse sciat hac serie :
Tomo primo : — De doctrina. Chrisiiana libri IV ; De disciplina Christiana liber; Enchiridion ad Lau- rentium liber; De ecclesiasticis dogmatibus liber; De h:xresibus liber; De V hasresibus oratio; De Uti- litate credendi liber; De flde et 8$ymbolo liber; De fide ad Petrum diaconum liber; De agone Christiano liber ; De (ide et operibus liber; In psalmum xxix enarratio; In psalmum xxx ; In psalmum xxxi.
Tomo secundo : — Liber expositionis inchoat Epist. divi Pauli ad Rom. ; Liber expositionis qua» rumdam propositionum, ex Epist. ad Rom.; Liber ex- positionis Epist. ad Gal.; Epist. Hilariiad Augustinum; Rescriptum Augustini ad Hilarium; Epist. Patrum Carthaginensis concilii ad Innocentium papam ; Re- ecriptum Innocentii papx: ad Patres Carthaginensis concilii ; Epist. Patrum Milevitani concilii ad Inno- centium papam; Rescriptum Ínnocentii papse ad Patres Milevitani concilii ; Epist. Augustini ad Hi- larium ; Epist. quinque episcoporum ad lnnocen- tium papam; Rescriptum Innocentii papze ad quin- que episcopos; Libri tres de libero arbitrio; Epist. prima divi Augustini ad Valentinum, et cum illo [rairibus; Epist. 2 Augustini ad Valentinum, et cum illo fratribus; Epist. prima divi Augustini ad Sixium presbyterum ; Epist. secunda divi August. ad Six- lum presb.; Epist. Alipii et Augustini ad Paulinum episcopum ; Liber de gratia , et libero arbitrio, ad Valentinum, et cum illo monachis ; Liber de natura et gratia , ad Timasium et Jacobum, eontra Pela- gianos ; Epist. sancti Prosperi Aquitani de gratia et
$9 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 70 libero arbitrio ad Rufinum ; Liber de gratia et libe- A — Quintus tomus, continens XXII libros de Civi-
ro arbitrio sancti Prosperi Aquitani, prodefensione divi Aurelii Angustini contra Cassiani presbyteri librum; Epist. sancti Aurelil episcopi:de damna- tione Pelagii atque Coslestii. Epist. decerpta ex ge- stis synodalibus contra Pelagium haereticum, quz in Palzstina synodo, sibi objecta damnare compul- sus est; Canones tredecim , epist. Cotestini papze pro Pro:pero et flilario de gratia Dei adversus quos- dam Gailiarum presbyteros , Pelagii sectatores. Tomo Tertio: — Retractationum lib. 1l; Hypo- gnosticon contra Pelagianos et Ceelestiauos lib. V1; Contra duas Pelagianorum epistolas ad Bonifacium lib. IV; De spiritu et littera ad Marcellinum liber, De praedestinatione et gratia, qui intitulatur de vo-
tate Dei. Cui accesserunt. Commentarii Jo. Ludov. Vivis ab auctore recogniti. M.D.LI.
Sexius tomus, ut in Basileensi. M.D.LI.
Septimus , octatus , nonus et decimus tomus simili- ter. M.D.L. (1550).
Index omnium, quz insigniter a D. Aurelio Au- gustino dicta sunt, nunc recens supra precedentes editiones, per F. Florentium Bourgoinum Parisien- sem, Franciscanum, longe quam antea auctior ac lo- cupletior redditus. Insurper muita, qu: erant manca, mutila et solum inchoata, tam in indice auctorita- tum sacrae Scripture, id est, veteris ac novi instru- menti, quam in locis aliquot sacrarum Scripturarum pugnantibus concilistis in Augustino , reformata ,
ljuntate Dei, liber : Prosperi Aquitani de reliquiis B aucta et repurgata sunt. Perlege et judica. MDLII.
Pelagianz hsreseos ad Augustinum epistola; Hi- larii Arelatensis de eadem materia ad Augustinum epistola ; De przedestinatione sanctorum liber pri- mus ; De bono perseverantiz liber secundus ; £Pro- speri responsiones ad excerpta, qua de Januensi eivitate missi sunt; de przdestinatione Dei liber. Singulis tomis premissa est tabula , argamenta librorum et capitum singulorum declarans, quam inscripsit : Argumenta per M. Augustinum Sosteneum Fregosum compendiose in unum redacta ; et index ol- phabeticus materiarum insignium. Nuncupavit editor opus suum M. Hieronymo Suripando totius Augu- stinianz Religionis Generali. Descriptio est elegans typis retundis nitidis , charta alba et tenera, margi-
(1552.)
Editio extra Italiam paucissimis visa. Notatam de- prehendimus in Catalogo bibliothecze Tigurinse (a). Illius exemplar erat quondam Hannovera in ditissi- ma prestantium librorum supeilectile Duviana, quod feliciter in manus Davidis Clement incidit, etab eo curiosius est descriptum in Bibliotheca Historica Critica T. 1I, p. 269 seqq. Duo. vero simul pezatitit insignia litteratoribus beneficia : alterum , quod li- brum rarissimum nec per se accuratiori cognitione indignum primus patefecit, alterum majus etiam , quod diligenti ejus collatione, cum sequenti Veneta editione, omne hujus arti(icium et. construetionem luculenter declaravit, atque id, de quo inter Cleri-
nibus amplissimis, quippe qui ultra lemmata et loca C cum et Rich. Simonium litigabatur, facili negotio
biblica in ipsis notata late protenduntur. 1552.
Venetiis ad signum spei; in-Ao. X Tomis. Divi Aur. Augustini , Hipp. episcopi, Omnium Operum primus tomus , ad fidem veterum exemplarium sum- ma vigilantia repurgatorum a mendis innumeris no- tala in contextu et margine suis signis veterum exemplarium lectione,ut optimo jure tantus Ecclesize doctor renatus videri possit. Inspice, lector, et fate- beris hanc non vanam esse pollicitationem : quod, si gratus etiam esse voles , non patieris tantum la- boris, tantumque impensarum frustra sumptum esse. Cui accesserunt libri, epistole , sermones et (ragmenta aliquot , bactenus numquam impressa. Additus est et index , multo quam Basileensis fuerat, copiosior. M.D.LiIl. (1552.)
Secundus tomus Operum rel. (ut in Basileensi a. 4543), nunc postremo accuratiori quam antea diligen- tia excusus. M.D.LU.
Tertius tomus, ut in Basileensi. M.D.LIT.
Quartus tomus, complectens reliqua t&v Siaxct- xém. Pleraque, que erant plane convulsa et (uxata, ea ad fidem exemplarium veterum Victorinorum resti- tuta sunt. M.D.LI. (1551.)
(a) T. I, e 70. Sic: Veuet. 4. X tomis. D. Aur. A. op. I. Bourgoinum.
(») 4 édilions di Bále, de Paris et de Venise, qui l'ont précédée, sont le fond sur lequel on a. travaillé
expedivit. Scilicel non meram przcedentium alicujus repetitionem putare oportet, sed ad plures et fere superiores omnes (5b) conformatam. Siquidem non omnes, sed complures tamen Erasmi censuras retinuit, variantes lectiones in margine offert, et sic- ubiin textum aliquid receptum sit, ibidem indicat , ex qua editione proficiscatur. ltecusa autem non so- lum, tomo 1 Erasmi praefatio ad Alphonsum Fonse- cam, sed in secundo etiam Jacobi Haemeri, quem edi- tionis Parisiensis a. 1552 curam gessisse supra vidimus, sad lectorem admonitio. Ceterum wne- scio, quam verum sit, quod de augmentis in titulo promissum est. Clementius enim alteri quidem edi- tioni Venetz, quad: eamdem formulam hinc petiit et limine suo suspendit, vanitatem et fraudulentiam ex- probrat, attamen in hac eamdem sollicitare neylexit, Nec minus equidem optassem, ut Victorinos codices, quos ad quarti temi emendationem przsto fuisse di- cunt, circumspexisset. 4556.
Basilee apud Hieronymum | Frobenium et Nic. E. piscopium; in-fol. X tomis. D. Aur. Aug. Opera, c- mendata per Erasmum Roterod.
In hac editione, teste Oudino, additi sunt Sermo-
Venetam editionem Operum omnium hac ipsa anti- quiorem ignoro, et nisi incuriosius ab eo scriptum sit, ad eam attendere bibliographi: amatores jubco.
71 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 13 nes quinque antea nondum excusi, videlicet, De Ja- À indicibus, singulis tomis, quin singulis etiam tomo-
cob et Esau ad populum sermo, col. 1487; Sermo in caput xut Proverbiorum Salomonis, col. 1505; In pa- rabolam seminantis sermo, col. 1517; JIn illud Mat- ihei xvI : Qui vult venire post me, etc. col. 1519; Tractatus in Ürationem Dominicam, col. 1525. Suspi- camur autem bujus editionis curam gessisse Joen- nem Costerium. Occurrit in. Cat. Bibl. Bernensis. et T hottiane. 4561-635.
Lugduni apud Sebastianum Honoratum (ad calcem tomi 1!) excudebat Jacobus Faure in-8?. Tomis X. D. Aur. Augustini, Hipp. episcopi omnium Operuin tomus primus : Quo Retractationum libri duo, varia- que illius opuscula, qux» verso pagella indicabit,
continentur. Omnia vetustorum codicum collatione B
ab innumeris mendis repurgata, ac summa fide pri- stino suo nitori restituta, nunc demum in lucem re- deuunt, Accessit et index rerum selecüiorum copio- sissimus. M.D.LXI.
D. Aur. Augustini Epistole, majori studio, fide ac religione, quam hactenus umquam excusa, atque a vitiis, quibus multiplici olim impressione contami- nata fuerant, vindicatz»s. Tomus secundus. Cum du- plice indice uno nominum eorum, ad quos hz» Au- gustini Epistolz: missse fuere ; altero rerum omnium in unaquaque Epistola contentarum locupletissimo. M.D.LXl.
D. Aur. Augustini de Trinitate, una cum reliquis illius libris, quibus c& 9idaxcix& continentur. Tomus
tertius. Cum indice rerum et sententiarum locuple- C
tissimo. M.D.LXII.
D. Aur. Augustini Questiones in velus novumque Testamentum, una. cum reliquis illius voluminibus, qua c& Qdexrixx appellantur. Tomi quarti pars prima. Cum indice, etc. M.D.LXI. Pars secunda similiter.
D. Aur. Augustini de Civitate Dei 1. XXII, etc., quorum Xll hoc omnium illius Operum septimo tomo continentur (sic vitiose pro tomi quinti parte prima, ut mox etiam fomus octavus, quo reliqui X continentur, pro tomi quinti parte secunda.) M.D.LXIII.
D. Aur. Augustini càv roXsuxav pors prima. To- mus sextus. M.D.LXII. — Pars secunda et tertia. Tomi septimi pars prior el posterior. M.D.LXII.
D. Aur. Augustini Enarrationes in Psalmos mysti-
cos. Tomi octavi pars prima el. secusda, M.D.LXIlII. D
D. Aur. Augustini Enarrationes in. Joannis Evan- gelium et Apocalypsin, una cum variis illius volumi- nibus, etc. Tomus nonus M.D.LXII.
D. Aur. Augustini Sermones. Quorum seriem ei numerum sic habeto : De verbis Domini ; De verbis
Apostoli; lomilie L; Homilie de tempore; Homni- lix: de Sanctis ad fratres in eremo; Decem et se- ptem Sermones nonnullique alij. Tomus decimus. M.D.LXIII.
Editio rarissime obvia, sed perquam commode instituta, ut vel ex copiosis. rerum memorabilium
rum portibus subjunctis, constare potest. Typi sunt
Romani, satis venusti, sed minutiores paulo; in
marginibus loca biblica, rarius lemmata, nec sz pe
etiam lectiones aberrantes charactere ltalico no-
(antur. . 1569.
Basilee per Ambrosium et Aurelium Frobenios, fra- ires; in-fol. X1 tomis. — Primus tomus : Eximii Patris, inter summa Latinzx Ecclesi: ornamenta ac lumina principis, D. Aurelii Augustini, Hipponen- sis episcopi, cujus praestantissima iu omni genere monimenta, qux quidem inveniri possunt, universa, denuo ad optiniorum et fidelissimorum exemplarium examen revocata, nova eruditissimorum virorum recognitione, multo sunt quam umquam antehac emendatiora, ab innumeris vindicata erroribus, ac demum novis quibusdam censuris plurimisque mi- nime aspernandis accessionibus locupletata. Cum indice tripartito, ad calcem adjecto, omnibus, qui exstant, uberiore, et theologiz studiosis commo- diore. Totum novz hujus editionis institutum et ra- tjo ex Carmine sequenti liquidius patebunt.
Reliqui tomi ut in ed. a. 1545 inscribuntur, nisi quod in tomo Ill, qui «X Sijaxcex& continet, addi- tum sit, ad veterum codicum collationem post Marti- num Lipsium, nunc muliis in locis summa studio emendatus. X tomus vero sic habet ; Tomus X Ope- rum D. Aur. Augustini, continens Sermones ad po- pulum eL clericos, vetustissimorum exemplarium collatione nunc denuo plurimis in locis emendatus : cui Sermones de Diversis et fragmenta quzsdam an- tehac numquam excusa, opera et studio doctissimo- rum virorum, Martini Lipsii, Joannis Vlimmerii, et aliorum e tenebris eruta ad calcem adjecimus : quo- rum catalogum sequens pagina indicabit.
Judex juxta superiorem editionem descriptus est.
Hujus editionis accuratam notitiam dedit olim Sigism. Jac. Baumgartenius (a). Quidquid in ipsam collatum est industrix, ad tonium IX et X unice re- dit, quorum illum nova codicum collatione donave- runt, decimum vero totum immutasse atque refin- xisse se profitentur. En verba, quas ex przfatione raro instiluto versibus conscripta huc spectant :
Multa (omi noni, priscis ut consona libris
Essent, contulimus: collata hec quisque probabit. Parte sed in decima mendis qus tota scatebat ]nnumeris semper, vel iniquo judice constat, Quantum mutarit nostra hanc industria partem. Hac in purganda multum quoque prsstitit oliu Lipsius, buncque pari vir sedulitate secutus Costerius : magna est horum, non gloria parva. Nos tamen optantes meliorem imponere limam, Majus onus sumus aggressi, majoraque coepta : Nosque suo hic multum studio Vlimmerius acri Juvit : qui vigili cura vigilique labore
Ante alios unus longe est praestautior omnes. ]ile imperfectum nil linquens, mutila multa Integra restituit, priscaque in sede locavit. Adde, quod e libris aliquot tractata vetustis,
Sermonesque sacros toti nunc protulit orbi, À nullo excusos prius, atque a nemine vísos :
(a) Im Nachrichten von merkwürd. Büchern St. LIII. CT. VY. 3 Halle 1756, p. 400 :eq.
75 NOTITIA LITTERAR!A IN S. AUGUSTINUM. 14
Hos ia oa.ce auyos partis tibl, candide lector,
Linqouimas, ut videas, sit quanta accessio facta,
His prius excusos junctos quoque, lector, habebis
Non paucos : verum magna quia parte fuerunt
Corrupti, et. vitiis scatuerunt pluribus illi :
Uit si supplendi quavis ex parte fuissent,
Pagina mutasset pariter numerumque locumque
Pristipa, et utilitas parva hinc, labor improbus esset.
Fodicis bic fnerat ratio, pie lector, habenda :
Mutstis numeris cum mutaretur et ille.
Ne tameu inde aliqua frustratus spe videaris :
Owmnia in adjunctis fuerant quee digna notatu,
Hsec inserta tenet vetus, at multo auctier, indez. Optato a multis, at multis ante negato
Indice Possidii, Divi qui Auctoris alumnus
Discipalusqne fuit, nos Vlimmerius idem
Participes facit, et prsestanti munere donat. Atque is conveniens nostre ot foret editioni,
Haud operam exigua suscepimus atque laborem,
Ne quicquam in nobis lector desideret ssquus. Diversis si quz sententia pendula dictis
Nobis visa fuit, hanc. signis quisque notatam Cernet, et ex illa sibi sensus eliget aptos
Qauin etiam aliis sunt aucta volumina multis,
Qo2e noa laude sus, lector studiose, carebunt.
Nempe Joannes V limmerius Lovaniensis, prior ca- nonicor. regular. ad S. Martinum, in patria plurium Patrum scriptis editis clarus (a), anno 1564 Lovanii ediderat Axgusiini Sermones de Diversis XLIID et fragmenta Sermonum XXVII, ex Thesauro Eugippii abbatis et Commentariis Bedze seu Flori, Lugdunen- sis Ecclesi:x diaconi decerpta, una cum Possidii in- diculo scriptorum Augustini recens a se in bibliothe- «a abbatis Villariensis reperto et per ipsum margi- nalibus scholiis illustrato. Inscripserat edita illa Ja- cobo Pamelio, sacrarum litterarum tunc licentiato ac Brugis canonico, epistola, data Lovanii » suo Marti-
A bros de Civitate Dei epistola ad nobilem ac generosum
juvenem D. Stanislaum | Starsechovium ,| Polonum , Joannis Starsechovii Palatini , Podoliensis, filium (d.Basileea. M.D.LXX. decimosezto Februarii), in qua deseetopera sua hzc profitetur: « Ambrosiuset Au- relius Frobenii cum ob defectum exemplarium quarto Augustinum prelo subjieere constituissent, me ut operam in eo denuo conferendo, repurgando ac il- lustrando przstarem, obsecrarunt, tandemque com- munis utilitatis respectu et «sacrorum doctorum pre- cibus victum ad hunc laborem sane difficillimum, ac molestia plenum pertraxerunt, motum prsesertim tot magnorum virorum exemplo, ac rerum theologica- rum ac hujus auctoris praestantia. Hanc provinciam inter alia negotia typographica, quibus obruebar, tan-
B dem jam tertio exacto anno, post tot lucubrationes ,
sudores , intricatissimas revolutiones , distinetiones et abruptas veriasque cogitationes indefesso labore etiam cum valetudinis jactura exbaustas, itameges- sisse epero, ut oleum et operam non perdidisse vi- deri possim, et apud theologiz atudiosos et quos censores gratiam me non contemnendam iniisse pu- tem. Sed omissis his, ad ipsam rem, qu» in novo editionis praefatione precipua esse debet, accedam, et quid premstiterim, recensebo. Primo ( prseter orna- menta typographica et indicem, multis modis au- ctum, aliasque utiles accessiones) Augustini opera , collatis emendatissimis exemplaribus, ita distinxi, ut posthac in intelligendo lector multo quam antea expeditior sit futurus. Secundo ex eadem collatione
nianoccenobio ix kalend: Aprilisanno M.D.LXIV. Jam C hactenus omissa inserui, depravata correxi, luxata
ut sermones isti recens ab illo editi ad calcem tomi X subjuneti supt, ita Possidii libellus una cum epi- stola Vlimmerii primum tomum aperit. Quz epistola induxit Daumgartenium, ut anno 1564 incueptam esse hanc editionem opinaretur, quod ignorsret, haud dubie, peculiari illam editioni antea inseruisse. Pre- terea vero totius decimi tomi recognitionem Vlim- merius sustinuit, ut ex hac epistola patet.
Ceterum impressio facta est, ut in superiore, bi- nis columnis, sed charta litterisque aliquanto ele- gaptioribus. Titulus primus figuris ligneis formis impressis exornatus est.
1570. Basilee per Ambrosium et, Aurelium Frobenios fra-
restitui. Tertio testimonia sacre Scripture et alio- rum auctorum, qu: ín his libris citantur, ín margi- ne annotavi : magnum sane adjomentunm his qui me- moria non adeo valent. Quarto marginales summas, ut facilius quierentibus materi? occurrant, non levi cum totius operis lumineadjunxi : posteriora tamen duo maxine in quinto et decimo tomo, in quibus fere sesquiunnum consumpsi, sunt adjecta : in. decimo presertim non contemnendum Tractatuum atque Ser- monum numerum ex Vlimmerii, viri venerands» an- tiquitstis stadiosissimi, editione addidi. Quinto hzo oinnia non solum ita disposui, ut multi alii solent, sed etíam ut in actum diligentissime producerentur. ad prelia frequenter astans operam dedi. Hic autem,
Ires; in-[ol. Xl tomis. D. Aurelii Augustini, Hipponen- D pergit, fortasse mihi occurrent Zoili invidi et calum-
sis episcopi Opera.
Mirum forte alicui videri possit, idque mihi ipsi accidisse fateor, quod cum plenam atque absolutam editionem Operum Augustini proximo anno iidem Frobenii fratres dedissent, eamdem denuo jam sub incudem revocaverint. Atque paucis et fortasse ne- mini eagnitam esse integram certo intellexi, ut jus- tam dubitandi causam habere duxerim, si a quovis alio magis, quam ab ipso editore testimonium ac- cepissem. Is vero fuit Hignguas MryLiUs Pieropedia- TUS, corrector, ut arguo, aut administrator typogra- phis fratrum Frobeniorum, qui prefatus est ad li-
(«) Cf. Foppens Bihl. Bel. T. II, p. 747. PaATBor. XLVII.
niatores ( quibus, cum ipsi quidem nihil aut non me- liora faciant, aliorum honesti conatus semper dis- plicent ) me irrisuri qui post tantos viros in tanto opere actum quasi agam, et arrogantise me insimula- turi.His breviterita responsum volo, Erasmo, Germs- niz phonici, et Ludovico Vivi, viro eruditissimo, me quidem non comparandum, sed tamen cum per exem- plaria illi potius quamproprium judicium, repurgatio- nem suam per[ecerint , et non omnia simul fleri pos* sint, me die diem docente, pluribus illos imitantibus: et exemplarium copiam augentibus, nec leviora, ne- dum notabilia errata tollere potuisse. Accedit quod
415
SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI.
16
operaruni negligentia, cum ipsi prelis non affuerint, A — Tomus IlI- X inscribuntur ut Basileensis a. 1545,
multa etiam recte constituta corrumpantur aut omit- Yantur : quod et presenti. mihi vel satis intento sz- 'pissime contigit. Sed quid multis? ipsa editionum collatio, quid praestitum sit, abunde diligenti lectori testabitur. Quod vero hic tomus reliquis sit vendii- tior et in eruditorum hominum manibus frequentior, hic potissimum de meis in hoc eximio paire labori- bus pre fari libuit. » Tantum ex verbosa Mylii epi- stola excerpere visum fuit, ut ipsi lectores oculis 8uis haurireat , quod ex intuitu quidem títuli ejus voluminis, cui illa adhaesit, minime arguent, integram operum Augustini editionem denuo hoc anno per- actam dici. Nam, ut antea diximus, volumen apud nos est, libros de Civitate Dej complectens , cujus
additis ubique verbis, que modo produximus. Atta- men in quinti tomi titulo commentarii Jo. Lud. Vivis mentio est omissa.
Index omnium, quis insigniter a D. Aurelio Augu- 8tino dicta sunt, longe quam antea auctior ac locu- pletior redditus. Insuper multa , qua erant manca, mutila et solum inchoata, tam in indice auctoritatum sacra Scripturz, id est, veteris ac novi Instramenti, quam in locis aliquot sacrarum Scripturarum pugnan- tibus conciliatis in Augustino, reformata, aucta et repurgata «unt, Venetiis M.D.LXX.
Recenset hanc editionem , sed titulo contracto, Audiffr.dus in Catal. Bibl. Casanat. T. 1, p. 541, do- cens, primum tomum apud Valgrisium, reliquos ad
titulum ab illo ed. a. 1569 plane diversum infia, ubi B Octavum usque cum indice ibidem eodemque anno
ad illorum librorum singulares editiones accesseri- mus, dabimus. Quod ad ipsam vero epistolam atti- net, quam vane el temerorie multa jactitata sint , nemo non videt ; attamen quorsum hzc omnia dis- putata sint, non facile intelliges. Etenim ut unum tantum proferam, per tres aunos editor hunc lapi- dem voluisse videri vult, ut correctior et melior Àu- gustinus prodiret : intereaque ab iisdem, qui ei is- tam injunxerant provinciam , totum Augustinuin absque ulla illius viri impensa opera excudi potuisse putabimus ? An vero tot ac tam cupidos editiones illas et postremam maxime emptores invenisse cre- dibile est, ut pluribus eodem tempore viris doctis ezpurgationem operum committere non dubitarent
apud Juntas, nonum et decimum apud Nicolinum prodissse. His tam diserto testimonio contradicit Da- vides Clement. in Bibl. Hist, Crit., ubi accuratam ejus mentionem fecisse supra jam significavimus (a). Ab- eo sane titulum pleniorem rmutuati sumus, quem ipse . primum ex Catalogo Bibl. Magerianz (5) excerp:e- Tal, mox vero, cum ipsam editioneni nactus esset, ex propria inspectione approbavit, Reprehendit au- tem Clementis Fabricium, quod Valgrisium excudisse eam dixerit, En igitur par virorum et doctorum et curiositate ac sedulitate in suo genere nemini ceden- tium, in re levi et quz errorem inter testes oculares
vix ferre possit, sibi repugnans. Optimum quidem
aliquis duxerit, missos eos facere, et fidein terii ali-
Frobenii, semper imprimere parati , ut plagula pre^ C cujus, cui videre eamdem contigerit, exspectare. Non
lo matura esset. Expeditior quidem res videtur, si tibi persuadeas, bibliopolas emptoribus fucum facere voluisse, ut pro nova editione venderent, cui nil nisi titulus novus et prefaminis aliquid additum fuerat : tametsi ne sic. quidem arlificium cpistolze illius satis intelligo.
1510.
Venetiis apud Vincentium Valgrisium, item Juntas et Dominic. Nicolinum ; in- À^. XI tomis. D. Aurelii Augustini, Hipponensis episcopi, Operum tomus pri- mus.Cui accesserunt libri, epistole, sermones et frag- menta aliquot, hactenus nuniquam impressa. In quo, preter locorum multorum restitutionem, secundum col- lationem vetusiiorum exemplarium , curavimus remo-
abnuo, nec tamen mihi tempero, quo minus suspi- ciones meas addam. Audiffredum virum supra, quam dici potest, in iis omnibus, qu: ad descriptionem li- bri alicujus ab eo inspecti pertinent, sedulur, in hie tam distinctis verbis ab eo conceptis errasse, agre mihi per-uadeo. Jam in titulis certe nu!lum exstat typograpbi iudicium. lgitur in calce tomi cujusque nomina subscripserint, necesse est. Atqui titulos aliunde jam in suam Bibliothecam transcripserat Clementius, cum hujus editionis exemplar ipsi in ' manus incideret. Tunc vero quid iilum egisse putas 3d Fabricii fldem explorandam? Evolvit scilicet sin- gula volumina et circumspexit typographos. Minime vero unice tunc curabat, ut de integritate editionis,
veri ea omnia, que fidelium mentes haretica pravitate D quam in dubium alii vocaverant , et defenderant alii,
possent. inficere, aut a catholica et orthodoxa via de- viare. Additus est index cxteris omnibus et locuple- tior et copiosior. Nunc recens impressus, recognitus et emendatus. Venetiis M.D.LXX. (1570).
Tomus secundus, complectens illius epistolas ad amicos teansmissas : cum nonnullis responsis eorum ad ipsum. In quo, ete. , quud postea in singulorum titulis reperitur. Nomenelaturam eorum, ad quos Au-
gustinus litteras dedit, ad calcem hujus tomi facile .
reperies. Nunc, etc. () Bibl. curieuse, historique et eritique T. II, p. |
965 seqq. () Edito Berol. 1715, in-8, p. 785.
- -
certior fieret, Incidit tamen in oculos, dum in hoc negotio occupatus erat, Dominici Nicolini epistola dedicatoria, fortasse etiain tomi noni et decimi sub- scriptio, el cum prxterea duos a Fabricio in illius commemoratione errores admissos animadvertisset, de tertio, puto, non amplius dubitandum sibi existi- mavit, Forte his, a me disputatis, facilius credetur, si ipsa, quibus Fabricium taxat, verba adduxero, quam ob rem hic subjicienda curavimus (c).
(c) M. Fabricius s'est trompé , quand il a dit dans
8a Bibliotheca latina, T. MI, p. 5414 : Augustini opera decem tomis, in-quario comprehensa, Valgrisius excu-
71 NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 18 Jam his remotis progredimur ad id, quod melio- A fendendas allatam esse novimus, quin potius omnia
rem aut potius famosam hanc editionem reddidit. Nimirum curam illius gessit, seu quod credere ma- lin, vel aliis bibliopolis in societatem assumptis pa- rare eam instituit, vel ab aliis inceeptam redemit Do- minicus Nicolinus bibliopola, et typographus Vene- tus, cujus aperia iR ipsa fronte operis confessio, quod ea omnia removeri curaverat, que fidelium men- tes lueretica pravitate possent inficere, aut a. catholica et orthodoza fide deviare, haud benigna inter leterodo- 10s est experta judicia. Per»strixerunt eam hoc no- mine Caveus in Prolegom. 2d list. litt. Script. Ec- cles. sect. vni, et Jo. Clericus in Pre [atione Artis Cri- tice sect, iu , $ 9 (a); atque ante eos vehemeniissi- me in hoc ausum invecius est Franc. Turretinus in disputationibus de necessaria secessione nostra ab Ec- clesia Romana, et impossibili cum ea Syncretismo (b). Neuter tamen eam vidit, sed sua ipsius confessivcne satis malignitatis convictain esse statuerunt, Sed hoc iniquius aut saltem pracipitatius judicasse visi sunt, Caveus quidem et Clericus, Rich. Simonio, qui muta- tioues istas non in ipso textu, sed in censuris tantum et scholiis factas esse conteudit (c). Quocum plane conveniunt, qu: ex inedita dissertatione P. deVitry in MemoriisTrevoltinis excitantur (d). Sed reposuit Cleri- €us, non esse, cur sui se judicii poeniteat. Simoniuin textum hujusce editionis cum alia vix contendisse, Ita- lorum autem correctorum, qui Lam vaga oratione ope- ram suam declarassent, religioni non multum esse tri- buendum (e). Ac ita quidem diu lis sub judice pe-
sibi permisisse, nec textui ullo modo pepercisse, in epistola sua, cujus initium ex Clemeniio hic appo- nimus, aperte fassus est: « Cum divi Augustini Ope- ra, inquit, non siae magno catholice fidei detri- mento circumferri viderem , hereticorum versutia mulüs in locis depravata, oper» pretium me fa- curum existimavi, si ea, integritati sux restituta, hoc tempore imprimerein. ld quod, ut facilius as- sequerer, euravi imprimis, ul a sacre theologie professoribus recognoscerentur, utque cum vetu- stioribus codicibus collata , ad genuinam eorum le- ctionem redigerentur, Curavi praterea, ul inter imprimendum accederet cura ac labor excellentis- simi viri Borgarutii a Borgarutiis , typorum accura-
B tissimi ac diligentssimi castigatoris. Qui quantum
in hujusmodi operum castigatione pr:estilerit, ex collatione cum bis, ceterorum exemplarium , facile patebit.»
13571.
Lugduni apud Morellium , et Parisiis apud Nivel- lium. Basileensis editionis factas esse iterationes a Fabricio proditur ; quam vere, protinus non afür- mare ausim. Sed memini me Lugdunensem hujus anni editionem vuclonis factam apud Seb. Honoraium deyrehenderein Hendrichii Pand. Brandeb., ubi Enar- rationes in Psalmos voluminibus 1l in-8? laudat, qu: sine dubio ad integram operum editionem per- tinent.
1517.
pendit, donec Clementius tandem arbitrium illius C — Antuerpie ex officina Christophori Plantini ; in-fol.
susciperet. Nam cum rara in his litteris felicitate ipsi contigisset, editiones Venetas anni 1552 et 1570 inter se conferre , vidit primum , quod plane usque dum ignoratum fuit, priorem huic quodammodo pro fundamento fuisse, nec tamen per omnia esse de- scriptam , sed ut quxstui oonvenientissimum visum esset , et consilio, quod professus ost bibliopola, aptum, aliis demptis, et mutatis aliis. Sic accessio- mes, qua in titulo jaetantur, jam iidem verbis in superiore promitti, atque iudicem, titulo tantum imn- inutato et deleto imprimis auctoris nomine, plane ab eadem desumptum esse, ostendit. 'Contra vero in multis etiam recedere ab illa animadvertit, omis- sis et illatis tam singulis vocibus, quani libellis in-
XI temis. Opera divi Aurelii Augustini, Hipponensis episcopi et doctoris pr:ecipui, tomis decem compre- hensa, per theologos Lovanienses ex manuscriptis codicibus multo labore emendata , et ab innumeris erroribus vindicata; illustrata preterea eruditis cen- suris et locupletata multis homiliis et aliquot epi- stolis ejusdem Deati Augustini, antea non editis. Cum indice tripartito
Cum singulis tomis peculiares addite sint, ab Erasmianis fere desumpte inscriptiones , hic tamen generalis titulus przfigitur volumini , quod ultimum recte diceres, nisi, ut hoc ipso patet, reliquis omni- bus praponi deberet , indices cum Possidii Vita et indiculo scriptorum Augustini, nec non przfatio-
tegris, quorum exempla sat multa ab eo sunt co- D nem, quz de ratione totius instituti exponit, com-
acia quibusque omnibus effici colligit , defensionem bujus editionis a Simonio perperam esse susceptam. Nee sane nos videmus, quo meruerit Nicolinus, ut patrocinium ejus Simonius susciperet, cum nuspiam ab ipso aliquam cautionem ad inutationes suas de-
dit, A. C. 1571. ll y a là trois fautes. 1* Cette édition a onze volumes, et non dix ; 9? elle est de l'année 1570, et non 1571 ; 2* elle ne vient pas de Valgrisius, mais de Dominicus Nicolinus , qui l'a enrichie d'une dédicace, adressée Joanni Antonio Fachineto a Nuce, Neocastri episcopo, et apud sereniss. Venetorum rem- publicam oratori Pontificio. Elle est datée de Venise, le 15 d'octobre 1570.
C9 Edit. noviss. Lugduni Bat. 1778, T. 1, p. 16.
plexum.
Susceperat nimirum hanc novae et emendatioris Augustini operum editionis provinciam primum Thomas Gozeus Bellemontanus Hanno, theologice in Lovauiensi studio professor, apostolicus et re-
(b) Disp. V, $26, p. 150 Prodierunt prumum Ge- neg apud Sam. de Tournes, 1687, in- 4*.
(c) Seulement dans les sommuires et les scholies. V, iu Bibliotheque critique de Sainjore. T. 1. p. 261 (l'a- ris et Amst. 4208, 11 - 8"), et Lettres choisies de M, Simon (Amst. 1750, in- 12, T. IV, p. 12).
(d) Memoires de Trévoux. 1:29. Sept. p. 1618.
(e) V. Bibliothéque choisie T. XVMI, p. 169.
79 SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI, 80 gius Jibrorum per Belgium censor. Susceperat au- À singulis Augustini libris, ut in manuseriptis fieri
tem sic, ut summa quidem ac arbitrium totius ope- re penes se esset (a), laborem vero cum pluribus viris doctis et studiorum similitudine conjunctis et affectu in S. Augustinum quasi invicem zmulanti- bus communicaret, et pensa quasi singulis distri- bueret , conquisitis et divisis inter suos plus quam ducentis inss. exemplaribus. Postquam vero apo- plexia correptus vitam cum mofte improvisa a. 4571 die 8 Martii commutoverat, successor ejus in munere censorio Joannes Molanus etiam hoc onus a Plantino sibi injungi passus est, et remotis ali- quot suffectisque aliis in eorum locum lectoribus (5) suis veluti auspiciis profligari ac perfici tandem opus vidit.
observatum erat, retractationem ipsius, autsiea de- esset, brevem censuram multorum theologorum sententia confirmatam prazmitteret. Qux manifeste deprehensa constaret Augustini non esse , ea prz- missis censuris, in appendice tomi sui reponenda censuit. In his censuris autem , inquit, Erasmus ali- quoties , sepius autem. indiculus Possidii , cilationes Bede, censura. manuscripta doctissimi theologi Joan- niá Hesselii in novem tomos el reverendi patris Mar- tini Lipsit in tomum decimum magno nobis adjumento fuerunt, Nihil autem. adhibui , quin a duobus col- legii nostri. professoribus, Henrico Gravio et Lauren- tio Westerhovio , quos in hac parte socios et adjuto- res habui certe strenuos, approbatum sit. Ac hoc qui-
Nec vero singulis modo tomis dati sunt admini- B dem privati hominis quasi de sua ipsius opera est
stratores, sed in singulis plures pro ratione codi- cum elaboraverunt. Prefuerunt autem operibus, teste Molano, in primo tomo corrigendo Martinus Baccius, Tiletanus, postea Aloflensis pastor; in epi- stolis Jacobus Baius, Melunensis, collegii Sabaudize Lovanii przsses. Accessit autem additamentum ea- rum ab Joanne Gravio ex Societate Jesu Bruxellis transmissum. In tertio tomo desudavit Henricus Cuykius , Culenburgensis, ethices tunc professor, post episcopus Rurzemondensis. Quartum emenda- vit Embertus Everaerds , Arendoncanus, pastor ec- clesix» D. Jacobi. Libros de Civitate Dei, qui tomum quintum faciunt, Petrus Coretus, Athensis, pastor et professor Crispiniensis correxit. In sexto tomo Chri- stophorus Broide, ad Ariensis ecclesi: decanatum evocatus, elaboravit, Septimus tomus, quem men- dis scatuisse dicunt, ab Henrico Gravio, Lovanien- si , theologiz: doctore et professore regio, et alias celebri, recognitus est. Psalmis profuit. Claudius Poria , Bapalmensis , theologie baccalaureus , post Bindus pastor et canonicus. In tomi noni corre- ctione Guilielmus Eetius , Gorconius , operam suam studiumque navavit. Atque bi omnes, praeter Hen- ricum Gravium et Claudium Portam, theologix licentiati. dignitatem assecuti erant. Decimus deni- quo tomus Regularibus Martinianis datus erat, quip- pe in quem jam pridem apud eos Martinus Lipsius, Bruxellensis , ejusque discipuli Joannes Costerius et Joannes Vlimmerius, Lovaniensis, magni laboris im- pensam egerant. Joannes vero Vlimmerius in hanc quoque editionem contulit varios Augustini sermo- nes a se reperfos, et multos antea non editos ex Cambrons codicibus studiose transcripsit. De se autem Molanus affirmat, sibi reservatum fuisse , ut
(2) Difficultates tantum , ac ea , qua dubitationem haberent, ad. se referri eum: voluisse, scribit Molanus.
(P) Sic vocat Molanus eos, qui conferendis cum mss. exemplaribus et corrigendis Augustini libris atque repurgandis Erasmi maxime eensuris et Vivis commentariis ex Gozsi dispositione vacarent: Exa- tninatis leclorum operis , in. multis quidem, inquit, acre judicium cum summa diligentia conjunctum pro- bavi : in aliis autem , etsi non tantum diligentie de- prehenderem , tamen id. studii, quod habebant, ezci- tandum polius, quam improbandum putavi. Pauci
judicium atque professio. Sed fortasse juvabit etiam censuram, quam auctoritate muneris publici emisit, queque versa statim tituli pagina impressa legitur, cognoscere. Ecce vero. .
« Opera beatissimi Augustini, per theologos Lo- vanienses castigata, tribus potissimum de causis, omnibus prioribus editionibus sunt preferenda. Pri- mum, quia ex vetustissimis manuscriptis exemplari- bus innumeri fedique errores per singulos tomos sint emendati , apposita etiam ad eujusque tomi cal- cem sua castigatione. Secundo, quia quaecumque in bis tomis erant indoct:», aut censurs , aut annota- tiones (ut nihil amplius dicatur), ex in hac editione absunt. Tertio, quia singulis libris retractatio ipsius
C sancti Augustini est przmissa, aut wbi ea deest,
brevis censura, multorum theologorum judicio con- firmata. Quz autem certo Augustini non esse sunt deprehensa , ea in sui tomi appendicem sunt repo- sita, przfixis censuris, quee per theologos aliquot Lovanienses sunt discuss:e et approbatze (c). »
Ad qux pauca jamjam nobis sunt observanda. Ac premohere quidem lubet, partitionem per singulos tomos ex Erasmiana esse servatam, sed mutatum passim librorum ordinem , maxime per eos , qui in appendices rejecti sunt. Non immerito autem hoc sibi tribuerunt, quod textus a multis gravibusque mendis in mss. exemplarium, quorum immensa ipsis suppetebat copia, sit emendatus. Probant illud casti- gationes seu recognitiones ad finem cujusque tomi, preter decimum , adjectse, in quibus diligenter, sed paucis verbis lectio superior cum lectione codicum eollatorum seu recens recepta eomíparaurr, indiculo codicum adhibitorum ubique premisso. Harum vero emendationum vel locorum emendandorum largis-
fuere, quorum in locum quod minus idonei viderentur, alios. eruditione judicioque prastantes. viros suffeci, qui ex nosiro prescripto , tum superiora, tum ea, que restarent, accurate corrigerent,et difficultates ac dubia loca tantum ad nos referrent.
(c) Signata est Lovanii anno M.D.LXXI kalen- dis Septembris. Joannes Molanus Lovaniensis , apo- stolicus et regius librorum visitator, meo nomine, et imprimis mandato ei au.ioritate venerande facultatis nosire theologici, sic subscripsi.
8t | NOTITIA LiTTERARIA IN S. AUGUSTINUM. $2 sima sucerevit seges in tomum septimum, qui con- A ret, probationem adjicerent ; qui vero certo Augus-
troversias cum Donatistis atque Pelagianis continet. Multa quoque adeo intricata aut in utramque partem explicabilia, ut parum: sibi laborem successurum sentiret, qui hujus tomi vindex constitutus erat, Henricus Gravius, nisi ab instituta in reliquis brevi- tale recederet. Vincebat enim « non tam inflnita erratorum turba, que bunc tomum turpissime de- fedabant, quam, quod necesse frequenter esset, inutat:e lectionis rationem reddere, mendosam con- vincere, vitíatz:» causam et occasiones aperire : in- terdum autem varios expendere , ac collatione alio- rum inter se locorum dijudicare, nonnumquam et contra fidem ms. vulgatam asserere: aliquando vero divinationem quoque proponere, quomodo hiulca
lini non esse deprehensi essent , eos in appendicem rejicerent , reliquos aut non satis discussos, aut ex judicio quorumdam eruditorum dubiz auctoritatis inter Augustinianos relinquerent, non addito tamen ejus nomine. Atque hzc hactenus de Lovaniensium studiis. Quod typographi partes attinet, impressa sunt opera quidem charactere rotundo, satis nitido , binis columnis, censure eodem, sed minori , argu- menta autem sicut et in marginibus notata, Italico.
Omnes autem tomi, praeter eum qui indices com-
plectitur, et universi operis titulum przfert, itemque annotationes in tomum VII, annum M.D.LXXVI in fronte gerunt; nec tamen omnes hoc anno absolutos eise, ex subscriptione patet, quse in aliis annum.
impleri, luxata curari, depravata restitui posse vide- B septuagesimum sextum, in aliis septuagesimum se-
rentur. » « Postremo, inquit, annotanda etiam loca suspecta , et quibus medelam sine ms. przsidio af- ("e non possemus; ut nimirum occasio studiosis
preberetur, veteres aliarum regionum bibliothecas.
exculiendi, nuncubi forte , vel antiquiora, vel fide- liora exemplaria lateant, unde corrigi, vel emendari ea possent. » Quin ubi semel ab instituto recessisset, ausus est aliquanto etiam longius procedere. « Ae primum, inquit, historiam, quz? plurima his et ignota frequenter occurrit, breviter aperuimus ; dehinc ob- scura illustravimus ; ad bxc suspecta et periculosa explicavimus; tum ab aliis arrosa defendimus; pra- terea non recte a quibusdam intellecta, quo sensu accipienda forent, ostendimus; denique si quid con- tra hodiernas hzreses faceret, aut alioqui observa- tone dignum occurreret, paucis anuotavimus. Sed net id visum fuit pretereundum , ut , quoniam Ger- manicum exemplar corrigendum nobis datum erat, multi autem Gallicana uterentur editione, que alios frequenter. ac alios a. Frobeniana errores haberet , eos quoque indicaremus. Id quod in locis aliquot non indiligenter fecimus, sed lemporum angustiis exclusi perficere non potuimus. » Singulare itaque volumen, et quod peculiari titulo ab ipso tomo septimo dis- cretum est, hz Gravii discussiones efficiunt , inscri- pue, Annotationes in tomum V11 B. Augustini, Hipp. episc., quibus castigationum ratio varietasque lectionum indicatur, res memoratu digna observantur, obscuriora dificilioraque loca explicantur et illustrantur. Ántuer- pie M.D.LXXV11. Jam quod alterum attinet, quod in virtutibus hujus editionis publica censura reponit, nihil attinet dicere quid in Erasmi censuris et in Vi- vis comsinentario , hisce theologis displicuerit. Plus valet tertium , spuria a genuinis prorsus secreta et in appendicem rejecta, quod sane laboris momentum malto eruditius, quam Erasmus, persecuti sunt, qui plerumque, qua sibi suspecta essent, in censuris tantem notare contentus fuit, paucula sejunxit, qua- dam plane ejecit. In sermonibus tamen, ubi diffcile fuisset , de singulis in particulari censere, Martini Lipsii exemplum se secutos esse profe:si sunt, ut li, qui certo Augustini esse viderentur, nomen ejus casriberent, et ex Beda, aut aliunde, prout occurre-
ptimum ostendit. Denique adjecimus, Plantinum nun- cupasse editionem Christophoro et Ludovico Madru- ciis cardinalibus.
1584.
Venetiis, per Joannem Baptistam Sessam, sub. si- gno Felicis ; in-&o. XI tomis. D. Aur. Augustini, Hipp. episcopi, opera omnia impressa, recognita et emen- data. Cat. Bibl. Reg. Paris.
lteratio est Venete prioris. Saltem Turretinus verba , quibus tantopere offensum esse novimus, quaeque supra sunt excitata, ex hac laudat, idque €olonienses confirmant , qui Ancillonium corrigunt ,. in Miscell. Crit. T. I, p. 245, perperam numerum a. 4548 efferentem. Oudinus tamen T. I, p. 952, Pian- tinianze descriptionem esse tradit, meque ipsum an- cipitem reddidit Turretinus eo, quod apud Juntas expressam vult, quod de priori ex parte quidem ve- rum, de hae mihi non liquet. Facile autem fleri po- tuit, ut editionem, quam intenderet ,.a typographo recte significaret, anni numerum tamen cum aite- rius Venetz anno copfunderet. Sed in superiore sen- tentia confirmat nos Clementius, qui laudatis auctó- ribus alia testimonia addidit in Bibl. Hist. Crit. T. II, p. 268.
4586.
Parisiis , cum insigni Magne Navis ; in-[ol. XI io- mis. D. Aur. Augustini opera, etc., ut in Antuer- piensi. Additis nonnullis aliis homiliis Lutetiz nung primum editis, quas pagina gecupda tomi X indica- bit : cum indice tripartito.
Homilie, quas de novo adjecerunt , sunt XIII ex ms. codice bibliothecz Carthusian:-Majoris desum- pte. 19 fn natali Martyrum; 2? De Susanna; 59 In illud Evangelii Joannis , usque nunc nibil petiistis in nomine meo ; 4^ [n natali S. Casti. et /Emilii Mariyrum ;. 5» Tractatus in vigiliis Pentecostes; 69 De lectione Exodi, de Rubo, in quo flamma erat, et rubus non comburebatur; 7? De verbo et voce, et de jejunare et esurire; 89 In illud Joannis : Ego non ascendo ad diem festum istum; 99 De arbore, cui maledixit Dominus , et aruit , quia fructum in ea non invenit ; 109 De Apostolico, Nihil in hunc mundum. intulimus, verum nec auferre aliquid possumus ; 1L
Bo SUPPLEMENTUM AD OPERA S. AUGUSTINI. 8
In illud Pauli, Qui gloriatur, in Domino glorietur; A
42» In Pervigilio, in illud Exodi, Quando in /Egypto dgnus immolatus est ; 159 In psalmum XLI, ad Neo- plhytos. Augustini nomen ms. praferre notant, nee quemquam (ore, sibi persuadent, quin illius esse aguoscat. Praeter homilias vero addita sunt insuper hzc incertorum auctorum ex eodem fonte haud dubie petita : Commonitorium ad. universam Ecclesiam (a); Forma epistole de quodam episcopo Manicheorum sect ; Collatio Trinitatis B. Augustini a se ipso ad semetipsum; Miscellaneg sententie a. quopiam col- lecte ; Tractatus de XII lapidibus, de quibus in Apo- calypsi. Caeterum quoad typorum et chart: nitorem hzc editio Plantinianam antecellit. 1596.
Geneve excudebat Jacobus Stoer; in-8^ XI Tomis. B
D. Aur. Augustini Opera per theologos Lovanienses emendata. Laudaat Colonienses et Ceillerius.
Mihi nonnisi quintum hujus editionis tomum vide- re contigit, libros de Civitate Dei eomplectentem, hoc titulo.: D. Aurelii Augustini, Hipp. ep. deCivita- te Dei libri XXII. Veterum exemplarium collatione nunc demum castigatissimi facti, eruditissimisque Lu- bovicr Vivis. commentariis. illustrati. Quorum XII priores hac omnium illius Operum TOMI QUINTI PARTE PRIMA continentur. Gum INbiCE hac postrema. editione castigatissimo ditissimoque facto.— Alterum vero vo- lumen inscribitur :
D. A. A. Operum 'touI QUINTI PARS SECUNDA , qua reliqui X libri d. C. D. continentur, eic. — Nimirum non raro hujus et Lugdunensium simili forma edi- tionum tomi.separatim obveniunt, et proclivius qui- dem erat, ut distraherentur, per modicam volumi- num molem et usum commodiorem et proinde cre- briorem.
SAECULUM 1603.
Parisiis, in-fol., XI tomis. D. Aur. Augustini Ope-
ra ejusdem recensionis. Oudinus et ex eo Colonienses.. 1609.
Parisiis .. ... :n-jov., XI tomis. D. Aur. Augustini Opera juxta theolog. Lovaniensium recensionem ex- pressa. Citat eam Vignerius in Pr:ef. ad Supplem., et hinc alii.
XVII.
1615-14.
Parisiis , sub signo Magne Nau; in-fol., X (XI) D
tomis. D. Aur. Augustini Opera ex secunda editione tbeologor. Lovaniensium emendata et locupletata , una cum Leonardi Coquei commentariis in libros de Civitate Dei. Cat. Bibl. Reg. Paris.; cuiadde Oudinum.
Vignerius. in. pr:efatione ad Suppl. hanc juxta quam pracedentem non poenitendis additionibus lo- cupletatam esse tradidit; sed quibus, nescio. Nec satis intelligo, quie fuerit secunda theologorum Lo- vaniensium editio, quam secutos se in titulo profi- tentur curatores.
1616.
Colonim Agrippinam [sumptibus Antonii Hierat.]; in-fol., Xl tomis. D. Aur. Augustini Opera ex theo- logorum Lovaniensium editione , jam longe auctiora.
Vignerius pronuntiat, banc editionem przecedcn- tibus editionibus auetiorem. esse, sed charta, ad oleum et piper releganda, 1mpressam. Quapropter nullus equidem dubito, quin a bibliopola, dubitanter
anobis significato, profecta sit.
1620.
Parisiis, in-fol., XI tomis. D. Aur. Augustini Ope- ra juxta theologorum Lovaniensium editionem. Vi- gner.
1623. Parisiis, in-[ol., XI tomis. Eadem. Vigner. 1644.
Parisiis, apud Anton. Vitray; in-89, Il voll. Augus- tini Opera contra Pelagianos. Cat. Bibl. Reg. Paris. T. I, p. $17, n. 619.
1647-48. .
Lovanii, apud Bernardin. Masium; in-A^, 111 voll. B. Augustini, Hipp. episcopi, et veterum ejusdem discipulorum. opuscula insigniora adversus Pelagia- nos et eorum reliquias; juxta editionem Planünia- nam..Cat. Bibl. Reg. Paris.
1651.
Parísiis . . . ; in-fol., XI tomis..S. Aur. Augustini Opera ex Lov. theol. recensione. Testatur Cl. Rosler hanc descriptionem sibi in Bibliotheéze sus tomo V usum przstitisse. Nisi fortasse una editio sit hzc et insequentis anni mox laudanda, adeo ut priores tomi, in quibus Retractationes et Epistola a. 1651, reliqui a. 1652 excusi sint.
1652.
Rome, per Ignat. de Lazaris; in-Á. S. Augustini, Hipp. episc., aliqua opera insigniora adversus Pela- gianos et eorum reliquias. Cat. Bibl. Reg.
Parisiis, in-[ol., Xl tomis. S. Aur. Augustini Opera ex Lovaniensium theologorum recensione. ljas omnes outem editiones auetieres quidem, sed ine- mendatiores esse, Vignerius prodidit.
1654.
Bruxellis, in-19. S. Augustini opuscula quedam selecta. Insunt: De gratia et libero arbitrio, De con- ceptione et gratia, De praedestinatione sanctorum, et De dono perseverantie ; cum tribus Augustini epistolis : I, ad Paulinum, episc. Nolanum ; Il, ad Siztum, Ec- clesi& Rom. presbyierum (postea pontificem); lil, ad Vitalem Carthaginiensem (inter Augustinianas olim 103, 106, 107, nunc 154, 186, 217), przmissis duabus Hilarii et Prosperi ad Augustinum epistolis. Cf. M. Bibl. Eccl. Col. p. 745 et 746. Num vero ti- ulus juxia ipsa verba ibi declaratus sit, ignoro.
1654-55. Parisiis, sumptibus Simeunis Piget, in via Jacobea,
. (a) Huic ascriptum : Videtur mihi potius Cwlestini, aut Leonis, aut alterius pape , qui sva vi deos. exter-
minent,
85 | NOTITIA LITTERARIA IN S. AUGUSTINUM. 80 ad insigne Prudentia ; in-fol., HI tomis. Saneti Aure- A libri Augustini contra. Julianum, a Fulgentio Beda,
Jii Augustini, llipponensis episcopi, Operum omnium ante annum M.DC.XIV, tam Basilee, quam Lute- tie, Antuerpiz, Lugduni et Venetiis editorum supple- mentum; una cum sex libris secundze responsionis ejusdem B. Augustini contra Julianum hzreticum lelagianum , variisque sermonibus et tractatibus lactenus ineditis. Hieronymus Vignerius, Congrega- tionis Oratorii D. Jesu presbyter, ex optima fidei et bunz antiquitatis codicibus mss. eruit. — T. I, edi- tio secunda 1655. (In. fine: 1654, ex typographia Francisci Le Cointe) ; T. 1l, 1655. Ánimadverterat Vignerius non solum in novissi- mis, que tum erant Augustiol Operum editionibus, plurima deesse opuscula proximis ante annis recens
Servato Lupo aliisque sequioribus scriptoribus pas- sim commemorati, sed exigua tantum parte sua Clau- dii Menardi beneficio cogniti, adeo ut ex octo libris amplius duobus superesse nemo jam sperare aude- ret, cum ecce hic Vignerio fortuna obtigit, ut sex integros libros bibliothecze Clarx»vallensis codice de- prehenderet. Qua de felicitate ipse quidem sic ex- sultat, ut non injuria fortasse dici possit, affectum aliquid detraxisse judicio, animumque a tranquilla
pensitatione pr:zcipitasse, dum non sex modo,
sed ipsos, quotquot ab Augustino scripti esse di- cuntur, octo libros reperisse videri voluit. Sed de his infra in singulorum opusculorum editionibus n. 98. Sequuntur tamquam altera quxdam secuudi
ac seorsim evulgata, sed quod moleste potissimum B hujus 1omi pars : 1* S. Augustini epistola uuica ad.
iis accidebat, qui aliquam editionem comparaturi erant, recentiores omnes utut auctiores singul:, nec integre tamen, longe antiquioribus, quoad textus puritatem et emendationem, erant inferiores. Iu ani- mum igitur induxit, supplenientum operum sancti hujus doctoris parare, non tam ut recentioribus id commendationis afferret, ut hac sua opera assumpta integre omnino, dici po:sent, sed potius ut iis, qui antiquas e£ castigatiores mallent retinere, gratiflca- retur. Complectitur itaque [I tomus : 19. Sermones novos XL, a Sirmondo a. 1631 Parisiis editos et in sequiores inde editiones receptos cun appendice " Sermonum V, et notis ejusdem ; 929 Sermones de Diversis. CXXVJ1, duahus partibus distincti ac
Macrobium ; 2v Sermones inediti XL, et 3^ Tracta- tus duo, alier de Oratione ex codice Divionensi, alter inscriptus de Oratione et Eleemosyna ex codice Regio; denique 4e Sententim adversus Pelagianum hereticum. Adjecti sunt in utroque tomo indices ne- cessarii. Inscripsit autem Vignerius tomum secun-- dum Cíaudio Largentier, Abbati Clarxvallensi; pri- mum Gondo cardinali de Retz. 1675. . Lugduni, in-12. S. Augustini epuscula quadam. selecta ; ejusdem collectionis, qua a. 1654 Bruxel- lis prodiit.
Bruxellis, in-12. Eadem ex quinta repetitione.
primum a Lovaniensibus a. 1576 editi. 5» Homilie C Colonienses. l. l.
«undecim, ex codice manuscripto bibliothecz» Car- thusianz-Majoris desumpte. 4o Sermones Vl, a Joanne Baptista Maro Romx ediii. Sed nescio, quo casu factum sit, ut hi cum precedentibus in unum coyerentür, ita quidem, ut non undecim, ut titulus pollicetur, sed XIl Sermones ex codice Bibl. Car- thusianze-Majoris exhibiti sint, iidem, qui primum 3. 1556 a Parisiensibus excusi erant, sed uno auctio- res, qui. hic desideratur, cujusque in locum alius, brew m Symboli explicationem sistens, successit , quem, ut sequentes tres In Calendas Januarias, de Calendis Januariis et ante altare ad infantes de sacra- mento etiam ju novissima tunc temporis Parisiana editione dee:se notat. 5» Tractatus de septem vitiis
el septem. donis Spiritus Sancti, editos olim a Guil. D
Camerario, Theologo Scoto, a novissima editione (a. 1652) pariter exsulans. 69 De gestis Pelagii liber. 19 Epistole, qus in antiquioribus editionibus, Basi- leensi, Parisiensibus et Lugdunensibus omissz erant. 8" Speculum S. Augustini in Scripturam | sacram, hac'enus ineditum ; de quo infra nobis sermo erit. Sed longe insignior Supplementorum horum pars, libri usque dum inediti expanduutur in tomo secundo. Quare ipse.»it, quod Gallie ob hanc supplementi edi- tionem applaudat universus orbis Christianus potiorem ex altera parte, quam ex. prima nasci rationem. Primo nempe loco in lucem prodeunt ex tenebris, quibus sepulti hactenus exstinctique