55» XXX uu m quu (i qum Ku D (C AO Tu RR RR TERR AU RR CR S
m VA d
2 »» jj : E T x e n 2 D MN p RR RR RR m D
uu
ds «s
RR dads AC n XAR D 2 c cu
Bia E
URN UE qu RUE RC P222 2) d DA ») 3 " RR 35s RNC Ss Dun Se DR D A QUA s « d o p Ss « -- : Xs QA Qu » n " ANS ni v ur D | " Wu "o Due -- um Y A» VS 5320) p SS 22) 555» 2», " 4 2 2 e jo » eS e — MSS : mo T | D ; m um Dus — d Jona QU um Qu us TN um D um D - D 22S Rt i SS : » QU RUD jos 2500 QU 2 "n ons Ss ix ut »» (( ((4 « NS ANSNNS AX "i RU "o s v Du e m — QN D»5» m RU : ES S ur | 0 cc us RR (C I. S BC | "n v 9» "m cem RAS ^ « 50 v | e 22 ««q o "m 2 E - CSS us IIT » T : 2» Ex zem » e») 5») A SSSSSS a NS MSNNSNN De "3 E e. - » ^ e | (x | . ——— p
TUS RT "S T
"c m n p 2 55) 355355 » 5) | e D 25 "s AUS
CC
m umm "o um a
»39 mum S5: m , 20 SOS
«G »»
UR ARCA SS Mus mE Ss M SS
d AR RN RU AQ S : " CGU «C SS X) » DIDIT
Y) nu TIG AUS UR SS
»»
4 43. 24
232242.
Digitized by the Internet Archive in 2015
https://archive.org/details/b21904406
UT CRERNMIMMU
TON UR
GLOSSARIUM LATINO-GERMANICUM
MEDIAE ET INFIMAE AETATIS.
SUPPLEMENTUM
LEXICI MEDIAE ET INFIMAE LATINITATIS
CONDITI A CAROLO DUFRESNE
DOMINO DU CANGE
CUM AD ALIIS TUM AB HENSCHELIO
GLOSSARIORUM GERMANICORUM QUAE ADHUC IN LUCEM PRODITA SUNT
EDIDIT
LAURENTIUS DIEFENBACH.
FRANCOFURTI AD MOENUM SUMPTIBUS JOSEPHI BAER BIBLIOPOLAE. 1851.
GLOSSARIUM
LATINO-GERMANICUM
MEDIAE ET INFIMAE AETATIS
E CODICIBUS MANUSCRIPTIS ET LIBRIS IMPRESSIS
CONCINNAVIT
C LAURENTIUS DIEFENBACH.
M iu A- "Y x S ? n QUO imis p
f» EH j:
SX L! v
FRANCOFURTI AD MOENUM SUMPTIBUS JOSEPHI BAER BIBLIOPOLAE. 1851.
Francofurti ad Moenum typis expressit J. P. Streng.
Ein. Zeichen dankbarer Breundschafi
für
Friedrieh Diez.
D T
soderlicca,
h asd
leu Re AR
PTOS n f ny Ee
PRAEFATIO.
Opes nostri summam efficiunt ea quae vel earptim vel eopiosius elegimus ex glos- sis et glossariis latino-germanicis, quae tam manu scripta quam typis exscripta a prioribus inde medii aevi temporibus usque ad restitutam latini sermonis integritatem pertinent. Haec electa in unius quidem glossarii corpus confudimus, sed quae singulis quibusque eorum essent peculiaria, quoad res ipsa hoc postulare videretur, ex fontium singulorum diversitate imsignivimus. Glossariorum quibus usi sumus major numerus saeculo quinto decimo et proxime id praecedentibus sequentibusque decenniis tribuendus est, scilicet e1 temporis spatio quo quae utriusque linguae fuerit ratio et conditio hominum doctorum studiis minus adhuc explicatum est. Quodsi nihil aliud egerimus, nisi ut de illa aetate accuratius cognosceremus, jam hane ob causam non potuissemus, quin priora harum linguarum monumenta compa- raremus, posteriora adjungeremus; sed haec ipsa res non minus digna nobis visa est, in qua, nulla alius rei ratione habita, singulare quoddam studium collocaremus. Quod at- tinet ad glossas, eo majoris quidem pretii esse plerumque solent, quo major earum est antiquitas; crebro autem per multo inferiores reficiuntur et emendantur etiam antiquis- simae. Ex lexicis, quae ad saecula decimum quintum sequentia referuntur, tam latina quam germanica aliquot selegimus vocabula, quippe quae aut eum verbis tempore priori colleetis cohaererent, aut per se curam diligentiamque nostram mererentur.
Licet vero linguae utrique ex propria utriusque potestate ac praestantia operam et studium pari modo navaverimmus, latina tamen primo loco est posita, tum propter literarum. ordinem, tum ob explicationes et verba cognominata, quae in fontibus ad illam utique spectant. Hue accedit, quod complures glossas etiam mere latinas recepimus aeque ae quasdam alias, in quibus verba latinis cognominata non ex lingua germanica, sed ex aliis nostrorum temporum linguis erant repetita, si quidem illae aut suamet ipsarum gratia aut ob glossas latino-germanicas cum ipsis cohaerentes, quas reciperemus et examina- remus dignae esse nobis videbantur.
In hae enim re nostra ante omnia id agebatur, ut partim uberius quam adhue faetum sit literis consignaremus et largam copiam et late patentes easque non satis de- finitas significationes eorum vocabulorum, ex quibus per illa tempora constabat lati- nitatis thesaurus, ita ut hoc modo principalem simul materiam suppeditaremus conseripturis aliquando lexicographiae historiam; partim ut tam recentia vocabula latina quam depra- vatas antiquorum formas (mediam quam dicunt latinitatem) proponeremus, slve quae esset eorum origo demonstrare possemus, sive ad doctos homines majore et materiae uber- tate et ingenii acumine subornatos res nondum illustr atas referre nos oportuerit. Saepius vero, quae nostra esset sententia per ipsam formarum seriem vel alia quadam ratione perspicua indicantes, rem dubiam dijudicandam lectorum arbitrio permittere satis habuimus. Asterisco praefixo eos quidem insignivimus operis nostri articulos, quorum primae sin-
*
Hn
gulorum quorumque formae neque apud Ducangium (sive in Adelungii glossario manuali) neque in Breviloquo, permagnae quondam auctoritatis libro, neque in Kirschii Cornu copiae reperiuntur; sed nota illa carent non paucae formae novae in medio contextu articulorum collocatae, quas quum in literas digestae ordinem suum tenere deberent neque praecipuo quodam loco ponere neque relegatis ad capita lectoribus conspieuas facere potuimus.
Quamvis autem in hoc opere lingua latina loco et dignitate quasi prior sit ger- manica, tamen haec, ut fieri solet in lexico latino-germanico, vocabulorum ex lpsa con- gestorum mole in universum longe exsuperat illam. Quae quidem vocabula germanica, — quorum multa, etiamsi non potuernnus quin diversis loeis iterum iterumque eadem re- peteremus, tamen ob' variantium formarum novitatem doctorum cura et attentione haud- quaquam indigna sunt, — partim ad Superioris, partim ad Inferioris Germaniae, partim ad Belgicae dialeetos pertinent; minore tantum numero adsunt Anglosaxonica, quae non recepimus praeter quam ubi verba latina in glossis cum iisdem conjuncta hoe postulare viderentur. Ceterum multa quidem glossaria, in his pleraque manu scripta Moguntiaca, quae ex regionibus Inferiori Rheno adjacentibus earumque confiniis originem ducunt, tum propter pristinum quem ex eommutationis lege et ordine consonantes mutae in iis servaverunt locum et statum, tum propter peculiaria quae in iis reperiuntur vocabula, ad Inferioris magis quam ad Superioris Germaniae dialectorum naturam delabuntur ; sed non pauca quoque alia, in quibus Superioris ut ita dicamus linguae integritas minus corrupta est, m his Zeningeri lexicon. germanico-latinum. ex anno 1482 et Gemmae quae vocan- tur, archetypa aut in-septentrionalibus Germaniae partibus aut in Belgica esse con- scripta passim sparsis quibusdam hujus originis notis et vestigiis, Interdum etiam erro- ribus et peccatis testantur. Omnino enim hujusmodi vocabula a veteribus lexicographis perperam intellecta medii aevi glossaria' monstrorum instar pervagantur quasi ae circum- volitant, aliis atque aliis formarum portentis tam dirum in modum propagata, ut et nostra aetate homines docti linguarum "germanicarum vel peritissimi illorum deformitate saepius in errorem indueti sint. Ea autem verba, quae dialectorum in Superioris Germaniae morem perductarum indolem omnibus numeribus integram exhibentia tantum difficultatis non habent, praesertim ex decenni sexti saeculi glossarüs cum delectu recepimus. Quae omnia quum ita sint, speramus fore ut eo quod multis glossariis aut per incuriam ne- electis aut penitus ignotis nune primum simus usi, in universum ad varias priorum tem. porum dialectos accuratius et rectius cognoscendas haud exiguum momentum attulise videamur. Etiam diversa, licet complicata saepius et incondita ratio, qua m singulig nonnullorum operum iterum iterumque retractatorum editionibus eadem vocabula varian- tibus literis scripta sunt, saepenumero non solum doeet, quemadmodum per illa saecula singulae literae in vocabulis scribendis fuerint adhibitae, sed etiam multo majoris mo- menti rem indicat, quomodo scilicet variis temporibus ae diversis in locis ipsa verbo- rum appellatio variaverit.
Iam ex iis quae modo exposuimus intelligi potest, quid sit quod amplius in con- fidendo hoe glossario nostro intenderimus: primum quidem ut quae nune reperiuntur glossaria glossarumque corpora tum ad medii aevi latinitatem tum ad varias dialectos germanicas pertinentia suppleremus et quatenus fieri posset emendaremus, ita ut iis maxime, qui posthae glossarum corpora adhue ignota venturi et tractaturi essent, grata ut speramus et bene composita doctrinae praesidia opus nostrum praeberet, ex quo qui
IT
linguarum a latina oriundarum cognitioni operam dedermt minorem tantum fructum per- cepturos esse non ignoramus.
Deinde quamvis haudquaquam mobis in animo fuerit, ut quomodo per infima medii aevi saecula progressa et amplificata sit latinae et germanicae Imguae lexicogra- phia enarrantes absolutam ejus historiam hoe libro complecti conaremur, tamen nos id egisse jam supra diximus, ut aliis ad rem tam gravis momenti aliquando efficiendam rerum materiam suppeditaremus ejusque speciem ac formam primis quasi lineis designaremus. Quod quidem ad effectum adducere quum valde nobis esset i optatis, factum est, ut compluribus locis non solum leves varietates, sed etiam errata typographica ex editio- nibus quibusdam reciperemus, nulla alia de causa nisi ut has talibus notis magis per- spieue insipgniremus, praesertim si in libris bibhographicis earum. nomina non essent commemorata. Licet enim extremis decimi quinti et primis decenni sexti saeculi decen- niis glossaria quaedam haud magnis spatiis imterjectis terum iterumque edita sint, tamen ex nonnullis eorum editionibus perpauca tantum reliqua sunt exempla, haud seimus an eam ob causam quod pauciora omnino typls sunt exscripta.
Denique quum illorum temporum glossaria, ut inter omnes constat, vera essent lexica ideoque variarum rerum, quae ad illius aetatis hominum vitam pertinerent, per- magnam copiam definiendo aperirent, ab hoc opere nostro neque id alienum esse arbi- trati sumus, ut exploraturis quales fuerint et quomodo gradatim adoleverint medi aevi populorum cultus atque eruditio, spieilegio quasi faeto ea, quae ipsi alicunde sibi com- paraverint, ex glossarnüs hoc loco traetatis augendi et explendi facultatem daremus. Im his enim ut in speculis, licet imagine subinde obscurata, cernitur et quid de rerum natura veteres senserint et quae eorum fuerit vita privata, quum mon solum inordinata et turbida antiquitatis naufragia, tum ad rerum gestarum menioriam tum ad fabularem naturalemque historiam spectantia eademque eum iis, quae postea hommes aut veritatis studio ducti aut superstitione quadam occaecati nova exeogitavermt, promiscue confusa in his libris nobis occurrant, sed quum etiam multa alia, quae ad vitae usum fruetuosiora sunt, de majorum nostrorum re familari et supellectili, de eorum vestimentis et textis, artibus et instrumentis, magistratibus et dignitatibus, republica et commercio, diebus festis, udis ae similibus memoriae prodita ibidem reperiantur. Quae talium rerum mo- numenta una cum ills utriusque linguae opibus ad. rem nostram referendis, quae in bibliothecis publicis aeque atque in privatorum hominum manibus adhuc abdita latent, 8i quis omnia in solidum et integrum corpus colligere animum inducat, hoc propositum nullo modo peragere poterit nisi si multorum in communi opere confieiendo sociorum auxilio sublevatus non paucos annos in magnis voluminibus conscribendis consumserit: nos autem paullo faciliorem aditum dedisse ad illorum thesaurorum nonnullos ac rerum quae lisdem contieantur haud levia exempla ostendisse satis superque habemus. Glos- sas ad naturalem historiam pertinentes prae aliis multas collegimus, primo loco plantarum, deinde animalium, tum etiam fossilium atque omnium quae terra caeloque fiunt, denique morborum et medicamentorum appellationes. In ipsis autem hujusmodi rebus denomi- nandis monumenta antiquissima saepius cum infimis mirum in modum conveniunt, ut exempli gratia in plantarum appellationibus fontes ex quibus Graffius hausit cum Tabernaemontano, vel glossae quae Frutices (Sumerlaten) dieuntur eum glossario Nori- bergensi ex anno 1482. |
Ceterum quomodo operis nostri fontes inter se invicem cohaereant, infra expo-
IV
^
nemus, ubi de singulis accuratius nobis referendum erit; hoe loco de eorum origine ac natura im universum pauca lectoribus praecipere nobis liceat.
8i quidem glossariorum, quae non inferioris quam decimi sexti saeculi sunt aetatis radices odoramur et investipamus, primas jam apud comicos, grammaticos et posteriores quosdam scriptores Romanos, alias apud nonnullos rerum ecclesiasticarum auctores, plu- rimas apüd Isidorum ejusque interpretes invenimus. Inter hos et Papiam, qui per vastam suam graeca hebraeaque farragine auctam paullatim. vocabulorum copiam sae- culo undecimo potissima initia posuit omnium, quae sequentes lexicographi confecerunt, media intersunt multa eademque maxime varia, quorum, tanquam validissimorum in medii aevi latinitate vivis quasi incrementis augenda, nonnulli a quibus nostra aetate talia collecta sunt, ut Maius et alii, immodiei aestimatores exstiterunt. Crebrius quam Papias im glossarüs saeculi quinti decimi praedicatur quidem et appellatur Ugueio (Hugutio, Huguicio), qui ducentis ferme annis post illum librum suum conscripsit; sed revera eadem magis nituntur aüctoritate et doctrina Ioannis de Ianua, qui amborum sane sapientiam in opere suo conficiendo compilavit. Ab his plane diversum ac proprium quendam locum et ordinem tenent aliquot glossaria latino-germanica ex illo glossematum corpore nata, quod amplius centum annis. ante Papiam collegisse dicitur Salomon Episcopus, eodem fontium genere usus ae postea ille; discrimine autem non aeque de- finito ab iis separandae esse videntur tam veteres illae glossae germanicae, quae jam multo ante Papiam et ad sanctas literas illustrandas et ad alios quosdam libros explicandos con- seriptae sunt, quam glossariorum ea, quae ad historiam naturalem spectant, pariter pauca illa, 1n quibus res philosophicae, rarius etiam juridicae et theologicae tractantur.
Bub finem quarti decimi saeculi ad eam quae tum erat latinorum verborum copiam permulta aecesserunt nova vocabula, quae latinae stirpis atque indolis speciem quandam prae se ferentia peculiares sane, immo ridieulas saepissime formas induerunt. Quae qui- dem vocabula, magna saltem ex parte in terris quae Rheni adjacent capitibus oriunda ac adverso flumine usque in Alsatiam dilata, postremum typis exscripta et in alias Su- perioris Germaniae regiones magis magisque divulgata, amplius centum annis post alteram de imtegro novorum vocabulorum progeniem quasi pepererunt, quo tempore professores in academiis germanicis et optimorum latinitatis auctorum studio dediti sermonem lati- num ad pristümam integritatem revocare Jam inceperunt et graecae etiam linguae scien- tiam paullatim consecuti sunt.
Quinti et sexti decimi saeculi glossariorum sunt compluria genera ae species, ex quibus inter diversas lexicorum latino-germanicorum in literas digestorum formas longe frequentissimae sunt quae dicuntur V ocabularii ex quo et Gemmae (Gemmae gemmarum, Gemmulae) Quod ad illos attinet, singularum quarumque quibus crebro retractati prodierunt editionum aliquot exempla tam manu scripta quam typis exseripta nobis conservata sunt; hae autem, quarum inferiori illa qua sine dubio exortae sunt aetate plura typis exscripta esse videntur exemplaria, ordine quidem in quem vocabula sunt re- dacta multo minus quam illi secum discrepant, sed maximam exhibent dialectorum ger- manicarum varietatem, quae ut inde a Batavorum insula adverso Rheno usque in Superio- rem Germaniam continua serie inter se cohaerentes in usu fuerunt, singulae deinceps im singulis Gemmis adumbratae reperiuntur, in his praecipue dialeetus Rhenana: quippe enim in oppidis Rhenum Superiorem adjacentibus sexti decimi saeculi initio hujusmodi glossaria iterum iterumque brevibus intervallis edita esse constat. Ceterum ex quibusdam
NÉ
utriusque formae glossarüs in unum corpus confusis conscriptum esse arbitramur librum qui in ordine nostro est sexagesimus octavus, dum horum lexicorum latino-germanicorum nonnulla, praesertim scripta quaedam Moguntiaca, in numero eorum glossariorum quae proprie dieuntur ,Vocabularii ex quo* reponenda esse non censemus, ab hisce ommibus autem penitus segregandum opinamur librorum nostrorum septuagesimum sextum, cui quae sint propria, quae cum alis codicibus communia, infra commemorabimus.
Deinde lexieon latimo-germanicum in literas. digestum, quod vocatur Verilo- quus sive Vocabularius predicatorum vel praedicantium, (codicum nostro- rum sexagesimum quintum), secundum ea quae Iodocus Eychman de Calwe, philosophrae doctor et orator a sacris, in academia Heidelbergensi de lingua utraque disseruerat, sub finem quinti decimi saeculi à Ioanne Melber de Gerolezhofen ex diversis congestum et confusum, tum autem multis editionibus quae haud parvam dialecti m Superiori Ger- mania usitatae praebent varietatem intra paucos annos repetitum, et ob singularem qua vocabula latina disposita sunt rationem, et ob magnam germanicarum glossarum quibus eadem explicantur copiam, inter diversa horum glossariorum genera peculiari quodam loco dignum esse existimamus.
Vocabulorum, tam latinorum quae ad infimam aetatem pertinent, quam germa- nicorum quae rarius tantum occurrunt, multo major ubertas quam in antecedentibus lexicorum generibus reperitur in glossariis germanico-latinis, ipsis quoque in literas digestis, quae dicuntur Vocabularii theutonicum ante latinum. Hujus generis duae imprimis sunt species, quarum alterius ejusdemque frequentioris (libri septuagesimi quinti in ordine nostro) complures ad usum vocavimus editiones, quae quum singulae deinceps increscentem. verborum perperam intelleetorum aut penitus depravatorum habeant mul- titudinem, à primitivo quodam libro quem hodie ignoramus profectae esse omnes videntur. Alterius speciei, quae cum altera magnopere discrepat, non praesto nobis adsunt nisi duo exempla: librorum nostrorum vicesimus secundus 5, incorrupta Saxonicae dialecti puritate insignis, et quartus septuagesimus 1. e. Zeningeri glossarium anno 1482 editum, quod. eum duobus ejusdem auctoris glossariis latino-germanicis, et ipsis Noribergae eodem tempore emissis, non copulatum est. Ad haee denique accedunt nonnulla glossaria belgico- latina, quae in neutram speciem quadrant, in his Teuthonista, Inferioris Rheni potius quam Belgicae dialectum explicans, (codicum nostrorum centesimus quadragesimus septi- mus) quem praecipue ex Huguicionis opere exortum esse ipsius libri praefatio docet.
Quartum gen.s est eorum glossariorum latino-germanicorum, quae, quia ex rerum diversitate in iis generatim disposita sunt vocabula, Voeabularii rerum appellantur, quamquam nonnulla eor. m ex libris primi generis origimmem habuisse indicat servatus in quibusdam capitibus literarum ordo. Quorum vocabulariorum is solus suas quasdam ac proprias, virtutes habet, qui primum conscriptus a Wenceslavio Drack permultis complu- rium editionum exemplis ad nostram aetatem delatus est, dum illud etiam Vocabularium latino-germanicum de homine &c. in LXII articulos distributum, quod Augustae Vin- delicorum apud Zainerum (anno 1478?) typis exscriptum in manus nostras non perve- nisse nobis aegerrime est, singulari saltem in quem res digestae sunt ordine a ceteris multum prone reliqui autem vocabulari tam vari sunt ac tantum inter se discrepant, ut singulos nibus usi sumus accuratius disponere non possimus.
Sui denique generis sunt glossaria illa ad philosophiam et naturalem historiam spéetantia, de quibus jam supra commemoravimus.
VI
Quum autem non dubitemus fore quibus haud prudenter fecisse videamur, quod quum haec omnia atque hujusmodi alia conferremus et 1n unum confunderemus, in latino- germanicis maxime glossis colligendis tractandisque nos contmuerimus, quae in hae nostra continentia secuti simus brevibus exponemus. Primum jam in universum nobis ijuncta esse videbatur necessitas, ut certas quosdam fines ae terminos nobis constituere- mus in re, quae tam late patet, ut quousque ejus fines pertineant haud facile terminare queas; tum nos praeterire non potuit et maximi momenti esse et latissime diffusam eam ipsam mediae atque infimae latinitatis partem, quam sermonis indigenae vocabulis exph- cari vitae usus desideraverit; deinde quum non pauea verba neolatina atque eadem saepius insolentissime ficta, quibus germanica verterentur sive novae inferiorum temporum no- tiones exprimerentur, in communi monachorum sermone vitae quasi speciem quandam paullhisper imnduerent, factum est, ut crebro latina et germanica vocabula lucem mutuo sibi afferrent; huc accedit, quod aequalem m utraque lmgua curam non ipsi solum po- suimus, sed etiam multos eorum qui similibus ae nos se dediderint studiis parem in utraque ponere confidimus; denique id nos movebat, quod nova vel nondum apud omnes pervulgata materia rerum et copia, eujus aperiendae atque in lucem proferendae nobis facta esset potestas, maximam partem inesset in glossarüs utramque linguam tractantibus.
Ad has principales operis nostri partes cetera ejus elementa paullatim aggesta quasi et adaggerata confluxerunt. Quorum potissimum corpus quum efficerent codices manu scripti in bibliotheca Moguntiaea asservati, ad cujus thesauros Külbius, humanis- simus eorum custos, cum singulari profecto comitate et facilitate aditum nobis patefecit nil mirum. quod dialeetus Rhenana, quippe quae in codicibus Moguntiacis praecipue re- periatur, in glossis germanicis nostro libro insertis haud ambigue praevaleat. Eorum autem glossariorum, quae magis incorruptam limguae Buperioris integritatem exhibent, non exiguam partem curae ef studio eorum, qui bibhlothecae Francofurtensi praesunt, nos debere grato animo interpretamur.
Ceterum quamvis codices scripti, quo magis adhue incogniti sint atque inexplo- rati, eo magis mereantur ut diligentissime ad eos animum intendamus, tamen libri typis exseripti, quorum insuper multi raritate ilhs nihil cedunt, non minus digni esse viden- tur, quos accuratissime respiciamus, quia majori cum fide praestant ea quae 1psis con- tineantur atque eadem certa quadam forma quasi percutiunt, propter ipsam typorum constantiam potius quam quia exactiori quodam judieio examinata essent, antequam prelum subierint. Nam maxime miri, immo insani errores, qui in libris seriptis inter menda librariorum numerantur, in rerum certo compertarum 1ideoque veritatis laude commendatarum ducuntur numero, simulac tanta reperitur certorum et gravium aucto- rum multitudo, qui typis exscriptos non solum iisdem plane verbis profitentur atque pervulgant, sed etiam in scholis, si visum fuerit, pueris inculeant. Etiam in alus rebus tam ad literarum studia quam ad sacram doctrinam pertinentibus haec eadem quotidie accidere nemo est qui nesciat, sed — exempla sunt odiosa.
Extremum illud est, ut moneamus nos ad excolendam et illustrandam etymolo- gices historiam ex ingenti quam reperimus mirarum atque insolentia notabilium rerum copia paucas tantum in opus nostrum recipiendas delegisse, praesertim tales nominum enodationes, quibus aut mutatum esset verbi cujusdam principium latinum aut addito glossemate germanico vitiosa subjecta foret notio.
VORR ED E
Da Hauptinhalt dieses Werkes bilden mehr oder minder ausführliche Auszüge aus handschriftlichen und. gedruckten lateinisch-deutschen Glossen und Glossarien von der ültesten Zeit bis zur Herstellung der Classicitit. Diese Auszüge verschmolzen wir hier zu Einem Glossar, bezeichneten jedoch, wo es nóthig schien, ihre Besonderheiten nach den einzelnen Quellen. Die meisten Glossarien gehóren dem 15 Jh. und den an- erenzenden Jahrzehenten an, also dem für beide Sprachen am Wenigsten bearbeiteten Zeitraume. Würe die Kenntniss desselben auch unser einziger Zweck gewesen, so hiütte dieser die Vergleichung früherer und die Anknüpfung spüterer Sprachdenkmüler uns schon zur Pflicht gemacht. Aber diess Mittel verdiente ebenfalls die Würde emes Zweckes. In vielen Beziehungen wüchst der Werth der Glossen mit ihrem Alter; doch empfangen oft auch die ültesten noch durch sehr spiüte Ergünzung und Derichtigung. Aus den Wórterbüchern nach dem 15 Jh. wühlten wir eine Anzahl lateinischer und deutscher Woórter aus, die entweder mit der ülteren Sammlung in Verbindung standen, oder eigenen Anspruch auf upsere Aufmerksamkeit hatten.
Beide Sprachen sind als Selbstzwecke behandelt.
Die lateinische steht jedoch im Vordergrunde, sowol durch die alphabetische Anordnung, als durch die auf sie bezüglichen Erlüuterungen und Synonymen der Ur- schriften. Auch nahmen wir mehrere rein lateinische Glossen auf, und einige von Sy- nonymen anderer lebender Sprachen, als der deutschen, begleitete; sei es wiederum, dass sie an sich, oder durch ihre Beziehung zw den lateinisch-deutschen Glossen, der Aufnahme und Beleuchtung werth erschienen.
Einestheils galt es: in umfassenderem Maasse die Zahl und wechselnde Bedeu- tung der in jenen Zeitrüumen den lateinischen Sprachschatz bildenden Worter zu ver- zeichnen, somit auch Urkunden zur Geschichte der Lexikographie zu geben ; anderntheils : die lateinischen Neubildungen und Entstellungen (das sog. Mittellatem) darzustellen, mochten wir nun ihre Entstehung nachweisen kónnen, oder den DBesitzern bedeutende- ren Stoffes und Scharfsinnes noch unerklürte Thatsachen vorlegen. Oft begniigten wir uns, unsere Meinung durch die Reihenfolge der Formen oder durch andre dette ver- stindliche Mittel nur anzudeuten, die TONENE. aber unsern Lesern zu überlassen. Ein vorgesetzter Stern (*) zeichnet die Artikel, deren erste Formen sich bei Du Cange, resp. in Adelungs Glossarium manuale, sodann in dem einst vielgeltenden Dreviloquus und in dem reichhaltigen Cornu copiae von Kirsch nicht finden. Viele neue Varianten im Inneren der Artikel, deren alphabetische Stellung keine besondere Aufstellung (mit Verweisung auf den Hauptartikel) zuliess, entbehren jenes Zeichens.
Trotz des Vorrangs des lateinischen Sprachstoffes überwiegt im Ganzen die Masse des deutschen, wie sich bei einem lateinisch-deutschen Worterbuche erwarten lisst.
VIII
Die unvermeidlichen Wiederholungen deutscher Wórter gewinnen nieht selten durch neue Varianten selbststindiges Interesse. Sie sind theils hochdeutsch, theils nieder- deutsch und niederlindisch, ein kleinerer Theil angelsüchsisch, bei dessen Aufnahme der lateinische Bestandtheil der Glosse massgebend war. In vielen Würterbüchern, namentlich den Mainzer Hss., die vom Niederrhem und semen Grenzgebieten stam- men, neigt sich Lautstufe und Wortvorrath vom Hochdeutschen zum Niederdeutschen. Aber auch mehrere reiner hochdeutsche, darunter die Gemmen und das deutsch-lateinische Woórterbuch Zeningers von 1482, verrathen ihren Ursprung aus Norddeutschland und: Niederland oft durch Einzelheiten, auch durch Missverstündnisse. Letztere spielen über- haupt in der alten Lexikographie eine ungeheuerliche Rolle, oft durch immer neue Miss- geburten sich fortpflanzend und selbst die tüchtigsten Germanisten der Gegenwart irre- leitend. Die rein oberdeutsche Mundart haben wir vorzüglich nach Würterbüchern des 16 Jh. eklektisch aufgzenommen. Die Mundartenkunde der früheren Zeit überhaupt wird aus den bissher theils verschollenen, theils noch unbekannten Vocabularien, die wir benutzten, manchen Vortheil ziehen. Selbst der, freilich oft verworrene, Wechsel der Schreibung in den verschiedenen Redaetionen und Ausgaben einzelner Werke ist in vielen Füllen nicht bloss von graphischem Interesse, sondern zeigt auch den wich- tigeren Wechsel der Aussprache nach Zeit und Orte an.
Aus dem Vorstehenden ergeben sich einige weitere Zwecke unseres Glossars, zu- nüchst die Ergünzung und eventuelle Berichtigung der vorhandenen mittellateinischen und (m weiterem Sinne) deutschen Glossarien und Glossensammlungen. Namentlich den künftigen Entdeckern und Bearbeitern der letzteren mag unser Werk als Hand-. und Hülfs-wórterbuch dienen. Geringer.wird der Ertrag für die Kunde der romanischen Sprachen ausfallen; viele mlt. Formen stammen aus Italien.
Eine Geschichte der latemisch-deutschen Lexikographie wollen wir nicht geben, wol aber, wie schon bemerkt, Stoff und Andeutungen zur Lósung dieser wichtigen Aufgabe. Dieser Wunsch veranlasste uns auch, hier und da. an sich werthlose Varian- ten, ja blosse Druckfehler einzelner Ausgaben aufzunehmen, nur um letzteré zu kenn- zeichnen, zumal wo solehe in bibliographischen Handbüchern nicht genannt sind. Trotz der zahlreichen Ausgaben einzelner Vocabularien, die sich am Ende des 15 und am Anfange des 16 Jh. in kurzen Fristen folgten, haben sich doch mehrere derselben nur noch in einzelnen Exemplaren erhalten, vielleicht weil deren Zahl von Anfange nur gering war.
Bekanntlich waren die alten Wórterbücher eigentliche Lexika und enthielten somit eme Menge von Realien. Die Bildungsgeschichte des Mittelalters hat in ihnen noch manche Nachlese zu halten. Sie spiegeln, wenn auch nicht im Zusammenhange, die Weltanschauung, wie das Privatleben der Vorzeit ab. Chaotische Trimmer antiker Geschichte, Sage und Naturkunde mischen sich mit neuen Errungenschaften der Er- kenntniss und des Wahnes. "Thatsüchlicheren Werth haben ihre Mittheilungen über Haushalt und Hausrath, Kleider und Kleiderstoffe, Gewerbe und Werkzeuge, Aemter und Wirden, Gemeinwesen, Verkehr, Feste, Spiele u. s. w. der alten Gesellschaft. Eine vollstindige Sammlung dieser Zeugnisse, sowie auch der bissher noch in Bibliotheken und Privatbesitze verborgenen Sprachschiütze unserer Kategorie ist eine nur in einer Reihe von Jahren und Folianten lósbare Aufeabe vieler verbündeten Krüfte. Wir müs- sen uns bescheiden, einen Theil der Vorrathskammern zugünglicher gemacht und nicht
IX
unbetrüchtliche Proben ihres Inhaltes gegeben zu haben. Verháltnissmüssig am Reich- liehsten stellten wir naturgeschichtliche Glossen zusammen, besonders Namen der Pflanzen, demnüchst der Thiere, endlich auch der Minerahen, der Exrscheimungen am Himmel und auf Erden, der Krankheiten und der Heilmittel. Eben hier reichen oft ülteste und neueste Zeit einander die Hand, wie z. B. Pflanzennamen in Graffs Quellen und bei Tabernamontanus, in den Glossen der Sumerlaten und im Nürnberger deutsch-lateini- schen Würterbuche von 1482.
Wir werden der wechselseitigen Beziehungen unserer Quellen weiter unten im Einzelnen gedenken; einige allgemeine Bemerkungen mógen hier ihre Stelle finden.
Suchen wir nach den Quellen der herwürts biss ms 16 Jh. reichenden Vocabu- larien, so finden wir die ültesten schon in den Lustspieldichtern, Grammatikern und einigen spüteren Schriftstellern Roms, sodann in einigen Kirchenviütern, und vorzüglich in Isidor und seinen Glossatoren. Zwischen diesen und Papias, der mit seinem durch griechischen und hebrüischen Woórterwirrwarr allmülheh angeschwollenen Vor- rathe im 11 Jh. die Hauptgrundlage für die spiteren Lexikographen bildete, liegt eine bunte Reihe von Mittelghnedern, deren Bedeutung für die naturwüchsige Latinitit von neueren Sammlern, wie Mai u. A. oft weit überschützt wurde. Hiüufiger, als Papias, wird Uguceio (Hugutio, Hugwicio), der 200 Jahre spüter schrieb, in den Würter- büchern des 15 Jh. eitiert, obgleich sie noch mehr auf Ioannes de Ianua fussen, der sein. Werk aus jenen Beiden compilierte. Eine über 100 Jahre vor Papias aus verwandten Quellen geschópfte Glossensammlung (angeblich) des Bischofs Salomon (Salemon, Salamon) stiftet eine eigenthümliche Reihe lateinisch - deutscher Glossarien; vgl u. a. Raumer Einwirkung des Christ. S. 128 ff. Mehr und minder gesondert stehn die schon lange vor Papias entstandenen deutschen Glossen zu einzelnen Schriftstel- lern und zur Bibel; sodann die naturwissenschaftlichen Glossarien und einige philo- sophische, mitunter auch juristische und theologische.
Mit dem Ende des 14 Jh. kommt eine grosse Zahl neuer lateinisch gestalteter Wórter von besonderem, oft humoristischem Geprüge zu dem alten Vorrathe, deren Heimat, wenigstens theilweise, im den Niederlanden zu suchen ist. Sie wandern rhein- aufwürts biss ms Elsass, um sich endlich durch den Druck mehr in den hochdeutsch redenden Gebieten zu verbreiten. Ueber hundert Jahre spiter, wo schon die Herstel- lung der Classicitiit aufdümmert und die griechisehe Sprache den deutschen Professo- ren bekannter wird, erzeugen diese noch eiümal eine Brut neuer Würter.
Die Vocabularien des 15— 16 Jh. theilen sich in mehrere Gattungen und Arten.
Die zahlreichsten Arten der alphabetischen lateinisch-deutschén "Würterbiicher sind die Vocabularii ex quo und die Gemmen (gemmae, gemmae gemmarum, gemmulae) Die ersteren erschienen in vielen Redactionen, die uns theils in Hand- schriften, theils in Drucken erhalten sind. Die spiter entstandenen Gemmen wurden vermuthlieh in stürkeren Auflagen gedruckt, weichen aber viel weniger in der Anord- nung von einander ab; dagegen zweigen sich ihre deutschen Mundarten von der rein niederlindischen durch die rheinischen biss zur oberdeutschen ab. Am Oberrhein folgten sich ihre Ausgaben zu Anfange des 16 Jh. in kurzen Zwischenrüumen. Eine Verbindung dieser beiden Arten finden wir in unserer Nr. e Mehrere lateinisch- deutsche Wórterbücher, namentlich unter den Mainzer Handschriften, gehüren nicht zu den eigentlichen Voec. ex quo. Von allen diesen verschieden ist unsere Incunabel
DiErENBACH GnossaniUM eo
X
Nr. s, über deren Besonderheiten und anderweitige Berührungen wir unten berichten werden.
Gegen Ende des 15 Jh. erscheint der alphabetische lateimiseh-deutsche, V ari- loquus oder Vocabularius predicatorum (predicantium), von Joh. Melber de Gerolezhofen nach den Vortrügen des Doctors und Predigers lodocus Eychman de Calwe (Calw) in Heidelberg compilert (unsere Nr. es in schnell einander folgenden Ausgaben, deren oberdeutsche Mundart bedeutend wechselt. Ihre Anordnung und sehr reichliche deutsche Glossierung stellt sie als eme besondere Gattung dar.
Vielfach reicher an neulateimischen und an besonderen deutschen Wórtern, als die vorstehenden Gattungen, sind die, ebenfalls alphabetischen, deutsch-lateinisehen Würter- bücher (Vocc. theutonicum ante latinum) in zwei Hauptarten. Die hüufigste (unsere Nr. :5) ist in mehreren Ausgaben vorhanden, in welchen eine Stufenleiter von Missverstündnissen und Entstellungen auf eme uns unbekannte Urschrift deutet. Die andre, sehr abweichende, Art kennen wir nur aus unsern Nrr. ?22 und z. Jene hat rein niederdeutsche Sprache, letztere 1st Zeningers Woórterbueh von 1482, das mut zwei gleichzeitig und ebenfalls in Nürnberg erschienenen lateinisch-deutschen Wórter- büchern von Zeninger nicht nüher zusammenháüngt. Zu keimer dieser beiden Arten gehóren einige niederlündisch-deutsche Wrterbücher, namentlich der mehr nieder- rheinische Theutonista (unsere Nr. u:), dessen Vorrede lfuguicio (samt dem Ca- tholicon) als Hauptquelle nennt.
Eine vierte Gattung sind die latemisch-deutschen Vocabularii rerum, nach Kategorien geordnet, in welchen mitunter die erhaltene alphabetisehe Anordnung einzelner Abschnitte auf Ursehriften unserer ersten Gattung deutet. Ihre verbreitetste Art ist der im verschiedenen Ausgaben erhaltene von Wenceslaus Brack. lm Uebrigen sind sie sehr mannigfaltiger Art, so dass wir die von uns benutzten nicht schürfer gruppieren kónnen. Eigenthümliche Anordnung hat das, uns leider nicht zur Hand gekommene, (1478?) bei Zainer zu Augsburg gedruckte Vocabularium latino- germanieum de homine &c. in 62 articulos distributum. fol.
Besondere Gattungen bilden die schon erwühnten philosophischen und naturwissenschaftlichen Glossarien.
Unsere gróstentheils beobachtete Beschrünkung auf lateinisch-deutsche Glossen bedarf vielleicht einiger Rechtfertigungsgründe. Ei solcher liegt im der allgemeinen Nothwendigkeit einer Besehrünkung auf dem fast schrankenlosen Gebiete. Ein andrer in der Wichtigkeit und Verbreitung gerade desjenigen lateinischen Wortvorrathes, dessen Glossierung durch lebende Landessprachen zum Bedürfnisse wurde. Eine Anzahl neu- eee. oft sehr willkürlich gebildeter Wórter, durch welche einheimische über- setzt und moderne Degníffe ausgedrückt wurden, gewannen in der lateinischen Ver- kehrssprache der Mónche w. A. eim zeitweiliges bap So geschieht es, dass lateimische und deutsche Wórter sich oft wechselseitig beleuchten, wozu denn unsere beiden Sprachen gleichmiissig zugewandte 'Theilnahme kommt, die wir auch bei vielen Strebensgenossen voraussetzen' dürfen. Endlich bestimmte uns der Umstand, dass der gróste Theil des neuen oder wenig bekannten Stoffes, den wir mittheilen konnten, in zwiesprachigen Wórterbiüchern niedergelegt war. :
Um diese sammelten sich die übrigen Bestandtheile unserer Arbeit. Da sich ihr Hauptstock aus den Handschriften der Mainzer Bibliothek bildete, die uns ihr Hüter,
XI
Herr Dr. Külb, mit unschützbarer Güte zugünglich machte, so wiegt in unseren hoch- deutschen Glossen die niederrheinische, dort vorzüglich vertretene, Mundart vor. Für einen bedeutenden Theil der reiner hochdeutschen Vocabularien simd. wir der Verwal- tung der hiesigen Bibliothek verpflichtet.
Wenn einerseits die Handschriften als die am Wenigsten bekannten Quellen grüsseren Anspruch auf Beachtung haben, so dagegen die (überdiess oft gleich seltenen) Druckschriften dureh die Wührung ihres Inhalts. Dieser erhült durch den Druck — weniger durch genauere Prüfung vor dem Drucke — ein bestimmtes Geprüge; und selbst der tollste Irrthum, der in Handschriften nur als Schuld des Sehreibers auftritt, wird zur geschichtlich berechtigten "Thatsache, sobald er gleichlautend von so vielen Zeugen verkündigt und fortgepflanzt, nóthigenfalls den Zuhórern auf den Schulbiünken eingeblüut wird. So geht es ja auch in andern Gebieten des Wissens und des Glau- bens — exempla sunt odiosa!
Schlüsslich bemerken wir noch, dass wir zur Geschichte der Etymologie nur eine sparsame Auswahl aus der Menge vorhandener Curiosititen gegeben haben, be- sonders wo die etymologische Deutung die lateinische Grundform umwandelt und die deutsche Uebersetzung bestimmt.
—; Jd
Brevitatis et perspicacitatis causa eam in hoc libro inii rationem, quam futuram esse facilem ad intelligendum neque ullum ambiguitati relieturam esse locum confidenter sperem. Nam in adnotandis formis et lectionibus, quae voeabulo cuidam erant adserendae, syllabas pluribus communes non nisi posito co- pulandi signo indicavi, ut non solum parcus essem spatii, sed etiam id efficerem, ut singulae vocabuli partes, et quae immotae essent et quae possent mutari, facillime dignoscerentur. Ratio, quam scribae in libris et manu scriptis et typis excusis, quos quasi fontes habuimus, ad indicandam singularum vocabuli eujus- dam partium vel versiculorum continuationem inierunt, multo magis, quam nostra, ab usitatiori nostrae aetatis differt oculosque offendit.
Quamquam mihi persuasum est, qui attento animo legat, eum facillime intellecturum esse, quid indieent signa, tamen non alienum puto verba quaedam apponere, quibus explicentur.
Glossae, quae commatis inter se dirimuntur, aut ejusdem sunt dialecti a fronte indicatae aut singulas voces vel saltem partes earum habent communes. Quales partes supplendas ac repetendas linea simpliciter posita (-) significat; at duplex linea (-) indicat interrumpi versiculos. Si quis recte intelligere velit, quo modo vocabula commatis dirempta inter se cohaereant, is animum attendat e. g. ad v. bifores, ubi id vocabulum, quod praecedentia nullo posito commate excipit adjectiva ex superioris Germaniae dialecto deprompta, substantivorum cum illis conjunctorum ineipit seriem; item ad v. bidental, ubi ,en stede* ad tres quae sequuntur, ,dair* ad duas, quae hoc ipsum excipiunt vocabulum, ,sleyt* ad duas quae praecedunt referenda sunt glossas. Multis in aliis locis ista ratio clarius perspicitur. Nam si animum advortas ad v. elassis mox invenies omnes glossas, quae voci ,.der lut, com- matis interpositis adscriptae sunt, ad ipsum verbum pertinere principio collocatum. Si post vocabulum, signis ,o.« vel ,* quae significant sg, cum antecedenti conjunetum, comma ponitur, id documento est, etiam quod sequitur vocabulum ad illud esse referendum; sin vero semicolon, inde concludendum est vocabulum quod sequitur nullam eum antecedentibus habere conjunctionem. Si igitur animum ad- vortas ad v. facere, vocabula ,machen* et. ,dun*, commate inter se disjuneta, conjungenda esse et ad facere referenda facile intelliges. Nam si positum esset post machen semicolon, certe illa duo vocabula inter se non eohaererent. Alius generis exemplum est exstirpare; hac enim in voce signum 7, quod inter ,ruoten* €t ,wurzeln* intercedit, glossam wurzeln non nisi ad rnoten pertinere indicio est; nam si ruoten etiam ad reliquas quae sequuntur glossas esset transferendum, haud dubie ommibus illud adjiciendum esset. Quae dialecti (Ad. nd., similia) à fronte positae sunt significationes ad omnia vocabula vocabulorumve partes referendae sunt, nisi quae puncto posito sejunguntur. Si fontes indicantur, ex quibus hausimus, his ipsis dialecti, quibus usi sunt scriptores, satis declarantur. Cui vero dialecto adseribenda sint voeabula eorumque
XII
formae indicare non omisimus, nisi per se pateat. Cf. machen et maken, quorum alterum est dialecti in superiore Germaniae usitatae, alterum dialecti, qua incolae inferioris Germaniae loquuntur. Pari modo exitus .schafft. et -scap, lich, -liken inter se discrepant. Exitus -lich, qui est dialecti superioris Germaniae, etiam in libris dialecto inferioris Germaniae conseriptis (cf. Nr. 11), invenitur ob eamque «causam interdum ad vocabulorum stirpes, quae sunt dialecti inferioris Germaniae propriae, referatur necesse est. Quos nominavi exitus in textu distinxi, sed de consonantibus, a quibus vocabula incipiunt (e. gr. s et f in dialecto superioris Germaniae, z etv in dialecto inferioris Germaniae), conjunctim tractavi, unde factum esse puto, ut quae disserui faeilius possint perspici. Fontes Nrr. 14 et i2», quibus dialecti superioris et inferioris Germaniae maxime miscentur, ambabus rubrieis adscripsi.
Ab initio libri fontes, ex quibus hausimus, numeris et signis diligentissime indicandos esse pu- tavi; in posteriore vero ejus parte eos apponere omisi, nisi adnotandae essent formae, ad quas legen- tium animos advortendos esse censui. Unde factum est, ut quae,in textu sunt posita facilius et com- modius possint legi. Signa et numeri, quibus fontes indicavi, ad ommia quae praecedunt referenda sunt voeabula eorumque partes, nisi punctis positis intercipitur eorum series. Sed si adnotavimus dialectum, illa signa ad ea tantum vocabula vel partes pertinent, quae signis ,o.4 vel ,7* inter se conjuncta sunt. Vocabula Germanica, quorum fontes non indicavimus, sunt saeculi quinti et decimi aut temporis proxime antecedentis vel sequentis. Quae eorum ex dialecto inferioris Germaniae desumpta sunt, ea libris manu scriptis, qui Moguntiae asservantur, debemus. Eandem vim habent et signa ,,&c.* et ,,s/m.*, quibus post fontes veterrimae superioris Germaniae dialecti (ahd.) citatos non nisi vocabula et formae ejusdem dialecti subintelliguntur. 5i sola litera, à qua vocabulum quoddam incipit vel ejus pars, scripta est adposito puncto, eandem, quam habet ab illa incipiens vocabulum proxime antecedens, intelligi cupiam formam.
Signum ,£* quod distinguendum est a signis ,Z. q.* — id quod, vocabula quae sequuntur aut esse synonymorum loco aut ad vocem cui adposita sunt explicandum adjecta esse indicio est.
Ab ordine alphabetico solito nonnullis in locis recedere eo coaetus sum, quod in plurimis libris, ex quibus vocabula medii aevi Latina desumpta sunt, literae, quibus vocabula exarantur, ipsique soni variant: sed in quibusdam haud penitus mihi ipsi constare potui. Nam semper in mediis vocabulis literae. eh et ph post e et p, in vocabulorum vero initio eh et k cum e, et ph cum f intermixtae inve- niuntur. Pari modo rh et r, th et t€, i et y, e et a vel c, u et v, w et v bis juxta scriptum vel u in- vieem se excipiunt. Sed ae et oe semper distinguuntur. Pro ti ante vocales posito, quod est in vocabulis Latinis, in plurimis libris scriptis ei invenitur. Sed nos plerumque ti dedimus.
Nota ? signifieat plerumque er, interdum ir, ri, similia. Nota v indicaturi fuimus singulas prae- fixi formas vor. ver-, vir, alias, quae non nisi causis quibusdam intercedentibus literis expressae sunt. In libris typis excusis plerumque ver- scriptum est, at plurimi libri manu scripti nil nisi v- exhibent. Lite- ram à duplici puncto supra seripto, quae in plurimis libris (aeque ac ü in Nrr. 3, 4) vocalem u a con- sonante n discernit, ex codicibus in nostrum librum non transtulimus nisi ü et u inter se disjungenda erant. In libro manu scripto 1 omnes voeales punctis et lineis supra scriptis ita sunt distincta, ut non possit discerni, utrum soni simplices an pinguiores sint intelligendi.
Plurina seripturae compendia ac signa satis superque sunt nota. Cf, Ad., ahd., nd., nl., ags.. mlt., alia, quae posita sunt pro hoch-, althoch-, nieder-deutsch, niederlándisch, angelsáchsisch, mittellatemisch alus. Neque quemque fugit, quam vim habeant signa mathematicis usitata. Signum : indicat vocabula, quae juxta posita sunt, quandam inter se habere communitatem; at »« positum est, ut verborum formae et signi- ficationes inter se aut mixtae aut permutatae esse intelligantur, quod saepissime occurrit maximique
DE FONTIBUS.
Quae de fontibus, ex quibus hausi, dicenda esse viderentur, in prooemio exposui. Qua ratione illi inter se aut cohaereant aut diserepent, testimonia et exempla indieabunt, qualia in pagina quaque hujus libri inveniuntur. Majorem singulorum congruentiam sequentibus paginis designavi. In ponendis numeris, quibus insigniti sunt libri, non potui sequi consilium quoddam, sed plurimos ortos esse casu putes. Me majusculis usum esse ad significandos libros manu seriptos nondum editos facile invenies. Sed eosdem adhibui i citandis libris typis exeusis ad indicandum eorum volumen, ex quo locos quosdam vel sin- gula vocabula attuli. Signis ,&e.* et ,5im.* (similia, quum posita sunt post numeros, indicari volui eos
)
XIII
fontes, qui quoddam vineulo conjuncti sunt cum iis, quos numeri significant. In primis ,66 sc. legentium animos advertet ad Vocabularios ex quo, ,,5 &«.* ad libros scriptos Moguntiae asservatos (in quibus maxime memorabiles sunt 5, 6, 7), ,110 &.*^ ad Gemmas, quae insignitae sunt numeris 110, 132 et saepissime 6s. Si quando dialectus, qua libri et manu scripti et typis exeusi utuntur, non adnotetur, eam esse propriam superioris Germaniae putes.
a) DE LIBRIS MANU SCRIPTIS
(Nrr. 5—293 inveniuntur in bibliotheca, quae est urbis Moguntiae; adscripti sunt numeri, quos in illa habent libri.)
1. Vocabularius rerum 4^, quem scriptum esse primis saeculi 15 annis veri simile est. In praefixo folio literis, qualis eodem tempore exarari solebant, est scriptum: , Vocabularius BA anto- nius anneberger*. Missus est ad me ex urbe Monaco. Cognationem quandam cum eo prae se ferunt 2, 1, 2, 3, 71, denique 3, 5^.
2. Vocabularius rerum Fol. anno 1429 scriptus, priore tempore Gissae in Nebeli bibliotheca asservatus. C£. i.
3. Vocabularius ex quo 4", cod. Nr. 136 sacrae Domus, quae est Francofurti, proprius. In primo folio praeter complures versus lingua Latina compositos etiam hi leguntur:
Iusticia ist geslagent tot Castitas ist nyder geslagen Veritas dy leydet grosse not Luxuria regniret in allen tagen ffallaeia ist geporn Der (?) ist mit der werlde stat ffides hat den streyt verlorn Thu mir gut ich thu dir quat Pacieneia ist worden kalt. Hilf mir auff ich wirff dich nyder Ira cordium (?) ist manickvalt. Er mich so schend ich dich wider.
Primum vocabulum estAaron, ultimum Zozima. Tum alio atramento aliaque manu scriptum est: A. d. 1476 obiit dom. Michael Rotel predicator cubitensis capellanus fraterni- atis publieus notarius. Orate pro anima ipsius. Et tandem pro domino Wentzeslao Scherffan plebano in kungswird &c. Quod in hoc et sequenti folio super- est spatii impletur nugis quibusdam Latina lingua conscriptis. Tamen in commemoranda anno- nae caritate vel fame a. 1477 orta mentio fit illius Scherffan in kungsward villa. Dialectus libri ita comparata est, ut more Saxonum vel Anglosaxonum liquidae literae transponantur. Cognatus est ei 4.
Macer de herbis, Germanice, 12?. Quo in libro qui multis am latinis quam germanicis vel herba- rum descriptionibus vel medicorum praeceptis auctus Francofurti ad Moenum mihi obtigit, latinis herbarum nominibus, alia quidem ac librarii manu, saepius subjecta exstant vocabula bohemica; in plagula 279 legitur: anno 1394 die 12 mensis nouembris.,
5. Vocabularius ex quo ,latino-germanicus Hugwiconis" 4?, nr. 314. Hic liber quem se possedisse pro- fitetur Conradus Bernardi de Altauilla, cujus autem pars extrema in qua haec reperian- tur verba: , Explicit vocabularius finitus et completus sub a. 1414 feria 6 post festum s. luee per mosatulium (-ubum?) de maguncia*, prope eadem est ac libri 18, — et rerum disponendarum ratione et multorum verborum formis ad libros ?1 et 22 proxime videtur accedere.
5». Vocabularius rerum, uno quidem volumine trenes cum libro antecedente, sed tam rebus quas continet quam literis quibus scriptus est ab eodem disjunctus, dum magnae cum libro 3 (cf. 1), quaedam cum libro 17 ejus sunt similitudines. In membrana huic libro affixa haec verba legun- tur: dem hoch geborná& fürstaBernhart vo gotes genadanMarggrauff zu badan mina genedigà herr&. In nomine Dm. Amen. ; quorum terminatio -an eo notabilior esse videtur, quod in ipso glossario nusquam occurrat; — in chartae linteae autem scidula inter
varios literarum duetus ad faciendum calami periculum temere exarátos reperitur annus 1420.
6. Vocabuiarius ex quo, 4^, nr. 305, scripsit Johannes firmaiss dewerstat a. 1440. ,Iste liber pertinet ad domum s. michaelis prope magunciam ordinis Carthusien.^ In hoc libello, eujus cognatio cum libris 74, 7e, 22 (23) multis in locis est conspicua, quum et magis in- corrupta Superioris linguae puritas et distracta diaedam vocalium latitudo (a saepius pro e) et vetusta. verborum scribendorum ratio (ht pro cht, à pro ij) jam in universum praevaleant, multo
*-
XIV
ij;
8.
9r
10.
11.
12.
majorem dialecti latitudinem exhibent ea quae vocabulum rubrieus sequuntur, ab alio quodam atque antecedentia librario exscripta, cujus notae ft ef st aeque ae t et k vix ullo formarum diserimine inter se differunt. Duae desunt plagulae.
Vocabularius ex quo, 4?, nr. 418, lepidis quidem compositisque literis sed mendosissime descriptus ;
desunt quae verbum Succentor sequebantur omnia, sieut nonnulla ex iis quae ad vocabula C et S literis incipientia pertinent. Cf. 8, 18.
Vocabuiarius rerum, 4^, nr. 261, ,Vocabularius bonus MCCLX vocabularius,^ compositus ex diversis
glossariis vel nomina vel verba vel herbarum arborum avium vocabula in literas quaeque digesta seorsum continentibus. Simillimus est librorum 9 et 155 (v. infra), ad quos liber 17 prope accedit; — eum libris 7, 8», 90 (cf. 19) et :oo nostro libro non communia sunt nisi pauca quaedam ad peculiarem ejus indolem ac naturam spectantia.
Vocabularius latino-zermanicus eodem volumine eum libro 8 conjunctus, sed diversis literis ab alio
quodam librario descriptus et additamentis per tertium quendam manu dispari adjectis locu- pletatus. Quamvis reperiantur, quae huie libro cum libris 8 et ;:9 communia esse videantur, tamen a reliquis omnibus longe distat, praesertim eo quod in ipso magis quam in ceteris Infe- rioris Germaniae dialectus dedo qn Deesse nihil videtur, licet verbum Quassare omnium lega- tur extremum.
Vocabularius rerum, 4^, nr. 322, libri 8 similis eo quod pariter atque ille ex separatis glossariis com-
positus est, dissimilis eo quod hae ejusdem partes non penitus singulae in literas sunt digestae. Literarum quidem elegantia nitet, sed multae plagulae desunt, nonnullae reperiuntur dilaceratae. Qui liber quamvis prioribus jam decimi quinti saeculi annis conscriptus esse videatur, tamen quae in eo occurrunt vocabula germanica, incorruptam usque Superioris linguae indolem sme ullo paene ut ita dieam Saxonicae dialecti colore et fuco prae se ferentia, jam pro pristina vocalium quarundam simplicitate diphthongos ostendunt, sequentium temporum quasi incrementa. Duae appendices (9 An. designatae) quae ad philosophicum genus glossariorum referendae sunt, aeque ae liber ipse ex eodem libro primitivo ex quo Conradi Voeabularius (v. infr. 155) origi- nem habent. Cf. 8 et 64.
Vocabularius latino-germanicus, 4^, nr. 248. Prooemii haec sunt verba: Ad pleniorem — inue-
nire. Liber ipse tribus partibus continetur: 1) Vocabulario latino-germanico in quo non pauca latinorum vocabulorum glossis germanicis destituta.sunt; — quae verbum Piaeulum sequuntur non eadem qua antecedentia manu exscripta sunt. 9) Vocabulario graeco-latino eujus vocabulis Germanica nonnunquam subjecta sunt glossemata. 3) Vocabulario hebraico-latino. Totius libelli extrema verba haec leguntur: Iste hib est frm cartusien sti michahelis prope mo- gunceiam. Cf 19.
Lateinisch-niederdeutscher Vocabularius: glossarium Durs enda sub eodem tegumento cum libro - 10 conglutinatum, sed ab alio atque hic librario exscriptum, padxpallido quidem atramento, idem-
que plagula una (Voluntas — Zea) destitutum, terminatur in his verbis: Explicit vocabula- rius finitus vtilis et bonus a. d. 1420 &c. Redde me iohanni brumer qui me scripsit a principio ad finem. Vocalium in hujus glossarii vocabulis germanicis adhibi- tarum singularis ratio ad Batavicae (nl.), imprimis Belgicae linguae proprietates in libris 116 et 1:9 obvias prope accedit, magis autem Westfalicae dialeeti memoriam affert. Ceterum in hoc nostro libro pariter atque in illis libri 23 partibus, quae a secundo quodam librario scriptae sunt, acewrate distinguuntur syllabae vor- et ver, quae in reliquis libris manu scriptis plerumque uno eodemque signo (yv) promiscue denotantur.
Vocabularius !atino-germanicus biblicus 4^, nr. 238, et ob praefationum congruentiam , et ob glossa-
rum Germanicarum haud infrequentem defectum et ob additum hebraico- depen Em prope.
compar est libro 10, perinde atque hie tam cum libro 13 similitudine quadam conjunctus, quam
a reliquis omnibus hujus generis Vocabulariis natura sua plane diversus. Voeabulis latinis apposi-
tae sunt syllabarum notae, sed una deest plagula ad verborum litera P incipientium seriem ) pertinens. Libri 13 — 16 uno volumine (4?, nr. 280) comprehensi sunt.
13. Vocabularius latino-germanieus, non solum rerum ordine et vocabulorum scribendorum ratione in-
signis, sed propriam quoque et suam habens dialectum, quum glossarum germanicarum nonnullae ex parte, plures omnibus numeris induerint Inferioris linguae formam et proprietatem. Accedunt
: j XV
1) Voeabularius hebraico-latinus iu quo inter alia reperitur Thessalonica. 2?) Vocabularius graeco- latinus qui non modo vocabulis ut Bubuleus, vel formis ut Abba et verbo andros bis recepto notabilis est, sed etiam eo quod vocabulis latinis interdum tam Inferioris quam Superioris dialecti glossemata adjecta sunt et toti libello breve supplementum additum est. Cf. 12.
14 (142. Tres hujus libri partes priores (1— 3) continent latinae linguae nomina (— wulpes), verba
15.
16. 17.
18.
18b.
19.
20.
9
22.
(— wtor) et particulas (— Vtinam) glossis, ad linguam Inferiorem prope accedentibus (halb nd.) passim instructa. Ad eundem librum pertinent 4) Vocabularius graeco-latinus. 5) Latinae quaedam dissertationes ad artem grammaticam spectantes quas sequitur Graecismus. 6) Pla- gula una in qua compositorum latinae linguae verborum nonnulla (Agere — Cingere) enumerata ae Superioris dialeeti vocabulis ornata leguntur. Notarum 14t, 14? sqq. usus ad eas et scriptu- rae et dialecti varietates referendus est, quae praecipue spectant ad verba in prioribus hujus libri partibus explicata.
Voeabularius latino-germanieus, in quo res philosophieae tractantur (Abstraecio-—-Zelator); accedit ver- borum legere et esse declinatio latino-germaniea.
Vocabuiarius rerum.
Vocabularius latino-Zermanicus 4", nr. 293. In prooemio (Certissime — promulgans) occurrunt haee verba: incipit vocabularius nomine Hubrilugus taliter dictus eo quod quidem dominus hermannus cappel de mulnhusen oriunduls &c. collegit. Desi- derantur voeabulà Gnarus — Gratuitus. Cf. Db, 8, :s.
Vocabularius ex quo 4^, nr. 400; ultimum vocabulum est Zonifragium; nonnullae desunt plagulae, extremae a diversis librariis scriptae sunt. Simillimum est hoe glossarium libri 5, sed quaedam ejus sunt quoque similitudines cum libris 22 et 23, aliae cum libris 7 et 91.
Hujus libri cum antecedente uno eodemque volumine comprehensi hae sunt partes: 1) Verbarius quo quidem latinae linguae verba recensentur, glossae germanicae (hd.) paucis tantum sub- jiciuntur. 2) Vocabularius hebraico-latinus. 3) Vocabularius graeco-latinus (— totus), glossis germanicis raro additis. 4) Dissertationes quaedam latinae in quibus de variis rebus maxi- mam partem ad linguarum naturam spectantibus disputatur, perpauca tantum vocabula ger- manica (hd.) reperiuntur.
Dictionarius latino-germanicus Fol, nr. 32. Aliquot plagulae desunt; glossis germanicis, quarum vero
non paucae desiderantur, crebro vocabulorum variationes in margine adscriptae sunt ab uno eodemque librario, eujus quidem manu literae u et n accuratius quam in aliis libris manu scriptis distinguuntur. Hic liber, cujus extremae plagulae subscriptum est nomen , Conradi vffe^, non solum singulari sua latinorum verborum et primitivorum et derivatorum abun- dantia, sed etiam eo insignis est quod ejus glossas ex Saxonicis libri 11 saepius sane perpe- ram intellectis in linguam Superiorem conversas esse apparet, quam ob rem pariter atque hic (11) cum libris 90, 8, 9 similitudine quadam cohaeret.
Vocabularius iatino-germanicus Fol, nr. 98. Maxime dolendum. est quod in hoc libro alteram tantum copiosi cüjusdam atque discrepantis a-ceteris omnibus glossarli partem (b —2Z) reliquam habea- mus, eujus insuper deest plagula extrema (inde a vocabulo Zio); librarius eodem signo denotat literas v et o, miscet interdum c et t, pari modo scribit tt ac ct, et quibusdam Germaniae regionibus magis familiarem confuso ore literas appellandi rationem secutus (cf. 49) pro cht habet tht. Cf. 8, 9, es.
Vocabularius ex quo 4?, nr. 329. Ex plagulis, quibus quondam contimebatur hic liber et proprieta- tum suarum et mendorum et emendationum abundantia notabilis, ducentae viginti novem su- persunt, desiderantur sex; vocabula germaniea in eo obvia ad dialectum quinto decimo saeculo in regionibus Inferiorem Mosam adjacentibus usitatam pertinere Monius demonstrat. Cf. 5, 18.
Vocabularius ex quo 4^, nr. 318, latino-saxonicus, excidens in vocabulum Valva; —- cf. 5, 6, 23; levior etiam affinitas quam cum hoe extremo (23) ei est cum libro sequente (22»).
Glossarium saxonico-latinum in literas digestum quod, exiens in verba wuschen optare, a nonnullis dissertationibus latinis exceptum et cum libro antecedente (22) comprehensum est uno eodem- que involucro, cujus quidem parti interiori agglutinata est membrana tabulas Guntheri Swarz- burgensis germanice (hd.) scriptas continens. In extrema totius libri plagula haec verba legun- tur: Explicit vocabularius a. d. 1495. Cf. 92, 14, 141.
XVI
93, Vocabularius ex quo Fol., nr. 130, latino-saxonicus, maximam. partem magis emendate descriptus quam
liber ?2 quocum ceteroquin illi permulta eo usque sunt communia, ut hujus generis utriusque libri locos alterius nota in opere nostro insignitos esse satis habuerimus; ceterum in hoc eodem libro 93 postquam jam inde a vocabulo Propositio librarius alter manu sua a priore differens scripturam continuaverit, inde a verbo Roboculentus tertium quendam multas formas, vel ex parte vel penitus ad Superiorem dialectum referendas, adscripsisse haudquaquam silentio prae- teribimus. Cf. 11. Una deest plagula; dissertationes aliquot latinae additae sunt libello, in quo verba ,,est fratrum Carthusiensium prope Magunciam* alicubi reperiuntur.
34. Glossarii latino-saxonici herbarum vocabula continentis ejusdemque quantum conjeetare licet sae-
,
culo quarto decimo confeeti reliquiae in membrana exscriptae, quae ex libri eujusdam in ta- bulario Darmstadiensi repositi tegumento exsecta nune in ejusdem urbis bibliotheca recondi- tur. Cf. 4v.
35. Peramplus liber, prioribus ut mea fert opinio quinti decimi saeculi annis conscriptus, qui varias
doctrinae medicae partes encyclios quodammodo adumbrans multas res attentione mostra maxime dignas continet, praesertim in copiosissimis quibusdam glossariis germanicis (, der krutter somen wuürtzeln species vnd gum [gm] namen zü latin vnd tütsch noch dem alphabet ; von den gelyden des menschen vnd zufellen etc., de accidentibus et infirmitatibus hominum*^), quae singularem in modum non solum ad librum 93, sed etiam ad libros 74, 125, Sum. ef 73, 143 proxime accedunt. Quem librum quum Francofurti ad Moenum mihi compara- vissem quo tempore jam non multum abesset quin hoc nostrum opus prelum relinqueret, factum est ut nisi in supplementis confecto operi post hac additis illum in rem meam convertere nus- quam paene potuerim.
36. Liber mediam circiter decimi quinti saeculi partem scriptus, quo, quum non publici esset juris sed
res privata Francofurti ad Moenum reposita, sero demum, confestim scilicet a libro antece- dente (25) uti mihi licuit. Germanicum continet glossarium herbarum nomina explicans, cui varia adjecta sunt praecepta ad plantarum in arte medica adhibitarum usum spectantia; vo- cabulorum formae quamvis ex parte sint valde mendosae, tamen persaepe notabilem in mo- dum conspieuae rarorum quorundam verborum singularitati respondent quae in aliis quibus- dam glossariorum nostrorum oceurrunt, maxime in Fols 47 et s5, z4 et Sum.
b) DE LIBRIS TYPIS EXSCRIPTIS
(nec non libris manu scriptis qui nuper typis excusi sunt).
1, 2, 3. Glossaria a. 1419, 1429, 1445, quae Schmellerus commemorat. Cf. 1. 4. Gllossaxim ex libro manu seripto a me editum (Mlt.-hd.-bóhm. Wórterbuch nach einer Handschrift
v. J. 1470. Frankfurt a. M. 1846).
5. Twingeri (qui interdum nomine suo inducitur ut apud Oberlinium) Glossaria a. 1399 et 1488, ine-
morata in Moni commentariis (Anz) 6, 210, 291 sqq.
e. Glossarium tripartitum ibid. p. 211 sqq. . Repertorium canonici circiter annum 1437 conseriptum ibid. p. 218 sqq.
8 — 14.
Vocabularii ex quo saec. XV. ibid. p. 214—218 mr. 4*-*.
16—24. (liber 16 interdum 1—11:, sive 15— 20 distinctus est) Glossaria saec. XV ibid. 218 sqq. nrr. 45^,
D, 6 cum 17?» p. 339; p. 219—221 nrr. 7, 8 eum 9, 10, 12.
?5. Glossae ad quinti decimi saeculi initium referendae ibid. p. 221 sqq. nr. 13.
26 — 32.
Glossaria ibid. p. 338 sqq. nrr. 15, 18*», 19s»», 20, 21*», 22*», 23 cum 24, 25, 26.
35. Glossae saec. XIV ibid. p. 343 sqq. nr. 28".
34. Vocabularius auium saec. XIV ibid. p. 345 nr. 30.
35. Glossae saec. XV ibid. p. 344 nr. 928».
3e. Glossarium plantarum nomina continens ibid. p. 344 sq. nr.. 29.
3:—38. Glossae ibid. p. 346 sq. nr. 31*^, 32.
39— 44, Glossae saec. XV ibid. p. 48b sqq.-nrr. 33 — 91, 39.
45. Glossemata anno 1420 conscripta ibid. 3, 50 mr. 2.
4e. Glossarium saec. XIV ibid. 4, 231 sqq. nr. 1. . ,
XVII
47. Glossarium saec. XIII sive XIV, quo plantarum nomina Inferioris linguae vocabulis explicantur; ibid. p. 239 sqq. Maxima ei est similitudo cum libris 24, 26, 14s, magna etiam cum libris oc, Sum. V, ac cum libro s5 locis mendosis multfariam corrupto.
1s. Glossarium saec. XV ibid. 5» 234 sqq. nr. 14.
49. Vocabularius a. 1462 ibid. 7, 154 sqq. — in vocabulis Germanicis (hd.) ex dialecti proprietate (cf. 20) pro cht scribitur t vel tt.
5o3bed, Gllossaria saec. XIV et XV quibus plantarum nomina enumerantur ibid. p. 101 sqq. nrr. 19, 21, 22, 21.
51. Vocabularius ibid. p. 103 nr. 23.
522b. Glossae ibid. nrr. 24, 25.
53. Glossae ibid. sqq. nrr. 28, 29, 30.
54— 60. Glossaria saec. XV ibid. p. 247 sqq. 255 sqq. nrr. 32, 50— 59, 56, 60.
ei. Glossarium saec. XV ad Megenbergii librum pertinens ibid. p. 494 sqq.
e2, e3. Glossaria philosophica ibid. 5, 84, 464 sqq.
c43be, Braek, Vocabularius rerum. .. Fol. min. Jo. Lantz preposito in Hoffen ex bibliotheca Francof. Lingu. lat. nr. 74. v. 4" min. a. 1495, qui meus est liber. .. Vocabularium archonium a. 1487. 4? min. meum et ipsum, idemque a Schmellero usurpatum. Praeter has tres quas commemoravi, alis quoque si occasio tulerit ejusdem libri editionibus usus sum. Singulae hujus libri iterum iterumque retractati editiones, in quarum numero etiam liber 1:5 ducendus est, non leviter inter se differunt. Non pauca huic libro sunt cum aliis communia, plurima cum glossariis 33 et :4, nonnulla etiam cum libro 9, quaedam denique cum libris ss, 110, 126, ad inferiorem aetatem pertinentibus.
e». Variloquus (Vocabularius predicatorum etc.) In opus nostrum a nobis collatae sunt sex hujus libri editiones, quarum tres in bibliotheca Francofurtensi reconditae (Lingu. lat. nrr. 1117, 1121'/», 1198), tres autem meae sunt; — ad unam ommes et sunt forma quartanaria et ad ultima quinti decimi saeculi decennia pertinent et in vocabulum Zona excidunt, excepta sola es5* (Bibl. Francof. nr. 1117), quae verbum Zodiaeus habet extremum. Septima est ejusdem libri editio quam licet ipsa nobis non obtigerit saepius tamen ex Schmelleri opere commemoravimus. Ceterum im hoc libro es multa glossemata latina, in his maxime derivata a primitivis apud omnes per- vulgatis leguntur vocabula, quae in reliquorum glossariorum nullo reperiuntur nisi in libro manu scripto 20 qui quidem longe superioris quam hie noster est aetatis.
ee. Vocabularius ex quo 4", ex bibl. Frcf. Lingu. lat. nr. 1121?5, exiens in haee verba: finitum est hoc opusculum per Cunradum zeninger ciuem Nurembergensem a.d. 1482. Quod attinet tam ad annum quo emissum est, quam ad typographum (an libri auctorem eum ipsum nescio) in cujus officina prelum subiit et ad splendidissimas quibus exscriptum est literarum formas, libro :4 plane compar est hoe glossarium, quod si argumentum respexeris ab eodem penitus est diversum neque multum distat a tralaticio genere glossariorum quae dicuntur Vo- eabularii ex quo.
ev. Vocabularius ex quo Fol, s. l. et a.; hic liber eujus in Bibl. Frcf. (Lingu. lat. nr. 60) duo exsistunt exempla, in vocabulum Zozimus utique excidentia, proxime accedit ad glossariorum 133, es et
76 similitudimem.
e». Vocabularius ex quo, Gemmula vocabulorum cum addito diligenter reuisa et emendata 4^, s. 1. et a. Bibl. Fref. L. l. nr. 1115. Nomen suum possessor quidam anno 1521 inscripsit in hune Vocabula- rium qui ut jam supra commemoravimus quasi medius est .,Gemmas* inter et ,Vocabularios ex quo^, quum pro horum ,Proemio^ (Ex quo vocabularii etc.) illarum ostendat , Prolo- gum^ (Superioribus diebus etc.) et tam primis verbis (A prepos. à. e. de von) quam voca- bulo extremo (Zephirus) ab utroque glossariorum genere discrepet. Glossas germanicas (hd.) in linguam Superiorem ex Inferiori esse conversas jam inde patet quod in iis permultae for- mae Saxonicarum similes, nonnullae quoque prorsus Saxonicae occurrunt, magis perspicue autem ex eo intelligi potest quod verba Saxonica perperam intellecta. frequentius etiam quam in Gemmis reperiuntur in hoc nostro glossario, cujus ínsuper propria sunt aliquot mediae lati- nitatis vocabula formarum singularitate notabilia neque in ullo alio libro nobis obvia. Cf. er.
e». Vocabularius ex quo 4^, s. |. e a. ibid. nr. 1119. Extremum vocabulum est Zozimus. Cf, 134.
Die eeNBACH. GrLossanriUM Wok
XVIII
;0. Voeabularius ex quo 4?, s. |. et a. ibid. nr. 1120. Ultima verba haec leguntur: Zozimus ;. viuax vel
inuidus (pro viuidus).
zi. Vocabularius rerum a. 1433. Monii Comm. (auz) 8, 248 sqq. Cf. 1.
7». Brunnfelss, Kreuterbuch contrafeyt Fol. Frcf. 1546.
75. Wósslin, Kreuterbueh, editio nova Fol. Frcf. 1533. Cf. 25.
74. Vocabularius theutonieus (theutonico-latinus) a. 1482 impressus Nurembergae per Cunradum Zeninger. 4?.-
Non dubium est quin hujus glossarii (de quo conferenda sunt non solum ea quae supra in praefatione nostra exposuimus sed etiam quae ad librum ee sunt notata) auctor ad opus suum conficiendum praesto habuerit libros et verborum copia abundantes et rerum varietate multi- plices, ex parte etiam vetusta antiquitate insignes, in his praecipue, ut glossae germanicae saepius perverse intellectae declarant, lexicon quoddam latino-saxonicum cujus aut ipsum archetypum aut perantiquum aliquod exemplar in libro 22» nobis conservatum esse opinamur, quasdam ejusdem fontis significationes neque in libris 22, 23 apparere ignorantes. Proxime etiam ad librum nostrum accedunt latina et germanica plantarum nomina quae in libro ,Su- merlaten* dicto enumerantur, tum libri »» et 7e; quodammodo cohaerent libri 4 et 75, nonnullis
in loeis quoque 6, 25, 26, 110, 143, 147, 153.
z52—e, Vocabularius incipiens teutonicum ante latinum 4^, s. |. et a. 4. liber meus, in cujus indice scripta
sunt verba: ad Bibliothecam in Anger; prooemium: , Quanquam in nonnullis — fa- cillimum*; vocabulum primum est Aaron, ultimum Zwuder zwustaher. Ejusdem libri editio- nes forma quartanaria sunt quae: sequuntur: ». Vocabularins primo ponens dictiones theutonicas &c. Ein ordenliehe anzeygunge &c. Impr. Argentine per M. Hüpffuff a. d. 1515, eujus libri duo possideo exempla. Singularis quaedam dialecti germanicae ratio cernitur tam in vocalibus permutatis et in diphthongis quam in terminatione -lin pro -el ad formandas voces deminutivas adhibita; e. et a. S. |. et a. Dibl. Fref, liber iisdem verbis inscriptus atque a. — e. s. |. et a. In univer- sum' praecipue conferendi sunt libri z4 et 76, sed si glossarum germanicarum rationem duxeris, libros 17, »s, 110. propinquiori interdum quam illos cognatione cum glossario nostro conjunctos esse intelliges. Wi
,Vocabularius alphabeticus s. seripture authore.^ Haec verba inscripta leguntur in tergo glossarii
latino-germanici (Ss. l. ef a., 4? maj), quod, quondam ,ad bibliothecam Niedernalt- aichensem*^ pertiens, nunc meum, multis rationibus notabile est et unicum. Index typis exscriptus non. reperitur; prooemium inscriptione destitutum his verbis continetur : Seripturarum fidelibus &e. Nos... Vocabularium ex diffusioribus maiorum dogmatibus....secundum alphabeti ordinem abbreuiare multo labore stu- duimus.... planas eorum significationes apposito vulgari theotonico de- scripsimus &c..... benedicto. Ipsum glossarium incipit ab his verbis: ,,A, e» omnibus genti- bus* &c.; extremum ejus vocabulum est Zorobabel. In glossis germamicis licet sine dubio prae- valeat dialectus apud Superioris Germaniae gentes pervulgata, quippe ad cujus legem et in- dolem tam distractam more antiquo vocalem uo et diphthongum ai pro magis usitata ei adhibitam quam i et ie vocales ex nativa u vocalis permutatione corruptas atque asperiorem ch conso- nantem saepius in nominum principiis positam referre debeamus, tamen una cum his omnibus reperiuntur nonnulla quae regionum Inferiori Rheno adjacentium dialecto propria sunt, ut pas- sim o pro ou (au) p pro pf, i pro ie. Literarum formae id habent eximium quod f separatur in sz, k saepius in duas partes discinditur, punctis autem super prima literae linea scriptis sive m sive in significatur. Conspicuorum typographi peccatorum tanta est copia, ut totus hie liber plagularum de prelo nondum emendatarum quasi congeries esse videatur. Eadem frequentia sed multo foedior depravatio verborum est et glossematum ab ipso scriptore perperam intel- lectorum, quae signifieationibus suis ingeniosa quasi cum arte prorsus immutatis delectationem quandam lectori afferre possunt. Omnia autem haee vitia prolixe compensantur egregiis hujus libri thesauris quibus omnis quae in glossariis tam antiquissimis quam infimis condita inest eruditionis et copia et farrago continetur, saepe superatur. Praesertim notabilis est hujus libri propinqua cognatio cum prioribus lexieis Papianis et cum glossariis a Maio publicatis, in his cum libro 129. Peculiari modo similes sunt etiam libri 6, 67, 4 et liber zs ob raras quae in eo occurrant mediae latinitatis formas.
Yin
XIX
::. Glossarium saec. XV am. 1, 991 sqq.
:s. Glossarium Saxonieum saec. XV ibid. 1, 211 — 2.
:». Glossarium saec. XIII (?) ad Inferioris Rheni dialectum pertinens ibid. 3, 41 sqq. Cf. 8».
so. Glossae saec. XIV ibid. p. 50—951.
si. Glossae saec. XV ad Coloniam pertinentes ibid. 4, 951 sqq.
a2, Glossae Batavicae (nl) ex saec. XIV ibid. p. 254—95..
as. Glossarium Inferioris Rheni dialectum exhibens s. l. et a. ibid. 5, 983 sqq.; — liber sine dubita- tione ad saec. XV referendus atque in Gemmarum numero ducendus.
s4. Superioris Germaniae glossae antiquae (ahd.) saec. XI ibid. p. 462 sqq.
s51b, Glossaria Saxoniea (nd.) saec. XV, apud Monium (Quellen 1, 282 sqq.). Cf. 4.
s&. Glossae antiquae (ahd.) apud Grafüum (Diutisca 2, 168 sqq.) et Monium (As 5, 229 sqq.).
si. Glossae antiquae (ahd.), quarum alias in Bibl. Francof. (873), alias in libro manu scripto Nori bergensi (87^ cf. 146) reperi; — easdem ommes Weigandius nuper in lucem edidit in Hauptii commentariis.
ss. Vocabularius Joannis Altenstaig Mindelhaimensis. üpus emendatum et denuo revisum. Expetitione Jo. hynman de Oringaw additum est teutonicum. Hagenoviae 1516. Cf. e, 11e. Hic liber cujus auctor non aliorum solum scrinia compilavit sed multa etiam suae ipsius diligentiae atque eruditionis signa dedit, una cum libro e4 inferioribus libris »1, 111, 126 et Basypodio rerum suarum copiam ac materiam videtur praebuisse; latinorum maxime vocabulorum formis et singularitate cognatus est libro 125. In praefatione jam anno 1508 conscripta libri auctor fontes ex quibus hauserit nisi latinos non commemorat.
a». Glossarium Batavicum (nl) saec. XV apud Monium (Anz) 6, 439 sqq.
9». Glossae Batavieae (nl) saec. XV ibid. 446—71.
91. Vocabula rerum ex prómptuario Jo. Piniciani. Auguste 1521. Prope accedit liber 111. Cf. ss.
9». Glossarium saec. XVI plantarum nomina Inferioris Rheni dialecto explicans 4uz. 6, 448. Vocalium in vocabulis Germanicis adhibitarum ratione simile est libri 11.
:9s. Voeabularius optimus, ed. Waekernagel. Cf. 25, o4, 4, 75.
943», Glossae Anglosaxonicae An. 7, 132 sqq. 8, 2398 sqq. Mone's Quellen 1, 310 sqq. (949. 329 sqq. (940). Cf. 136, 145, Haupt V.
95. Glossaria quaedam saec. XIII ax 8, 393 sqq.
»&. Glossarium in quo plantarum nomina vocabulis ad linguam Saxonicam prope accedentibus (halb nd.) explicantur ibid. p. 401 sqq. Cf. 47, 14».
oz. Glossarium saec. XV ad Inferiorem. Rhenum pertinens (5teutonice^) apud Monium (Quellen 1, 300 sqq.) qui non recte intellexit notam v sive " super litera u positam, quippe quae sicut in aliis libris manu scriptis alia hujus modi signa vel puncta non est nisi u literae accuratius a litera n discernendae.
ss. Glossae saec. XIV Inferioris Rheni dialectum exbibentes ibid. p. 299 sqq.
99. Glossarium Batavieum (nl) saec. XIV apud Graffium (Diut. 2, 196 sqq. Horae belgicae VII nr. 1).
109. Glossarium saec. XIII sive XIV, in Sancti Floriani ecclesia reconditum (Wien. Jbb. Anz. Nr. 41); iu vocabulis germamnicis dialecti Saxonicae indoles passim apparet. Cf. 8.
1:01. Glossarium quo plantarum nomina enumerantur, Tigurii asservatum, apud Graffium Diut. 2, 273 sqq.
102—4. Glossaria Superioris linguae antiqua (ahd.) Aw 4, 98 — 96. 1, 588 sqq. Cf. 141.
1:05. Glossemata saec. XII et XIV, quibus plantarum nomina recensentur ibid. 8, 94 sqq. nrr. 4 — 6.
106—$. Glossaria Batavica (nl.) in Horis belgicis VII, nrr. 2— 4.
o». Glossarium Saxonicum (nd.) ibid. nr. 5.
110 (11025 sqq.) Gemma Gemmarum, variis editionibus forma quartanaria, in his: per Jo. Schonssperger im Augusía vrbe 1512; Argentine in edibus zum íhiergarten per Renatum Beck 1513; per Wilh. Schaíi- ner in Lor 1514; per Jo. Knoblauch in vrbe Agentinem. (sic) 4948. Cf. o4 v4, 75, 122, 134. Quae eum libro ss communia sunt nostro ex libro e: quasi communi utriusque glossarii fonte de- fluxisse videntur, si quidem Altenstaigium superiori quadam Gemma non usum esse velis. In ipso Gemmarum numero habendi sunt libri s», 1:2, ex parte etiam 6s et 109; si Vocabularios ex quo typis exseriptos respieimus, librum quoque 1:34 cum hoc mostro (1:10) arctiori. quodam neque fortuito cognationis vinculo conjunctum esse constat.
i1. Nomenclatura rerum domesticarum Norimb. apud Fr. Peypus 1530. 12»». Cf. o:.
112. Nie. Frischlini Nomenclator trilinguis 4 ed. Fref. 1603. 89, Cf. 1:5. i
i5. M. Rulandi Dictionariolum &c. Aug. Vind. excud. M. Manger 13586. 8?, Rerum materiae partem quandam hic liber praebuisse videtur libro antecedenti (112) cujus quidem mendis valde crebris im libro 1 medela affertur.
14. Thesaurus eruditionis a. Bas. Fabro Sorano. Hainae 1587. Fol.
us. Helfr. Emmelii Nomenelator quadrilinguis. Basil. 1592. 8?. Cf. 113.
116. H. Iunii Nomenclator. Edd. 2. 3. Antwerp. 1577. 1538. 89, Cf. 12s.
15. Glossae Florentinae (ahd.) piu. 2, 231 sqq.
115. Glossae Saxonicae antiquae (alts.) ibid. p. 192 sqq.
1193», Glossae Engelbergicae et Rhenaviae antiquae (ahd.) apud Hauptium (maus 3, 1938 $qQq.); quarum magna est cum libris 120 et 121, minor cum libro Sum. 1 &c. propinquitas.
2e. Glossae Pragenses antiquae (ahd.) ibid. p. 468 sqq.
131. Glossarium in monasterio Admontensi repertum ibid. p. 368 sqq.
12. Glossaire roman latin du 15 siecle de la bibliothéque de Lille par E. Gachet. Brux. 1846. 8
125. Hermanni Torrentini Elucidarius, impr. Argentine per Io. Knoblauch 1518. 49, Cf e«.
1:4. Castelli Lexicon medicum ed. n. Genevae 1746. 4*.
15. Vocabulorum rerum promptarium a Baldassare Trocho Ascaniense....congestum &€., et vernaculo inte- rioris (pro inferioris?) Germanie apposito affabre concimnatum. — Lipsiae ex off. Melehiaris Lottheri 1917. 4?, Dispertitus in scrinia et nidos hie Vocabularius rerum, — qui a reliquis omnibus excepto solo libro 25 plane diversus est, — quamvis in incorrupta latinitatis suae puritate auctorem maxime gloriari non solum ex verbis: , Omnia ex classicis et sine super- stitione*^ in 1pso indice obviis sed etiam ex prooemio vane dictis turgente satis intelligi possit, tamen ipse veterem ac tralaticiam semibarbararum mediae latinitatis formarum farra- ginem haud exiguo eumulo auxit. Vocabula germaniea quae proprie Superioris sunt linguae ad Inferioris dialecti rationem et naturam multifariam delabuntur.
16. Lexieon trilingue ex thesauro R. Stephani et dietionario Jo. Frisii. Argentorati exe. Th. Rihelius 1590. Fol. Prooemium scripsit Jo. Sturmius, librum ipsum confecerunt Helfericus-Emmelius (cf. 1:15) et D. Schel- ling, qui in locum Helvetieae quae apud Erisium reperiebatur ,puram dialectum/* substi- tuerunt. Maximam partem cum nostro libro convenit voce. a. 1618, passim etiam liber e4 cujus quidem cognatio nescio an eo contineatur quod ex ipso tanquam fonte suo glossarii nostri auctores hauserint.
127. Glossae Schlettstadienses antiquae (ahd.) apud maup: v.
1:s. A. Calepini dictionarium XI linguarum. n. ed. Basil. s. a. Fol. quod plurima habet communia eum libro 1:6.
129. Glossarium ex Maji Class. aut. t. VIII, quod Hildebrandius (nr. 142) duodecimo saeculo vindicat. Cf. ve.
13e. Glossae antiquae ed. Hoffmann (Hoffmann's ahd. Glossen) Berol. 1826. 4^.
1312», (Glossae Bonnenses et Zwetlenses saec. XI, Sig Hoffmannium (nr. 130; cf. Gerbert Iter Germanicum p. 109 sq.).
135, Gemma gemmarum de nouo iterum emendata cum multis additionibus, impr. Colonie per Martia de werdena prope domum consulatus in vico burgensi vel die burgerstraes commorantem a. d. 1507 feria 4 post. f. assumpt. Marie 4?. Vocabula latina sunt eadem ac libri 1:10, Germanica autem plerumque ad Coloniensem dialectum pertinent, interdum propius ad Bategts linguae puri- tatem accedunt (reiner nl); ef. 14z. Hujus et insequentis glossarii usum debeo Bibliothecae Gymnasii Budingensis.
1:5. Vecabularius ex quo, impr. in eltuil a. 1472 die Gregorii, Formae Gerndhond ad dialecti secundum Rhenum Inferiorem pervulgatae indolem inclinantes, tam singulari sua vocalium ratione quam eo insignes sunt quod crebrius etiam quam in aliis Vocabulariis ex quo (hd.) vocalis e ex- tremis verbis vitiose adjungitur. Cf. ez. Primam hujus libri editionem, anno 1469 emissam, qua Grimmii fratres in elaborando illo nostrae linguae glossario magno usi sunt, equidem in rem meam converti una eum inferiori ejusdem lib»i editione (a. 1411, nrIr. 151— 2), cujus re- liquias quasdam (v. ifr.) jam prius ad opus conficiendum contuleram.
1:34. Vocabularius ex quo s. l. et a. 4?, liber meus, ab iisdem prope verbis incipiens, in eadem fere ex- cidens ac Vocabularius es, quocum non pauca neque levia, si glossematum quoque germanico-
135.
XXI
rum respectum habueris, ei communia esse intelliges, quibus ab omnibus aliis sui generis
glossariis differat; nihilo minus tamen hie liber (134) non solum multa habet sua et propria, in
his id quod vocales prope in omnibus quibus permutandae fuerint vocibus revera sunt permutatae
(Durchführung der meisten Umlaute), sed etiam singulares quasdam libri ::10 similitudines. Th. Golii 0nomasticon. Argentor. 1582. 8".
iseabe, Fr. Oehler, Zur Literatur der Glossen, quae dissertatio (v. Archiv für Philologie 1847) glossaria quae-
137. 138 "199:
140.
141.
42. 143.
144. 145.
146.
147.
48.
149.
150. 151.
152.
154.
155.
dam latina continet glossis anglosaxonicis ex parte ornata. Cf. sa, 145.
Haec nota ubi reperitur Gesneri opera designat (ef. 140, 144).
(forte occurrens) idem liber ae signo 14» notatus.
Glossarium a Maio publicatum (Class. auct. VI).
Gesneri opera Fol: Thierbuch von Gesner, teutsch von Forer. Heidelb. 1606. Vogelbuch, teutsch von Heusslein. Erkf. 1600. Schlangenbueh, vermehrt durch J. Carronum, Heid. 1603.
Salemonis Glosse s. l. et a., Fol. Huc. pertinent libri 104, 130, 131, $um. 1. Multa eademque necessaria desiderantur in iis quae Graffius ex his glossis excerpsit.
Glossarium latinum bibliothecae Parisinae saec. IX. ed. Hildebrand. Goett. 1854. 8^.
J. Theodori Tabernemontani new vollkommen Kráuterbuch, vormahls durch Casp. Bavhinum gebesseret, jetzt wiederumb ....durch Hieron. Bavhinum. Basel 1694. Fol. cf. 25.
Gesners Namenbuch aller Erdgewachsen, catalogus plantarum. Tiguri apud Froschouerum 1542, 4^.
Glossarium latinum, ad undecimum ut opinor saeculum pertinens idemque glossis aliquot anglo- saxonicis instructum; ,e ms. monasterii Werthinensis ad Ruram* edid. Beycks in libello Monasteriensi. Prope accedit ad librum 136*.
Libellus quo herbarum nomina exponuntur, ad XIV sive XV saeculum referendus, in Musei Ger- mamnici libris manu scriptis (nr. 2963) Noribergae reconditus, typis exscriptus et in lucem editus Aus 1854 nr. 11, opus idem ac liber s:^ a quo non differt nisi eo quod ipsi edendo Frommannus, Fr. Rothius praefuit illi.
Theutonista of Duytschlender van Gherard van der Schueren, uitg. door Boonzajer, met voorr. van Clignett. Lugdun. Batav. 1804. 4^, Hie liber eujus voeabula Germanica dialecti sunt Clevensis, anno 1475 primum editus est. Si libros respicimus quibuseum cohaeret, primo loco loannem de Ianua commemorandum esse arbitramur, quippe quem copiosissime transscripserit Gherardus; deinde propinqua cognatione cum mostro libro etiam conjunetum est lexicon quoddam latino - italicum quod Ducangius quoque in rem suam convertit; nonnulla denique cum libris 11 et 1:2» ei sunt communia.
J. Graffii glossarium, a Jaeekio (,Alphabete* fasc. I. Lips. Baumg. 1833) emissum, quod nonnulla habet communia eum quibusdam ex libris manu scriptis in Bibl. Mogunt. asservatis.
Trunca quaedam ex glossario latino-germanieo (hd.) Romae reposito (An. N. Folge 2, 9); prope accedit liber 4:, nec longe abest liber 96.
Lexicon rei herbariae trilingue, per Davidem Kyberum Argentinensem. Arg. apud Vuend. Richelium 1553.
Vocabularius ex quo 4? ex Dibl. Duc. Gothana. Inter omnes Vocabularios ex quo qui typis exscripti ad nostram aetatem pervenerint hune librum esse antiquissimum statuit Fr. Jacobsius, quum in eo haec verba inscriberet: , Expressum ex vocabulario Guttenbergiano. 1469. 49.« Cf, 133.
Vocabularius ex quo per Nycolaum Bechtermuntze in Eltuil a. d. 1477. 4^ ex eadem Bibl. Goth. (de quibusdam ejusdem libri reliquiis v. infra).
. Merbarius Patauie impressus a. 1489. 4" (cf. Panzeri Ann. typ. II 361, 6) ex Bibl. Duc. Goth. Com-
pluribus in loeis Saxoniea quaedam verba in margine adscripta exstant; item Saxonica est sententia ,uppe truuwe ik buwe, untruuwe ik schuuwe*^, quam in libri indice posse- sor quidam inscripsit. Quaedam ei communia sunt cum libris 74 et 143.
Glossae Fragenses antiquae (ahd.) ad Prudentium explanandum conscriptae, apud Hauptium (Zeit- schrift X).
Glossarium ad illustrandos saeculorum XH, XIII, XIV seriptores compositum a M. Hoffmann ct G. Waekernagel (Hoffmann's Fundgruben Bresl. 1830), glossas continens praecipue Conradi de Hein- richowe, deinde Nicolai de Cosla. Cf. 9.
XXII
Notarum quibus praeterea in hoc opere nostro sumus usi hae potissimum sunt quae explica- tione quadam egere videantur: Ag. Agricola de re metallica. Basil. 1556. Fol. : Aw. Anzeiger für die Kunde des deutschen Mittelalters (auctoribus Aufsessio, Monio, aliis). sw. Mhd. Wérterbuch nach Benecke von W. Müller. Lpze. 1854 ff. gr. 89. ? sr. Breuiloquus vocabularius 1478 Fol. glossis quibusdam germanicis ornatus. sr. wi. Versuch eimes bremisch-niedersáchsischen Würterbuchs. Bremen 1768. 8^. cam. Catholicon ed. a Ioanne de lanua. Fol. Nuremb. 1483. pas. Dasypodii dictionarium, impr. per Rihelium. Argentorati 1587. 8" cf. Gr. ww. (v. infra) XX sqq. Das. eatb. (quem librum raro tantum memoravimus) DBasypodius catholicus i. e. dietionarium latino-zerma- nico-polonicum &c. Dantisci 1642. 4". . Diez. nz. we. Etymol. Worterbuch der romanischen Sprachen von Diez. Bonn 1853. 8^. s . Friscl, teutsch-lat. (und lat.-t.) Wórterbuch. Berlin 1741. 4^. rs, ru. PFrisii dietionarium, quem librum crebrius quam ex editione prima (Tiguri 1541, F ol. induxi- mus ex ea quae inscripta est Dietionarium bilingue (ed. Suicerus, Tiguri 1696, 8"), interdum etiam ex editione Coloniensi a. 1817. Testimonio sunt quodam modo inferiores hae editiones, quamdiu vigor em et auctoritatem retinuerint pr isca multa germanicae linguae vocabula quorum copia etiam apud Pictorium integra et illibata reperitur. Cf. 126. cr. Ahd, Sprachschatz von Graff. Berlin 1834. ci. Aeir. Glossarium Aelfredi anglosaxonicum, quod ex libro insequente ad opus meum contuli. Gi. m. Glossarium manuale ad scriptores mediae et infimae latinitatis. Halae 1782. 8^ (Ducangii Glossarium ab Adelungio retractatum). Goth. Witb., Gth. wb. Vergleichendes Worterbuch der gothischen Sprache von L. Diefenbach. Erkf. 1851 ff. S. . Gbr. Grimm (6x. Grammatik, wi. Wórterbuch). Haupt, Hp. Haupts Zeitschrift. He». Thesaurus &c. Henischij Aug. Vind. 1616. Fol. cf. cr. wo. XXL xi. Kirsehii Cornvcopiae. gr. 89. xi». ed. 3. Norib. 1723 (ed. 1 a. 1713), xi». ed. n. Aug. Vind. 1796 qui liber ob uberrimam qua abundat rerum copiam nomine suo sane dignissimus est. xi. C. Kiliani Dufflei Dictionarium tevtonico-latinum cur. Hasselto. 2 voll. Traj. Bat. 1777. 4?. Megiser. Thesaurus polyslottus... ab Hier. Megisero. Ercf. 1603. 8", liber quem raro tantum citavimus. Mss. moz. Codices manu scripti qui in Bibliotheca Moguntiaca asservantur. Natur», Maturbuch etc. verteutscht durch Conradum Mengenberger. Franckenfurt bei Egenolff. 1540. Fol. Nm». Állg. Polyglottenlexicon der Naturgeschichte von Nemnich. 4 Dde. Hamb. 1793. 4^. o». Seherzii Glossarium Germanicum medii aevi ed. Oberlinus. 2 voll. Arg. 1781. Fol. rap. Papias, praesertim hujus scriptoris editio anno 1485 Fol emissa (impr. Venetiis per Andream de Bo- netis de Papia) qua quidem Bucangius et Adelungius perraro, si unquam, usi sunt. rie. (Pietorius). Die teütsch spraach u. s. w. durch Josua Maaler. Zürich 1561. gr. 8?. pop. (liber paucis in locis commemoratus) Popowitsch, Versuch einer Vereinisung der Mundarten von : Teutschland u. s. w. Wien 1780. 8?. . Bayerisches Worterhueh von Sehmeller. 5tuttg. 1827. 8^. "Sum. Hoffmann's Sumerlaten; cf. 25, 26, 47, 119, 141. Voce. ex quo. Votabularii ex quo qui typis exsceripti sunt. Voc. a. 1477. Vocabularii ex quo impressi per Nicolaum Bechtermynze in Eltuil 1477, qui iiteger asservatur in Biblioth. Duecali Gothana (cf. 123, 152), reliquiae quaedam in Heumanni opusculis p. 455 publi- catae eaedemque ab Adelungio quoque ad Glossarium: manuale collatae. Voce. a, 16185. W. Sehonslederi Promptuarium Erant alis; quod ex Sehmelleri opere in rem meam converti. Cf. 196. Voe. Ham». Glossaria quaedam Saxonica a Sfaphorstio in lucem edita (Hamburg. Kireheng. 1 5, 350: » wa. Würterbuch der der deutschen Synonymen von Weigand. Mainz 1843 ff. S^. Zews, Glossemata latino-celtica quae im Zeussii Grammatica Celtica, reperiuntur. ziem. Mittelhochdeutsches Wüórterbuch von Ziemann. Quedl. 1838. gr. 8?.
ABA
A, ab (V. sine) hd. von, 7 ane (18). nd. van. & do von; ab von (4).
Aalma v. Alma.
Aaron ist gewesen ein bruder moysi des propheten (75).
*Aba v. Abba. *Abaces v. Abacus. *Abacia v. Abbatia.
A-, ab-bacinare (cf. ?tal. abbagliare? Dz. Wtb. 384) blenden (ki.).
Abaetor (auch altengl.;afrz. abacteur ; j. fur pecorum t armentorum; abige-s 4 -us qq. cf. 64) hd. kue- (3), ku-, kü- dip; kw diep szm., koe dyp (12), viehe diep (59); rauber (64).
Abaetus pic. s. (7. fug-, separ-, abl-atus) Ad. geteylt, vertriben sim. enweg-getry- Ry -rybung (68). wechdryuynghe (83, 132).
Abaeue nomen prophete 4. amplexans t luctator (Br.). umbgryffer, ringer (19).
Abacus credentz (64). cr.-tisch (91 &e.). rechen-t. (111), -banck (75 wMrg.) eyn entwerff tafel (48 s/m.). ein t. o. schypher-, eck- (110 varr.) -stein dar vff man schribt o. malet (110), scribet aber (wetteraau. 2. q. oder) malet (69 Mrg.). tafel of vier- (132), tauvel of veyr- (83) -kant steyn. anricht (15 Mrg.). puch- (Agr.), boch- (112) -banck (metallorum). bune (Agr.). meetroide (147). abaces 2. mensa plana ; abaxcis ?. plana- tura (16).
* Abad-era (22), -ir (cf. adera v. adria) i. petra, en sten (22); gr. badelion (Pap. aus BatvuXoc).
*Abaga v. Abasa.
* Abagies (cf. abiges &c.) vichdiep (74).
*Abaia v. Abasa.
Abali-enare, -genare (9, 76) vervrem- den (132). Ad. güt, gut, gutt vor brenhen ? entfrimden (5), ent-fremden, -frómden, -pfrómden, -phermden (3), -phmden (s?c 1), enphrummen £ abzyechen s?m., vol verren (1€), v-bringen (16), -bergen, -endern, -faren (9, 76). ent-vern, -wenden ader
DiereNBACcH. GrossaniUM.
A
ABA
ezubrengen (17). vor-bringen, -forn (18). verenderen (68). gült (szc) erphremden (16). nd. gud van henden bringen edder vorvernen (23), vor-br. e. -wernen (22).
Abali-enatus, -genatus, -enigenatus (59 »« alienigena) ge-verret (13), -frem- det (V, 9, 13), -fremmit o. -wirret (sic 8). abge-virt (3), -furt (4). ent-fremdet, -want (17). gar enpfremt (19). ein fromder (59).
Abalieno (unfersch. von -are) von ey ander ader von ey fremden (11).
*Abaligena-re, -tus v. Abaliena-re, -tus.
* Aballa v. Abolla.
Abamita, abauita (6A soror au? 4), abbauita (3) hd. eyns alt-, elder-(4) -va- ters swester. eynef) eldern sw. (3). ein alde vaders suster (132).
Abante hd. vor (6); zu-vor, -vorn (3, 18); vorhyn (68). nd. tho-voren, -vorn.
*Abaraces pl. matzen (Ki?. Mrg.).
Abareere, 7 abhorteri (untersch. von abhor-tari, -rere 4) weg twingen (8, 9, 4). enweg swingen (1*7).
Abas v. Abbas.
Aba-sa, -ga, -ia &oc. (142 q. v.),-SO, -sus (141) 4. in-fima (76, 136), -firma (136, Gl. Aelfr; Br), -fama (142), -famia (141) domus. kranck huys sonder guet fun- dament (141).
Abasso (ab asso) von dé gebradé 7 (à basso) von dé dieffe (17).
* Abaston v. Abeston.
Abastra (; folia vitis Gl. m., cf. ab- resta) wyngarts-, Mrg. reben- (68), feigen- (Ki. -bletter. wyngartz bladen (82).
*Abasus v. Abasa.
* Abata v. Aluta.
Abatis v. Abbatis.
Abauia gro) an (91). mynes alde moe- ders moeder (132).
*Abauita v. Abamita.
Abauus myns ayns anne (0). mines anen eyne (289) m. a. £ (sc) eni (285), eney (289) meinf) alt (69 Mrg), mynef
ABB
alten (110 sm.) vatters vatter o. ,Vrhene. aluatter vrenlyn, Mrg. her (68). vr-áni (209), -anher (70 &e.) -àle (113). eyn alt elder vater (16). grof ene (91).
Abau- us 7 -à mines enis enin (10). m. vatter v. o. müter m. (59).
*Abaxcis (auus abax gen. cis) v. Aba- eus.
Abba, aba (3), abba pater (65) eyn Abrahamü) wort zu dusche vater (8). va- ter (9, 48). vatter (19 &e.). v. v. (65, 67 Mrg.).
Abbacinare v. Abacinare.
Abbas, selten albas hd. apt, aptt (110), apt (17), appet (283), abt, abbt (91). nd. abbet.
Ab-batia, -acia (6), -icia (91) apt- hd. -y, -ye, -ey. -tyge (62), ig (11) -in (59, 15). Ad. ept-ye, -ey, -ige (20, -in (6); ápt-yg, -ij (205), -in (10). ab-edige (22), -betige (48), -die (11, 132), -dy, var.-ty 10) -tye (18, 2D, -bye (18 e«uwsgestr.). eb-tye (bb) -edie (225), -bedie (23).
Abbat-is, us (22), abátis (v4. e. & ba- tis cf. Gl. m. 1l, 4. 620 &e.) haever gever i voder meister (147). stallknecht o. fu- der-m. (17). futer-m. (110 &e.), -meynster (69 Mrg.. fut-er (9), -ter (3), -erer (75), -rer (20) die den tyerer teylen habern (68). die den beesten die hauer voert (132). kornmesser (74). en corn delere myt ener mate de dre scheppel holdet (22).
Abbatissa Ad. aptis-sen (8, 110), -chin (Db, 4, 93); abtiss-in (110b), -en (91); ap- dissen (68); abba- (75), &b- (20), ep-tissin; ep-tissen, -tesin (3), -tichen (16), -tyn (67), -ti (9), -petisse (48). abdisse (11, 132). ebe- dische (225).
*Abbauita v. Abamita.
Ab-, a- (cf. ad-) -bibere d. ser trincken, sere drincken (8), uf)-dr. (11).
*Abbisis v. Abissus.
*Abbol-itus, -utus v. Abolitus.
*Abborigenes v. Aborigo.
Abbreuiare Ad. ku-, kü-, ko-, beku- 6), abku- (110), vorko-rtzen. korezigen
1
2 ABD
17) ver-koereen (18), -kircen (9). irkorz ezin (8). vor-kurtzigen (133), -korten (22).
Abeedo v. Abscedere.
*Abceenis nuchtern (19).
Abci- 4 abscin- dere ab-schnyden, var. -sehneyden (110), -hauwen (68). af -sni- den, -houwen (132).
Abceysterium v. Asceterium.
* Abcurtare v. Accurtare.
Abdecet (7. non decet Bx.) iz nit zym- met (8). is enezemit nicht (9).
Abdelere abe dun (825). abtun (9, 4). i Pur R (cf. abnegare) weigeren 11). . Abdenago (n. pr. hebr.) knecht (3). dinst-kn. (4).
* Abdentes v. Addentes.
Abdere Ad. nd. huden, heben. Ad. hu- ten, hütin (6), behüden (18), budin (se Anz. 8, 98), haben (7), behalden, hálen (10), V heln, v?bergen; ab-werftfen 7 -geben (17). hiden 7 berghen (106).
Abdias (n. pr. hebr.) gottis (1), goeds (11) kneeht. eyn kn. godis (21). en kn. godes (22).
Abdicare (cf. abdiec-o, -ere; abre- nunceiare) Ad. abe-, ab-, widder- (65) -sa- gen. nd. af zaghen. vorslagen (1l. 4. q. versagen cf. $m. 3, 442). abschlagen (65, 110). ab-ziehen, -nemmen ; v^werffen, min- dern, trennen (65, 67 Mrg.). Ad. virlaukin (8), vorleueken (2, vlleugen (9), v?ley- ken; vor-zy hen, -zien (18); verezigen (13). nd. vertien (106). enterben, dannen thon 0. stossen (88). wegeren (7. negare 1iobe, 132). weyhen (Z7. dieare 1. cf. de-d.).
*Abdieare (cf. diea) abe kerben (19). af karuen (11).
* Abdieator ab-sager (68), -kerfer (110). af keruer of die versaket (132).
*Abdieatrix absagerin (68 Mrg.).
Abdicere Ad. ab-, v-sagen; v^-leucken, -Jaugnen (70), -leugnen (68, 69), -wissen (9), weisen, -wisen. v'-w. besunde-r (18, 21), rn (28), bysundern (22), 7 besun- deren (V, 10). v'saken (23, 109, 132). vor seken (22). v'legen (11).
Abdieo pen. prod. entfremden, ab ke- ren;7. diea destruere ab kerben. pen. corr. vD-driben, -sin 4. absentare; abwerffen; v^ smehen, -sagen, -leuken, -bieden, -wysen (11).
Abdi-tium, -ecium, 7 tum (175, 147) (7. secretum dee. &x.) hd. heym-elich, -lich. h. dyng (65), stat o. end (75). afsijde eyn heymlike stede des huyses (7. ab- sida 147).
Abditorium 7. locus occultus hudel- winckel (12. cf. huden abdere, eher als hudel $m. 2, 153). arcae species (G1. m., Ki.).
*Abditum v. Abditium.
Abditus /d. v'-borgen. ver-holen,varr. -helen (110), -hoelen (132). abgeworffen (10).
* Abdo-ma, -nia (89) 4. angistrum 4 chamus (147) en hamme (11). een hame- wan, een pert (sic 89). perdhame (147).
Ab-domen, -dumen (126) Ad. lappara (Gf), feyDte (88), schmer, wanst (114). verke-n smer (83), -ns smeer (132). lum- mel, pletten, smeer (147).
* Abdomentum smout oft wet (sic 89).
Abdomitum 4. pingwedo latens in. os- sibus margk (Br. »« abdere). marck (4).
* Abdonia v. Abdoma.
AbH
Abducere hd.enweg-, -aweg (16), wech- (85, 28, 132), eynwech- (22), ont- (132) -foren, -fieren (67, 76), -leyden (8b, 132). abweg- (1), abe- (6) -füren. ab-vorn (10), -wysen (15), -ziehen (67). ewig vor irren 7 foren (21) weck- (3), hynweg- (4) hinbeg- (54) -furen, vor leyten o. betriegen (8, 9).
Abductio (cf. -tus) 7. quando quis pro nimio dolore alienatur (1, Bx.). abe furunge (8). twal-m (9), -in (13).
*Abduetor verleyder (132).
Abduetus hingefuret (11056). abge-fiert (1102),:-furt 7 von kranckheit vnsynnig worden (17). wechgeleit (132).
* Abdumen v. Abdomen.
Abece-, a. b. e.-darium Ad. ein a. b. e. eyn abeet (b). nd. eyn, en abe-, ab-cete. abe-ze (56), -tzete (74). a. b. c.-buoch (110), -bók (109). eyn a b boech (132). ein kinde tofel (6). hd. nd. fib-, fi-, phy- (v. a. 1477) -bel. sydel (sic? 56).
Abedere nagen (68). ab-n. (69 Mrg.). be-n. (110), -knagen (83, 132).
* Abella v. Abolla.
* Abellina v. Auellana.
*Abelum lampili (Gf. 2, 214). abellus j. agnus recens natus (Gl. m.).
Abemere (gall. aveindre; cf. abemito i. demito Yest., Dz. Wtb. 558) nemen (8, 9, 4). ab-n., -keuffen, -dingen (17).
* Aberdiosus (7. barba iouis) huswurz (Sum. VI).
Aberrare hd. irren, v'irren, irre gan ((), irgen (D), erre gen (18), zwifeln, zweifelszingon (76. in sf. ir) ezwifel sich v?jrn (11). hin- Z2 ab- (65), hynab- (67 Mrg.) -fallen von dem rechten wege. feyl- (125), twa- (109), dwe- (22), dwel- (283), vordwa- (109, 132) -len.
Abesse Ad. abe-, ab-sin, -sei; ab-, nd. af-wesen. von ab (6), von o. ab (76) sin. vorsmehen (7. refutare 4).
Abestis 7. intestina bestiarum aspiciens (Br.. dye ingeweyde besuydt der beesten om dair uyt to wijchlen (147).
Abe-, aba- (alph. abe- 96) -ston, - -sthon (141), -stio (19), 7 abston (6) (md. abestón;. cf. Gl.m. 1, 11; em Br. vom as- bestus wntersch.) 6. lapis...ad modum ferri (Br.); 0. archadie ferrei coloris (141). ein edel- Ad. -gestein, -gstain (16), Ad. nd. -steyn, en sten (22) Ad. (Mss. mog.) der ge- schaffen, -stalt ist als ysen sim., nd. de dar is geschapen alzo, alse yseren.
*Abetus v. Alietus.
*Ab-ex, -extra (110) von vssen (69 Mrg.).
*Abfluere abfliessen (75).
*Abfundo ab gieDen (17).
* Abgarrulo abkefeln, vnnuczlichen re- den (117).
Abglomerare abrey-sen (9), -ffen (8).
* Abhil- v. Habil-.
Abhine hinfort men; von dief) stat (11).
* Abhomicio (aus aborceio »« abhomi- nari? »— homo -« icio?) ein kint ver- werffen (17).
* Abhomin- (»« homo) 2n den Hss., sel- ten in. Drucken, st. abomin-.
*Abhominabilis Ad. vnmensch-, vn- mens (8) -lich ; v'ban-net, -nen (3), -d (18); vfluehet sZm., -fiecht (76), -flecht (5), -smachten (sic 1), worffen ding das man fleucht (sc.res 67 Mrg., sm. 65). wiedertze-
ADI
mer (74) greuf- o. grimmeck- (67), grufà- (17), gru- Z ersehrock- (69 Mrg., 1102),
ruwe- (109, 110), eysse- (132), eys- (109) ich, -lik (109). vngeluckselicheit (9. cf. abhominosus).
*Abhominare, -ri hd. vnmensch-lich (sic 8), -leich gepern (D), -lich geborn, lieh g. 7 grausamlih (76), ieh geporn (68), -lich begraben (se 110€ »« humare?), -elichen gebern (21); vnmens-elich sin (bb), iehen gebaren (Mss. mog), nd. like ghe- bern. onmentslich gebaren 7 gruDlich ader versmahen (V). gruf- 7 fresch-lich sin o. versmehen (11) gruse- (21), gru- (18) -iehen sin. grawsam (4), vnmynlichen (43) geberen. vnmyslichen halden (13). vnmynscehliken beren afte greselik sun (23). vnwillen han. 7 mit v. v^werffen (65, 68 Mrg). verschm-ahen (110), -ogen (69 Mrg.). fluchen (3). vormaledyen (85). graw- en (3, 14), -sen 4 schewtzen (74). misdoen 11, s9).
*Abhominatio Ad. gravsamkeit (3, 4), greisemlichait (76), greuslichheyt (70); greuf)- (67), gruf-, gru- (5,7)-lichkeit; pruss2 lickeit (sic v. a. 1477). vnmenschlicheyt (3, 18). verschmahung (110). herschreck- unge (11). verscrinkinghe (89). misdaet (11). v^worffen ding vnd vnlóstlieh vnd stin- kende ding dafó e$ ej vnwillen bringt als ob er wólt kotzen (67 Mrg.). ein vnwill also daf) sich einer rympfft als wolt er sich brechen o. von jme werffen, o. das eim dar vor gruwet; ein erschreekender vnlust; ein stinkenf) verworffen ding &c. (65). an. willung (0).
*Abhominatus ein verfluehter (65, 67 Mrg.) unmensehlieh (38).
* Abhominosus 2. fortunatus, ab omen scribitur sine h, ab homo scr. cwn h (3). gluckseli-g (8), -keit (3). geluckselik (60). vngelu-ch (13), -ckselich (9).
*Abhorcio &c. v. Abortire.
*Abhories v. Aborigo.
*Abhorrari v. Aporiare.
Abhorrere, aborire (V.a. 1477), Ad. fur- (75, V. a. 1477), for- (5b, 4), für- (6), fir- (76), fo- (21), fu-ehten. grausen (75). gruwen haben, ear. 4 verschmahen (110). grulen, vorsmaden, entsén (109). versmaen, ontsien (132). schu-wen (110), -hen (75), -en (8.) scheuchin (9). eysen (22, 99, 109, 133, V. a. 1471).
*Abhortare v. Abortire.
Ab-hortari, -hortare, prs. -hortor (23), -ortor (V. non curare 1*) ent-ruchen (1), -ratin (8), -retin (9). ein troten (s?c 4). afraden (11). ik drungen werde to rade tho geuende (23).
*Abhorteri v. Abarcere. *Abhortire v. Abortire. *Abiaectanus v. Abietarius. * Abibere v. Abbibere.
Abi-, Zn Drucken abij-, abji- eere Ad. hin- (65), ab- weckt- (3, weg- (12) v-werffen; sehelden, v^smehen (3, 17), vnichtigen £ vechten (17). nd. af-, v-wer- pen; v'storen (11).
* Abicia v. Abbatia. *Abieenus v. Abiegnus.
Abieetare schelden (12). an-vahen, -vechten, -farn; straffen; strit machen; uber geben (17).
*Abieetarius v. Abietarius.
ADI
Abiectio (Z. remot?o) hd. v'smahunge sim. ; ab-, vwerffung. nd. smaynghe, vor- sm., afwerpinge. vor-sagunge, -senunge (21). snode achtung (19).
Abie-gnus, 4 -enus (141) -nus, -ns e 6) -us (76) abigena (qg. v.) hd. md.
ennen; dat van dennen holte ys ghema- ket (22); dannen holtz, holt; dat van dannen of vueren gemacht is (132). Ad. daz, das von tennim holtz (76) dennen h., den hulez (21), dem holtze (1) gemach-t, -ten (V) ist. denny (1). the-, te-nnimer (141). tenn (76). ein vihten kene o. stóff (6).
*Abienarius v. Abietarius.
*Abiens v. Abiegnus. Abigens.
Abiens abgende (1*7).
* Abiere v. Abigere.
-Abies Ad. nd. dann-e, -en (10), -en boem (132). dane (13).dan (3,97). dan baum (110). tann-en (1), -e (4,6,28^) .tan (bb). thann (141) viecht (25). ein vihtennin bóm (6) abeelboom (107) appelboem (sic 83). al- boem, albeel (108). vueren, vuyren hout (KiL) vweren hoult (89).
*Abies 5. decl. eyn abgang; 4. decl. danne (10). * Abietarius (»« abigere) veh diep (11).
Abie-tarius, -narius, -etarius (60), abiaetanus (9) hd. zimmermann. z. den holez (s/c8 Anh.). z. der denne h. zymmert (8. merman (sic 13). poumuuerah, holz- meister (Gf.).
* Abieus v. Abiegnus. Abigeus.
Abiga v. Aiuga.
*Abigeas v. Abigeus.
Abigeatus eyn dieffte van beesten (132).
*Abigeius v. Abigeus.
* Abigena (opferochse Ki.) dannen holt (29).
Abi-gens, -ens (59) vihe-diep (56, 282b), -dieff (48). en ko-def (23), iegher (22). en bedriuer (11).
Abi-gere, -ere (0), -re (3) hd. veh- (17), v-, weg-, enweg- sim, eyweg- (8), ab-driben. stelen, treiben (4). weckt-tr., entfremden (3). im wegleyden (8^).' ab keren (17). von dannen thun (65)..nd. vor driuen.
*Abigere ainezelich sin (18).
* Abigere v. Ambire.
Abiges, g. -gis ein pferd dieb (110), hert dib (69 Mrg), vyeh diep (68). eesten-dyeff (132), -deyf (83).
-Abi-geus (74, Gl. m., Asp. ial. -geo), -geius (141), -geas (89), -eus (93, 141) ein kue-dieb (110), -dib (69 Mrg.). kuwe dyp (5). koe-dyeff (132), -dief (89). vichdiep (74). rindertieb (7) schinder (93). qwy ckdyeff (4 abaetor 147).
Abjieere v. Abicere.
* Abilina v. Auellana.
Abilis &e. v. Habilis &c.
* Abilon (aus ilus?) sele in einer feder (14).
Abi-, abym- (9) -mere (7. refutare, aus abnuere) vor smehen (3, 4).
*Abimus (frz. abime, »« imus) die helle (7).
Abinde dar-, daer- (132) Ad. -von, -ab (110) md. -van, 4 -aff (132). Ad. da-, do- (6, 4) -von. van binnen tho (?3. »« abintra).
Abintegro von newem (75 Mrg.).
ABL
Abintestat-o, -us Ad. an sel-gerete, -gerede, -gereythe sZm., -erete (13). on geschafft, an ein geschefft v/g. selgeret gestorben (75). vngescheftlich (66).
*Abintra Ad. inwendig; von i, ynwig (17, ynnen (110; von innenwenig (5) innewinniek (18), indewennig (6), ynweng (21) inbenniek (3) zu. nd. binnen tho, van b. (132).
Abintus von ynnewennich (18 sZm.), innen wenig (5) imwendig (7), i zeu (4), inwennig (2D, inbenniek (3) inbinnen (19. nd. van binnen (98) von b. £ af grunde (vor abyssus 13).
.Abinuicem (4 segregatim) von eyn ande-r (68, 110), -n (69 Mrg.). van eyn verscheyden (132).
*Abiotator v. Abrotator.
Abiotus (7. cicuta) bangenkraut, wüt- (Ki), winte- (126) -rich.
*Abire v. Abigere.
Abire Ad. abe-, ab-, weg-, hinweek- (15) -gan sim.
Abissalis fons ein grunt-, var. grun- loser brun (75).
Ab-issus, -bisis (55), -imus (q. v.) Ad. abgrunt sm., abegründe (48), apgrunt der hellen (8), die helle (17). nd. affgron-t (1D, -de (97). Ad. grundelo-s, -0, -z; laf) sim. diepte off sonder gronde düfte (12). dupe (22). duphe da sich daf) waDer wor slindet (bb). diefr (5). diff (21). tieffe (6). tyeff (64). ein tuffy (7). tewffe (4). tewf (1).
* Abita (anders Gl. m.) ?. gracilium &c. sehusterdrait (75). 4. spaeus, digitiea drat o. fingerhut (64).
Abitio ab-gang (17), -scheyd (126).
Albiudieare v'leucken, ab richten, vn- recht r. (10).
Abiugare Ad. ent-, en-, eyn-, in-zwei teilen, deilen. sundern (8, 9). abscheiden (9, 1). uB getwange laDen (17). vff losen, entledigen (110). onthalteren (132). ent- bynden (22). twedelen (25). zwihellen (76).
Ab-, oft 4 dis-iungere (bissw. i. dis- tinguere) Ad. von, nd. van eyn-ander, -andern (0) an der (sic 23) vogen, fügen (21), nemen, scheyden (18, 76, 1103), sagen (X). ab-segen (4 -weysen (1102). voeghen off scheyden (132). von wysen ab-sch. (110b).
* Abiunte etate von der kentlicheit der jugunt; ab zu gen dé alder (17).
Abiurare nd. sweren; af-, ont- (132), vor-, hd. ab-sweren. leucken (1). ver- leugen, vearr. leugnen, -laugnen (110). v'saehen (17) nieht wider kommen zu lande (8, 9, 4).
Abiuratio gelobts dings versagung (13), wor sagente (9) geglobet ding vir- seczen (9).
Ablaetare nd. wenen. Ad. abge- (3), ent-w.,-w. das kint von der muter (175), -wenden (1). socken (2« laetare) 7 spen- nen (106). spenen (100, 107, 132). en kint wennen 4 sp. (28) Ad. ent-sp. sim. ab- nemen das kint von den brusten (75). abla-eto 7. « lacte separo; -sso si sum V. separo (16).
Ablaetatio A4. ent-wenunge, -w. von der milehe 7 abseezunge (17). entwend- ung (1).
Ablaetatus (vé exuberatus 75) Ad.
grunt- (132).
ADO à
entwent, abge-wenet (3), -zeugt 2 -stossen (65) von der milch (8, 65). abgenomen kint von den brusten der muter (75). enspent (60).
Ablaqueare (vites) ziettern (135. cf. Goth. Wtb. 2, 672).
Ablas, g. -tis ?. ?nsipiens 0 stultus (16, Br). 4. blatus, varrus tore, gecke, narre (74) .Aus abbas rez stultorum »« blas (G1. m.) ?
* Ablasso v. Ablactare.
Ablatiuus Ad. ab nemmer. abe nem- men (10). genemen (21).
Ablator hinnemer (75).
*Ablatui (porcorum) slachtong (17).
Ablatus Ad. nd. genomen. Ad. ab-, hin- (16), hinweg-, nd. aff-g. ab genummen (3. genemmen (7). abgetragen (17, 110). wechgedragen, affghehaelt (132). gestaln (10.
Ablegatus (cf. abli-gatus; -tigatus i. proscriptus Gl. m.? allegata?) vordo- met (22).
Able- (Br.), abli- 7 obli- (74) -gumina, abligumma (74) sunt partes extorum (Br.), ectermu fleck,; kutteltleck (74).
*Ablegurire &c. v. Abligurire.
* Abligatus (cf. ablegatus) vordauwen (18).
*Abligum-ina, -ma v. Ablegumina.
Abligurigo doem-, sloem-, verquist- ing (147).
Abli-, able- (17, 22, 141) -gurire, -gurrire (141, Gl. m.), -gurare (147), -gur- lio (prs. 17), adlegurrire (141) Ad. laffen. Slockin (8) slur-, slie- (9), schlie- (4), lie- (22) -ken. v!leeken (68), -schlecken (68 &e.), -Slicken (132), -brengen, -qwisten, doemen, sloemen, guet doirslaen (147). quasen (Fr.. vordem-men, -ffen (126).
Abliguritor fresser (3).
*Abl-imba, -oda v. Appluda.
Abluere waschen (8, 9). Ad. ab-, nd. af-w., hd. -weschen, -wessen, -wefben.
Ablunda v. Appluda.
Ablutes sunt loca cenosa dc. (Br.). eyn moedinghe vnd styckighe kuyl (132). ein groD trinck geschyr (68).
Ablutio abweschunge; vgeben der sunde (17).
Abluuio (cf. Gl. m.) water broick (147).
Abnatare ab swimmen (17).
Abnegare levgen (3). v-l. (9). leucken (11). v-l. (5). leycken (7). v-l. (8), leuckeln
(65). loicken (6). virlaukin (8). laugnen (16). lochenen (22). Ad. vorsagen, ver- sachgen (3) md. v'saken, weygheren.
Abnepos achter zuster-kynt (11), -kin- der (89), -soen (83).
.Abnoba die baar o. der randen (135).
Albnuere Ad. v-smehen sim., -smahen (10), -mawen (7), -leugen (9). leucen (13). vor-saken, -sman (22). versmaden (83). vnt seggen (8b). ver-s. (89), -Segen (100), -Ssagen (88, 110). ent , be-schuldigen; nicht en- wolden (17). nit wellen; abschlagen; wei-, var. wel-geren (110). verzeichen (88).
*Abolagium (»« abolla?) v. Anabo- ladium.
Abolere Ad. abtün sim., abe dun (b), v'gessen, vorgen; ab-gen (5b), -geen (1), -dilgen 2 hinweg nemen (88); vertriben (65). nd. af don; ontwennen (V. remouere 1l. cf. abolitus). vyDBwissehen (132).
1*
ABO
Aboletus v. Abolitus.
Abolitio v'gess-4 v'ge-unge (9). sach o. schult derlafunge (17). ab-thuung (110), -egung (65). vB-wischung (110), -tilekung, -tilgung, hinnemung (65, 68). vyDwysch- ynge (83 &e.).
Abol-itus, -etus, abbolitus /d. ab-, vB-getan, -gedan, -gethon. abgethun (3). vytgedaen (83) gedilget, versumet, v'ge- Den, entwont (1')).
* Aboli-, abuli-, abbulu-, abvolu-tus (2« po-, be-llutus) vnreyn gemacht (5, 1, 18), machen (20), maket (23). v- (), be- (11, 22, 23) -solet. be-sudelt (5), -schifsen (21).
Abo-, abu- (Br), aba- (59), abe- (22, 147), ambo- 7 ambu-(147) -Ila(gr. &QóAJ.x) cleyt eyns senatoirs (147), der mestere (22). kriegs. kleid (Das.). ein perlein rock (59).
* Abollena v. Bullaquelon. Abomasium v. Echinum. Abomin- v. Abhomin-.
*Abominium vermalediinghe (97).
*Abora v. Abra. E
*Aborig-enis, -enes, -inis, -ines (Br.), -ineus (147) 2. sine moto genere (147); rusticus c. sec. Salust. ,,genus agreste dc. (Br.. rustyer, kerll (132). ruystyer, kerl (147). rusteyr, karle (83). eyn puer 0. vne- del (68). eyn grob burisch man (110).
Abori-go sg. (10, 147, Br), -gines sg. pl., -enes (11, sg. pl.147), a-, var. ab-bori- genes (75) 7. superflue frutices dc. (Br. &c.). eyn waifen rife (10). laiden aevervloe- dich, water-l. op boemen (147). sprutinge of taxkins van boemen sunder profit (83). gede crut (17). feld-, holtz-, wilder £- Z h.-paum; abh-, var. arb-ories vnge- im- pffet, var. -peltzt baum (75). vngepelezte bevm (9).
* Aborire v. Abhorrere.
Aboriri (cf. abortire) v'werffen, mif) gebern, vnnaturlieh g. (17). vnzeitig g. 0. werden geboren (110). ontziidelieh w. g. (132).
Aborreus (cf. Gl. m. fona chornhus (Gf. 4, 1054).
Aborsus (cf. abort-iuus, -us) absnei- dung (1).
*Abortanum &e. v. Abrotanum.
* Abortare (7. aboriri Gl. m.) v. Abor- tire. Aporiare.
Abor-tire, -tiri (75), -tare (88), -cio prs. &bhor-tire, -tare, -cio prs. (V. a 1477) hd. v^werffen. v'w. in der geburt (10, ane g. (9) hin werffen die frucht der g. (15). eyn g., gebort (v. a. 1477) v- w. (4), -derben (67), -tumen (5, 66 &c.), ver- dumen (21, v. a. 1477), verthunen (70), vor- demphen (3) vdrueken (18) v'dammen (. zu vnrechter zyt gepern (75). die burt dot geberen (110). verworffen (V. a. 1411). vorwerpen (22, 89). verworpen, dat kynt vur der tzijt beeren (182).
Ab-, abh-, av- (86) -ortiuus Ad. von muter leib, muoter lyb gesnitten sim.; us-g. kynt (59); EROR CRUAdERES (28b), -ger (48. Gf. Sm. 9, 371. Gth. Wtb. 1, 950); tot-, dot-geboren sZm.; ein tot-g. kint (170), tod-
. ding (17), doi frocht (5); doyt ge- bos (13); eyn todt gobust sim. doit ge- burn (10), geboren (22. van moder liue g. (99). dot ghebaren (11). eyner der ge-
4
ADR
boren wurt vor der naturlichen zyt (110). der g. wird vor der naturiche zeit (69 Mrg.. zü unziten g. (28). zu frue g., ge- storben on geboren (75) ein onzidig kint g. (8 sim.). vorworffen (4). ein vorwerf- (3, vorwürfe- (9), verworpe- (132) -linek. virwerffe- (19), verwürf- (Sm), vorburt- (60) -ling. verwerpelin-e. (99), -ghe ($9). eyn worffelin (11). uruuer-pf (86), -ff (141). hingeworffne frucht (75).
*Abortor v. Abhortari.
Ab-, abh- (75 var.) -ortus, 4 aborsus (15) doit (49), zefru 7 zu vnrechter zyt (15) geboren.
Abpatruus v. Appatruus.
Abproposito von der augst (59).
*Abra v. Ambra.
Abra, abora (59, habra (19, 112, G1. m, gr. pa. (112) Aid. dienst-, dinst- ma- get, -magt, -mayt (b) -diren (4); dirne, dienerin. 2d. denst maghet. nach-jung- fraw, -gángerin (112). kommerschen (19. «us frz. nl. commére ecommater, ambu- baja Kil, eher als aus kameriere Kil.). abra eyn eygen nam (8)
*Abractanum v. Abrotanum.
Abradere nd. scheren, har af-sch. Ad. ab-sch., -sehaben (15).
Abraham Isae Jacob daz sint due namen der drie grosDen patriarche (5b).
*Abramescere sneyteln die zelgen be- sneyden (74). snatelen de tellighen besni- den (22b)
Abrasus afghescaren (11).
Abre an sache (17). on vrsach, vnbe- quemlieh (Das.).
* Abregium v. Obryzum.
Abrenunciare Ad. ab-(8, 75), v-, wid- der-sagen. w.-sachgen (3), -laBen (18). ver-l, -sachen, uff geben (17). md. v'sa- ken. ver-thien (99), -tzyen (132).
Abrenunciatio absagung (75).
Abrepere eyn- (8, 9) verre- (4) -weg krichen. en weg schlijffen als eyn slange (11).
* Abresta (aus abastra, »— labrusea?) winlaub (75).
Abri-geum, -zum v. Obryzum.
Abrodere Ad. vmb- (b, 4), vmb vnd vmb- (3), ab- nagen, -negen (17). ab- (9), vmme- (22) -gnagen. aff knagen (132).
Abrogans (»« arrogans) 7. iactans (60, Br); superbus (136); hwmalis (Br., Diut. 1, 128. 9, 523) sanftmoti, aotmot (Diut.). ein veldig (9 sZm.). ein eynfeldiger (3). ein ge- weldiger (4. cf. abrogatus). barmherezig (8.) rümik (60).
A brogare (?. delere £c.; cf. arrogare) hd. nd. vor-, hd. v-, zu- (t) -storen. Ad. v- stóren, -steren. abe heifen (18) ab- bitten (77), -dun £-seezen (110) vB wy- sehen (68). misse-sprechen (8, 9), -reden (4) € sehenden.
Abrogatus ein gewaldiger (3. cf. abrogans). abge-thon (110), -dan (69 Mrg.). vf gewischt (68). vyB gewist (132).
*Abronus (cf. sq. zeuer, seuet 4 een teeins (89. t. aus teems).
* Abrota v. Abrotator. Subgurginale.
Abro-tanum, -thanum, -tonum (144), -tomum (943), -tanus, Óissw. abrac-, abor- (9) am)bro- (125) apro- (Zeuss) -tanum, 7£ -tanus (125) 7 -tenum (9),
ABS
auronum (gall auronne 144) (aus G-
D0c0V0y; cf. beta. satureia &ec. Nmm. 1, 466 mit vielen deutschen Nebenformen) hd. gart- (€, 105) gert-, stab-, stabe- (1), staub-, var. schab- (75), sab- (Sum.), staal- (68), schof)b- (73, 141, Das.), schos- (48), eber-, ebber- (18) -wurtz, -wortze (1), -worcel (18) md. stafwort (Sum.). gart- hagen (v, 73, Sum.), -haglen (116), -haym (m. 4, 9, 1), -ham (3). abriza (141). auer- rute (85, Sum. VII), -roede (132), -ieze (13), -ed (97). euer-ute (47), bitte (99), -ik (109). euritte (23). iuerüet (11). eber-eize (f. 4, 96), -eif) £ -ich (77). affrusch (73, 116, Nmn.). alp-rute (9), -raute (Nmn.) cf. -rauseh (Gr. Wtb. 1,246, dann nicht aus -rose). kuttel-, ganser-wurm, -kraut (73). ags. szedhrene- wuda (942). boh. brozy drzyewo (4) cf. brotan 2«. bori drewce 7. q. ósterr. herr- gott-hólzel sém. (Nmn.. corn. dehoules (Zeuss).
*Abrotare 4. taratantarisare Z cri- brare (147). reden (b, 22, 74, 109). ráden (6). redern (6, 76). reytern (74). Ad. mele, viel (sc? v. a. 1477) reden. mel reiden (3), bewteln (4). betailen (sc 76). budelen meel of anders (147). váen (1. cf. Gth. Wtb. l, 348). sichten (b, 22, 109). Dieser Wort- stamm. (cf. sqq. abronus), im 15. Jh. sehr verbreitet, fehlt jedoch im Bv. | Zundchst erscheint abrotare — tal. abburattare mlt. buratare von buratto Mehlbeutel, eig. feines Tuch, wie span. burato sim. (cf. burellum. Dz. Wtb. 468, 572 sq.). Doch vgl. auch abrutis pallimrum | sordebus quasi erutus (Gl. m. 1, 22); sodann rotare vibrare, rotabulum redestap, vll. -« reden (cf. Sm. 3, 53. Gf. 2, 474).
* Abrot-ator, -a, 4 abiotator (4) (ütal. abburattatore) hd. nd. reder (b^); mel- r. -schaider (1, 71), -siehter (Y, 22), -seehter (5).
*Abrotatrix ein mel reiderin (3).
Abrotonum v. Abrotanum.
*Abruere (,40de abruptus* q. cf.) ab vallen (17, 75).
Abrumpere (decerpere 175) hd. bxe- chen (1); ab-br. af-br. (132), -breken (22). ab-reissen (2, 65, 75), risen (75 varr.), -prechen, -cluben, -lesen, -legen (75), -zer- ren, -trennen (65).
Abru-pta, -mpta (1109) 7. loca, aspera inter montes et acuta) stachilick (3). stag- lik, staiff, vngeuelle (9). vngefellig, scharp (8. geuel (100). steyn-grube (110), -ruche (100), -ruts (132). roke, vels (99).
*Abru-ptor, var. -tor ab-reiser var. -risser (75).
Abruptus (cf. abruere) abge-brochen (95), -fallen 7 vngefellig (17).
* Abrutanum vo. Abrotanum.
*Abrutor v. Abruptor.
Absa legerhuoba sZm. (Gt.). huba, meir- hof (Sum.).
Abs-cedere, -cidere (8) weg-czihen (9), -Zziehin (8). abeedo ich abgang (29). abs- cessit mihi esist mir vffgefarn (sc. absces- SUS 125)
* Abscella v. Marmorella.
*Abscibilium v. Abscidium.
* Abscid-a, -ia v. Absis.
* Absceidere v. Abci-, absce-dere.
Abs-, bissw. & in-cidere 6i. separare cedendo (Br.) hd. ab-hawen sém., -sniden
ABS
(29). einsiezen (4. zu abseedere, cf. ent- sitzen déstare Wr. 2, 282 ?).
*Abscei-dium, -dilium (Br), -bilium (16)) ascidilium (74) absidil-e 7 -ium (147) 4. cultellus quo vngule equorum. ab- seiduntur (Br); scaber (75). Ad. huf., huffe- (17), hoff- (8, 13), wirk- (G1. m.), schnit- (15) stof)- (74) -messer, als die smid nutzen zu der pferd hufe (74) mess dair men der perde voete myt kortet (147).
Abseindere ab-sstiffin (-ssc.? 19), -schniden (75, 110). aff snijden (132).
*Abseis v. Absis.
*Abscisio abschnidung (75).
*Abs-, var. ab-cisor abscehnider (75).
*Abseis-us, -sus Ad. ab- (75, 110), von eynander-geschnitten. affgesneden (132).
Abscondere (cf. abdere)Ad. nd. hu- den, be-h. Ad. huten; be-h., -halden; v^-bergen, -helen (65).
Absceon-ditus, 4-sus (110 &e.) (-ditus natura-, -sus calliditate Pap., Pr.) behüt (19). verborgen (110 &e.).
* Abscons-a, -io (89) hud-ung (19), -inghe (89).
Aibseons-a 2 -ula (147) -um (17) eyn abscon-se (17), -s, luchte, lanterne (147).
*Absconsorium licehtschirm (64). ?. in- terstitium 7 vmbraculum brytz, scherm underslach, vuyde (147). .
* Abseonsu-la, -m v. Absceonsa.
* Abseula v. Astula.
*Absedia v. Absis.
Absens Ad. nicht, nit gegen-wirtick (18), -wirttig (67), -wertig, -w. sin. nd. nieht ieghen-werdych, -wordich. vnge- genwurtiger (76). abwese-nd, var. -n (110). wyt dar von (65).
Absentare hd. nicht gegen-, kegen- (à, geyn-wertig, -wertick (3), -wirtick (18) sin, sein; entfremden (mit der person 75) ab sin. nd. entvromden eder nicht iegenwordich sun. sich abwesend machen (110. wech wesen (132). vz bliben (5). aus bleyben (1) abziehen sich von der gegenwurtigkeit (75). v'stelen (9).
Absentia abwese-n (65, 754), -s (7525€). fremdikeit (65).
Absida &oe. v. Absis.
*Absidil-e, -ium v. Abseidium.
*Absilio 7. soleo (76).
Absil-ire, -ere (8) Ad. ab springen.
Absin-thium, -tzium (87, 146), -theum, -thilum (127) Ad. (üfters daz) werm-ute, -uot, -ut, -üt (6, 8), -ót (105), -oite, -et (18); wi-, wo- (13, 95), wie- 4 wu- (4) -rmute sim. warm-üt (87) -oet (85), -vot (146). wir- met (17). werbmüt (1). werenmut (76). nd. Ww/-, wor-mode; wemod (97); vermoed (89) ; alse-n, -m (92, 116). elsen (73, 89. cf. Gr. Wtb. 260). Ad. eltz (116). Cf. alosan-tus, -t/ (81b) aus &AócayO oc, »— alsen »« ab- synthium?) wormiota (117). w^müte (8:7).
Abs-is, -cis, -es, -idia, -idea (74), -ci- dia, -ida, -cida, -edia, assis Ad. abe sijte; ab-s., -site, -side, -sijt (18), -syd, -sait (0), -seyten (1, 3), -sit 4 -sehnidung (absidia 16, »« abscidere). abeyseyte (9). absite in einer kirchen o. in einem buwe (15), an eynem gebutz o. eyn vf) laf) (8). vs loz (60). vB schofó (1T). seioz (Sm. 3, 410). abbscyne (29). af-zide (22), -schey- den also an dé husé edder an dé kerké
ABS
(22b), gadem (109). gewelbe (120). welfsel (107). kroffte (10). kroft (12). ,, Ab-, 7 hab- (Das.), ap- (112) -sis, gr. GC (112) felg (111). die vilge (112). die velgen an einem rad o. krümme; die cir- kel in den sternen (Das.). lusche (125). caps (aus capsa? at. 4, 319).
Absisto ich uff stan (29).
Absolere 7. asuescere (nach absilio q. v. 16). ent-wonen (8, 9), -won £ mif) ple- gen (17). vngewon seyn (110 &c.).
Absoluere /id. nd. ent-binden, Ad. -pin- den. uffb. (17, 18). Ad. nd. losen. Ad.lo- zen, lofen, lósen; uff-, er-, ver- (132) -lo- sen; ent-l. von der sunde (17), -ledigen.
Absolute yn ym selber (15). lediglichen, on ein zusaez (65).
Absolutio losunge (19.) lozinge (11).
Absolutus Ad. frey (3), quidt, quit, ledig (12, 77), entlediget (65, 68); ent-, vnge-bunden. ontbonden, verloest (132). erloft (110). loi (10). bloiB (49).
* Absomagarus v. Obsomogorus.
Absonantia vnhellikeit (6). myfhel- lung (110). ubel ludunge (17). quaytge- luyt (132). abe-wiDekeit (5), -wysikeit (0). awysicheit (22). awisung (18). vn- weifhait (76).
Absonare (Z.discordare) vnhellig sin
| (6). miO-hellen (68), -luten (10). un- 7 übel-
lauten (75). abwifig (17), quellieh (132), out- (sic 89) -luden. nich ouer (sc. en) zingen 7 l. (22). nieht vber eyn l. (5), singen (5, 4), tingen (3). eyntrechtiglichen s. (s?c ').
Absonus (4. absurdus 141. cf. com-, dis-sonus; Sm. 1, 9. 2, 74) abe ludig (5^). ab-lawtig (2), -witzig (Sm.), -wiDig (1T), -gessen (1, 3, Sm.), -hellig 7 myf-h. (68, 110). ubel luden (péc. 1T). an laut, vg. mifludunge (75). aen ludende ? angehorde (10). vn-gehorig (12), -behort (49), -hor- lieh (97). touber (141). abe wysieh (5, 1). awisi-ch (23 &e.), -g (18). anvusig (s?c ? 6). vnwiezig (76).
Absorbere (£ penitus sorbere) Ad. vZ-, vD-suffen, -supffen; auf-, genezlich auf-sauffen. vy suppen (132). ut zupen (22). sehlieken (4). ver-slieken Z -slingen (49), -sehlinden (65, 110). vBlauffen; ver- zeren, -ziehen; hinweg-z.; zu nieht wer- den, ertrenken (65). herdrincken (117).
Absorptus herdruneken (17). ver- slunden (17) -sehlunden, -schwunden, -zuckt (65), -slungen (10), -slongen (12).
Abstare vndir wegen lossen 7 abe sten (9 sim.). vnder lassen (4). uber ge- loin (8).
Ab-stemius (7. vino parcens 1369 sim.), -stemus (4. abstinens «a vino 16,142), -ste- mis (7. aquae potator 1369), -stenuus (64), -temius (/. parcas 136b), -stimus (27. so- bríus 140) nlessig in drincken (110). wyn- kündgier (64).
Abstergere 4d. abe-, ab-drucken, -trueken (7), -wuschen 7 droecken (17), -trueknen Z wischen. ab- (9), af- (11, 13) -w. hd. ab-weschen, -waschen, -wefiin (8), -wessen (133), -woschen (19), -weysen (3. anders v. dissimulare. Sm. 4, 181). ab- (183, 99), af- (23) -drogen. of wascen (89 |
Absterium v. Asceterium. Absterrere (£& penitus terrere) hd. serecken (7); er her- gantz her- (5)
ABS 5
-sehrecken. genezlichen ersrechken (18). ver-schricken (132), -varen (83). nd. vor- veren. sere vorehtin (8, 9), vochten (11). Abstersus afghe-wischt (11), waschen (132). *Abstimus v. Abstemius. * Abstinancia (st. obst.) verhertung (1). Abstinens lust abprecher (1).
Abstinentia lust abprechung (1). ab- pr. in der gemeinen rede (75). der lost ab brechen (12). abe brechunge (48). ab- brechung, var. -reehung (110), -bruch (113), ziehunge (59), -z. lijplieher nat'lichkeit (17). vermidung werntlicher lust (5). v^mi- den werntlieh lude (18). Ad. messickeit sim. m. (Y), meslicheit (18) der spyse. meisikeit der speisen (3). missikeit, wenig essonge o. drinekunge (17). cleyn essen (D), eten (22) 7 drincken. soberheit Men: vaste s 48). spenginge (23. cf. Sm. 5, 572 sq.).
Abstinere lust, lost (18), der wollust (3) Ad. ab brechen, nd. af brecken. ab- prechen mit vernunft etwas (75). ab-los- sen (9), -losin (8), -zeichen (49), -ziehen (65), -z. der lust (17). Ad. ent-z. (65), -ezien (9), -halden; en- (18), an sich (17), abe- (19), offe- (13) -halden. ich uf hal- ten (prs. 99). af haelden (11). off hailden (89). uff horen (17). auf hóren (9). spen- gen (13, 22, 74 cf. prc.) zwingen (12). Aid. me-, mei-Digen. messeklich essen (6). niechter (68 s/m.), sober (132) syn. kusch- lichen leben (17).
A bstir-, abstri- (3), abstre- (8) -pare hd. v8-, nd. vt-roden, -ruden (18), -roten (0, -ryten (68, 11023), -reuten (110 varr.). aus-reden (9), raten (4). vy raden- (132). auD- (3), vf-geden (7, 10), -graben (98, 7).
* Abstractio Ad. abziehunge sm. gefró- met geeinlicht ader abgezogen (15. cf. sq.).
Abstraectu-m, -s, astraetus (1) Ad. abge-zogen, -z. in sinem wesen (65), -z. von der vornumft (4), -z. durch diebery (15), -zagen (69 Mrg.), -chogen von der vornuft (3); eyn daz da ab gezogen ist (10); daz von der vinonfft wirt g. (5), komet (18), wyreket (66); das naeh der vernunft wirckt o. das der gedanek wurekt (134); daz, das der g., gedang wu-, wi, wy-, we-creket; ge- (8, 9, 13), ent- (17) -fremdit; gefri-et, -het 7 geletziget (17) ; ab-sunderig (1), -gescheiden; ge-entzelt (63), -vronet 7 -veeret (48). abegetrungen (b^).
* Abstradere (/. abstinere; aus abstr- ahere 2« -udere?) abe dingen (6).
Abstrahere d. abe-, ab-ziehen, -zehen (b), -ezichen (9), ezhigen (3), -ezihen, -ziechen (76); v5 ziehen (65). nd. af teen, afe ten (29b). aff trecken (132). stilen (17). ich abeston, abstan (prs. »j
*Abstre-, abstri-pare v. Abstirpare.
*Ab-, a-stronum, (dus asealon-? cf. aldonium) lauch, làuchel; esch-, prief-, schnit-lauch (73).
Abstrudere (i. abscondere, includere) hd. abe-, ab-dringen, -dringhen (5), -drin- eken (21), -stossen Z halden (18. cf. 132). besijt st. (17). vor stossin (8). off stoessen of houelen (132). stoten (147). afsst. (83), -drengen (23), -draghen (22). v'stoppen (9, 11). vorsperren (4). Ad. v^- (9), be- shieBen, -slifsin sm.
Abstrus-um, -us (97), 7 -iuus (8) be-
6 ABU
slofen (8), -slassen (9). vor schlozsen (4). virborgen (8, 97).
Abstula (4. napta Br. v. Astula.
*Ab-, dis-suefaetio entwonung (75).
Absuere ontarnen (22. sí. ontt.).
*Absu-, absw-ere, -escere, asswes- eere (q. cf.) hd. ent-, md. vnt-wonen, wanen (5), -won o. -wen (17). eyntwon- nen (22). gewonen (110).
Absum v. Abesse.
Ab-, con-sumere /d. v'zeren, -zerhen (5), -zieren (18), -thun sm. vor teren (22). verslinden (132). mifbbruchen (11).
Absumptus verzert (68, 110).
Ab-surdus, -sordus, -sortus, -Ssurp- tus Ad. vn-horlieh, -hoerlieh (18), Assw. -hórlich, spéáfer -erhórt; vnge-herender (67, 68), -hort sim., -horiger, -horlich (6); vor-h. (v, 91); mit horende (110); vbel horig (55). daz da nieht daugk (17), vngewonlich ding (65) zu horen. vor- (23), vnvor- (22) -horliic. on-hoerlieh (11), -ghehoert (89), -georloefft (132). vnge- orloft (83), -schickt 7 vnbequem (Das.). vnwert (absortus 2. indignus 10). Ad. daup sim. nd. dof, doef (89).
*Abtemius v. Abstemius.
*Abtenebrare vorfinstern (b^).
*Abtruncare bestimlen (141).
*Abuescere (nach abusus, aus ab- suesecere) entwonen (76).
*Abulitus v. Abolitus.
Abund- ofi habund-, - habere?
Abundan-s, -ter v. Abund-e, -us.
Abundantia Ad. vber-fluBigkeit, -flüt (12). gnugsamkeit (68). genugung, fulli- keit (b^). wolhabenheit (75). welde (99).
Abundare Ad. genu-g, -ng, gnung haben, han. »d. noch, ghenoch hebben. wol haben (75). gemach han (18. cf. sq.). vber-fliBen (8), -flüdigen |(12), -lauffen, -flussig seyn Z haben (110). ouer-floyen, -lopen (132).
Abund-e, -anter Ad. genug-, gnung- 8), gnunk- (17), gnüg- (6), gemech- (18) -lich; vber-flufig, -fluslich (69 ae.) -flys- siklieh sim. ouervloedlich (132). nd. noch- liken, ghenochlie; weldeke (99).
Abund-us, -ans Ad. habhafftig o. reich; vbir-, vber-fluDig. rych von gut (68). wolhabender (66 Mrg., 75). genu habin (5, 21). gemechlich han (18). fullig (1, 5^). gnugsame (17). ouervloedich (132). noch (28), ghenoch (22) hebbende. j
*Abuol-atio (752), -utio (75bed) ab- flug.
*Abuolutus v. Abolitus.
Abusio Ad. vorkerung (b^); misse-, meyDe- (18), vberig (7), vbel (5), vndor- delich (17) bruehung, ge-br. (5, 177), -prau- chunge (3). obel brüchen (21). ouel bruk- en (22), -ynge (23). bóz gewonheit (13). vn-g. (17, 19), -gevogheit (99). onghe- woenlie (89), -wontheit Z awise (11). vber niessunge (6). unordentlich nuezen (4). one erlich besiezung (18).
*Abusitare auf) der gewonheit bringen 7 furen (15).
Abusiue vnbruchsamlich (75). Abus-iuus, -umus (76) aus gebruch komen (69 Mrg.) hd. ungewon-, unniütz-
lich. vngewyn-, vnwe-lichen (13). mifbru- chig (110), -kieh (132).
ACA
Abus-us, 4 -io (9) Ad. bose gewon- heit sm.; vn-g. (6); bóse ge (9 21); vn-g. (Db). bose wenenheit 7 gewene (b). b. wannunge (21), won-unge, (22), -heit (23). quade gewonte (132). v'kart ubunge (17). vnbruchsam (75).
Abuti Ad. vnórdelich (6), misse-, miD-, misch- (D), 7 vn-, ear. ver- (75) -bruchen, -brugen (3), o. niessen (6); vnnuezlich (V &c.), vbel (10), misse- (3, 55, 7) - bruchen, -prauchen (3), bruchung (Y). vn-crecht, (18) -ordelichen o besiezen, Z one erlich (18). vnerliken besitten Z mis bruken (22). onnuttelie br. (11).
Ae hd. vnd. vnd auch (Y).
Acacia (cf. aecasia sq. sleh-e, -en- safft (14).
*Acage v. Attagen. *Acalabus v. Acealabus. * Acalentum (cf. appocalis. collarium.
eolostrum : biblimen.) sawer craut, kompest (4). : Acal-ephe, -iphe (87, Gf), -yphe
(85), -ife, -iffe, -ippe, -ite (Gf. 93, s67), -ice (47), -issa, acce-alissa (Br. -ilipha ((), ealiffa (48^) nessela; herz-nezila, -nezele (Gf.. heiz-n. (Sum.) Ad. nefjl. heyter-n. (8, 9). haiter-n. (3 Mrg.). hader nezzele (96). netele, hander-n. (47). ert netel (85).
Acalicul-is, -us (Gl. m. 1, 32), aeha- lieulus (13) scehenk (110). sehenker (68, 132). scheenker (11). Ad. win-, wein- (9, 13) -schenk, -seur (13. »« aearus?).
*Acaluester v. Accaluus.
*Acantan (cf. aeanthus) ags. beowirt 948).
Aceanth-is, -yllis (125), -ylis (Pap.), achantis, acha-, achi- (75), aeatha- (G1. m.) -lantis, acealandis (64) (7. ceard-uelis, -ellus 120, ealadrius, luseina 94) Ad. dist-ilvineo (120), -elfinck ; tistelvogel (64). bueevinke (11) stigelitze (125). ga- (73, 93), go- (75) -lander. zeis-ichen, -ke, zinsle (114). «gs. netigalae (94).
*Acant-um, -i (16) (2« aealephe? cf. sq.; achantor genus holeris 141) nessel- same, -some (8, 8, 9, 16). neteLe (85), -sat (41).
Aeanthus, achantus (95, i141) (cf.
g|prc.; agantho i. herba semper florens
141) Ad. beeren-eclauwen szm., -tappen. wachsoldir (95). hüffi.,, hüf- (95), wit- (47) -dorn.
*Acar v. Acarus.
*Acar-is, -us v. Acha-ris, -tus.
Aearna carlin (143).
Acarus, aear (91, 125) (cf. surio &oc.) süre (109). siere (116, Kil.). seier (115). milb (91). mele (125). :
* Acaseu-m, -s v. Aecasiu-m, -$.
* Acassis i. pallium heuck (147). aelas-is (16), -Ssis (Gl. m.), aeelasis (Br.) ?. vestis ad hwmeros mom consuta. adasus est vestis qd. (110). Lala
Acatium (Das, Ki. &., gr. &X0t0y), achat-eon (&c. Gi.m.), -ton (141), acad- 68), achad- (Br., acet- (64), archac-
80) -eon, ach-iron 7 -aron (et. ciuitas 75), aeceron 2. velum aecarius 2. mawi- cula (16), aehatus ?. naw. 141), accato " nawigium Gl. m.) segel, s. am sehiff 15). mitten-s. (80). der gro mittel-s. (64).
acalan-this, -tida (11, 19), P
ACC
eyn gros s. dez schiffes (48, sZm. Ki.). ei SORA. on ságel (Das., Es Ki.). ;
*Aeatus v. Aehatus.
* Acc- off st. ac-.
*Accadere (cf. aecidere) zcu- (4), zo- (13) -vallen. Wf S
*Acca-, aca-, aco- (Br., Gl. m.), atte- (Ki), alte- (8^) -labus, atelebus (141), ae- (76), as- (89) -colaphus, attulatus (14) (aus Q&vvéAoBoc -— &oxoAa-Boc, -Q0c; cf. attaeus. bubo.) ?. locusta (8b, 74, 76); brucus (14, 76, Br. &c.). hau- (8, 17), hew- (9, 19, 4) -senreck, -srecke (9). kefer (74, 76). schevout (89). eydefi eU &oxoaB-oc (112), -dxvrc, xaX vce, as- ealabotes (125) 7. stellio (112, 125); Z tarantula ein bunte moleh (125); wie ein eidex (112).
*Accalandis v. Acanthis.
Accalissa v. Acalephe.
* Accalu-us, -aster, -ester, acaluester hd. vorn cale sim., vornen cal. (68), voren cal an der stiren (3). voer caell (132). vorglatzicht (75).
Aeeantaxe hd. zu-, tzo- (132), to- (83) -singen.
*Accarius v. Acatium.
*Aceasia .. stupor (mus slee missv.!) slehicheit (147).
Acea-sia, -ssia (17, 22), -cia (147 -tia (125), acha-cia (11, 19), -tia (s9), -sea (75), -echia (125), aeacia (47, 85, Sum. V), acatiam (Sum. V), aieati (7) 7. sucus prunellarum (acacia Sum. V); succus pr. agrestium (1)5 s. expressus a, pomàs $ pris (Br. &e.). hd. most; m. von slehen (b), sleen ader eppeln (21); apffel-, epffel-, iren- (75) -most. birn mut o. appel dranke (17, 83), 7 schirpfunge (sic 1T. »« aeuties s/m.!) aphel mul) (8). must (22). safft (7, 76). slehen- (147), sle- (47, 96) -sap. nesaph (85). nemsaf (Sum. v). slehn- (125), opffel- (75) -safft. schlechen stift (sc ?). schlehen tranck (110). sap van (I1), of (89) dross. saf von (szc 19). phlumensaf (aeacia Sum. v). hochen aster (7. pomaceium 75. cf. wetterau. hohenastheimer scherzhaft für Aepfel- wein).
Accas-ium, -um (97), aca-seum (o -eia (48, Nmn.), aga-cium (8b), -cia (5, Sum., Gf.) -tia (141, Gf.), ticia (3), acia (g. v.), 4 ear-acia Gt), -icia 7 lagicia solanecium (75) Ad. sle-ha (Sum., Gf.); -he, -hen, -ehe (1, 1), -e (85). sle (5^, 17). schle- hen (141). slen (28, 97). slein (22). slee die op en sleedoern wesset (147). dorn- schlech (76). swelke (6. cf. Fr. 2, 2473. Nmn. 5, 530). unzidig prüme (48). Jat. hisp. acacia germaniea /us?f. a. da Riuropa schlehenstrauch (Nmn.).
* Accasius (i. stupidus, cf. aecasia) slee als eyn vrucht of' anders wat (147).
Aceas-ius, -us (97), aeaseus (15), agacinus (85) Ad. slehen-, schlehen-, sleen-, slee- (5), sehleh- (9 schlech- (76) -baum. slech pawm (1). slen- (22, 23), sle- (97) -bom. sleedoern (147). schledorn (75). swelk bóm (6).
*Accassia v. Accasia.
*Accasu-m, -s v. Aceasiu-m, -S.
* Acca-tes, -des (21) (cf. aeh-, ag-ates) hd. nd. eyn edel steyn, gestein (6). en sten (23).
d
ACC
* Accatia v. Accasia.
*Aceato v. Acatium.
*Accearium v. Aciarium.
* Accedens v. Accidens.
Accedere, aecidere (8) hd. zu-geen, -gen, -gene (19), -gan, -gon, -gayne (153), -gain (142), -forderen 7 -negern (69 Mrg.), -nehern (65). nd. tho gan (22), toe gaen (89), aen ghaen (11).
*Accedula (aus aci- »« acre-dula. cf. acetosa) herba suer- (D), beer- (68), Ad. nd. ber- Ad, -wurtz, -wortz, nd. -wort. verwet (sic 99). zuer egge (11). amfer 1). a- (48), e- (76) -mpfer. sauer-ampher um -ampfe, -empfe «msc., boh. sstiewik 4. jetzt bólhm. sStowik, stawik). werbing " a4s peruinea). auis lerieh (19). lerch (51). naehtegal (110 &e.). Ad. (Mss. mog.) gras muck sum., 4 grosse muccke (sc 9). graf) fug (v). dole (8^). acedula (?. ace- tosa 72, 13. cf. Gl. m. l, 46) sawer am- pher (3). sur amphe (85). sure (47). suer küt 4 anfer (13). grase mugke (8). leu- werick (89). aecid-ula, -ola, -ela (21) hd. (Mss. mog.) suer worez (21); ainpern ? surkel (19); sawr- (9), sur-ampfer, 7 -amp 7 grafimuck (8). aeidula ampher (3, 51). ampfer (93). ase-, 7 ass- (Sum.) -edula ampfer (BM.) suramphe Sc acitu-ra, -la (131, Sum.), -eà (Sum.) am- pher-a (101), -e (Sum.). amphr-a (Gf.), -o -la Sum). amfer (Y). amphora ? gohes-a. 131. cf. sqq. eueulopanis. trifolia.). ae- citul-bium ags. geaeaes surae (94. gaeces Sur Bosw.) gecaessarae (sv 126); -a, am- pher (105); «gs. hramsa (136); actula ed. (94). aecitulum (136), acitelum (94) hr.-, hraimsa-, verb. im hraomsa (126) -erop. acetula «gs. ramese Ms accundula (7. potentilla; cf. o. werbing) perwinckel 74). cioe v. Attagen.
Acceleranter snelliken (22).
Acece-, aecel-, acel- (3) -lerare Ad. ylen, eylen (3, 134). ezu- (3), ser (4) eylen. zu ieht ylen (17). gagen (133). iagen (13, 76). ver- (6), sere (i, 22) iagen. hasten (8b, 99). haesten (11, 132). snellen (11, 19). tzauwen (19). zauen (b^). neigen (65).
Acceleratio ylunge (1T, 65).
*Acella (cf. ascella) buesumgat (11). buosen gad concawitas sub brachio (19
*Accellerare v. Accelerare.
*Accellus (aus ocellus) v. Acies.
Acecendere ent-, en- hd. -zunden, Ad. nd. -fengen, -phengen, -phenhen (5), - fun- ken (109). ent-zonden 7 -born (21), -bor- nen (5). an cünden (3), -zinden (76), -her- den (4 Aortari 13). an- (22), unt- (99) -steken. boten (zgnem wur sic 22^).
*Accendilia ags. weocan (942). *Accensire v. Accersire.
Aecensus Ad. ange-zundt (6), -zunt, -Zund (134), -eunt (3), -zint, -brant (4), -steckt (5), -stocket (7), -leyt (21); ent- zunt (66), -fenckt (132) -phunden (1), -brant; an künt (1). anghesticket (22).
-Accentus (7. sonus productus 13) Ad. nd. don. hd. ton, laut. done Z lute (132). eyn lut d. (21). lang dóne (19), dóynt 13). ein lanek laut (3). mit. (D). getón D, i (5). gelut in lesen o. smgen 110).
ACC
Accentusaeutus langer don (75).
*Accepiter v. Aecipiter.
Acceptabilis geneme (17). genáme- (s (99). ein. gefellger, angenehmer &c. 65).
Acceptabulum v. Acetabulum.
Acceptare ent-, en- Ad. -phahen, -pfa- hen, -phan (8), -pahen (19), -pfohen (6), -fangen (13, 22). emphaen (b^). ephohen (9). behe- (5), behey- (21) -gelich sin. an-griffen (69 Mrg.), -nemen 7 begeren (8, 9). genamen (99).
Acceptatus geneme, an-g. (D).
Acceptilatio 2. debiti remissio (110 &e). verzehung (69 Mrg.) ledig zalung (110). ablassung der schuld (68). qvijt 20 eil (82, 132). fure- 7 lant-ding 31).
Acceptio genemme (8) genem- (9) -lichkeit. neminge (99) v6) sunderunge der lude (12). entphahung; an-, vff-ne- mung; à. personarum die anziehung 2 DRE der person eine vor die ander
e. (65).
Aeceptus Ad. nd geneme, ane-g. (19, 22). genomen (7). auf-g. (4). wylküme (12). wert, werdieh (22).
*Accephalus v. Acephalus.
*Accer- v. Acer-.
*Accero v. Accersire.
* Acceron v. Acatium.
-Acecer-, acer-, aeees-, aceen- (of. arcer-) sire rupen (99). ruepen (I1). Ad. Zu rü-, ru-, rü-, rie-, ro-ffen; zu im ru-, var. rie-ffen (110). heuschen (17). aecer- SO, -O T -siui mit beger-en, var. -en ruoffen (110), -den ropen (83, sem. 132); -sere mit begirden (110), begriden (69 Mrg., 1103) geen, gon. access-ire mit gir- den zugeen (68); -ere mit begherten zo- gaen (132) »« aecedere.
Aecers-itus, -us (110 var.) mit be- girden berufft, varr. beriefft, zu-ruffen, -rieffen (110). mit begherten tzo geroepen (132).
*Access-ere, -bire v. Ac-, ar-cersire. Acescere.
Accessorius Ad. zufellig. snelle (10).
Acecessus bekenpfs (141).
*Aeceta-bulum, -llum v. Acetabu- Ium.
*Acocet-osa, -um v. Acet-osa, -um.
* Accetum «gs. gefet-odnae (94), -atnae (136)) aus aecitum? Cf. arcessitus et euoeatus fet-od (94), -tad (126).
*Acciatum v. Aciatum.
*Accidannus v. Attagen.
*Acci-dari, -tari (b, 22, 134) (cf. ae- cidia &c.) bewegen zu trackheit (134), trage- (D), trege- (Y) drag- (21) -keit, traglieher (4. ad. pigriciam. 10), nd. tho tracheit.
*Accide v. Accidior.
*Accidela v. Accedula.
Acci-, aece- (D35) -dens Ad. zu-falle, -val, -vallende (15, 110), -gen i: Zuo valden (o nd. tho val. an falle ane grunt 4 fülmant; in fremder wise (19). gesehicht (15, 17, 76), eyn zu-g. (Y) des wesenden schins (15), 7 eyns wisen synne (sic 1), des wefens ader anhang ader anfallen des w. (17). angesieht (s?c 68). eines (63), des (48) wesins schin.
Accidentale auenturlieh (22).
ACC (i
Aecident-aliter, -er Ad. zufel, zu- un (65), zufalleng- (68) -lich. by geual 132).
Accidentia zufellige ding die anhan- gen; der sele an gehengkte ding (65).
* Accidere v. Accedere.
Accidere, accedere (69, 134) hd. zu-, nd. tho-vallen. schen (22). geschin (99).
Ac-, selten. a-cidia (mit. ital. &c. ace- dia, aus &xT9ÓX) Ad. tra-, dra-gekeit; trag- track- (134), draeg- (10), drack- (12) -heit; trag-, trac- (48), dreg- (21) -keit ; ver-sümenisse (48), -druf) 7 -drissen, 7 -drissung des guten ^£ hinfallen (»« accidere) vom g. (65); vor-driDenisse (85), -drossenheit, -trossenheit (3); vir drussenheit (8). nd. tra-, trai- (132) -cheit. fulheit (5, 65). folhait, foelkait (69 Mrg.). vr-, zur-lust (Gf.).
*Accidia (»« occidere, caedere) dot- slag (8).
Acc-, act- (11), a- (110 var., Gt ) -ci- diari, accidiare Ad. trege, treg, trág (134), drege (55, 21), dra (13), verdrossen (69 Mrg. 134), v'trossen (68) sin, sein ur v'drifen sZm.; zurluston (Gf.); be-
ruben (19); vnlieblieh (69 Wrg.). traich wesen (132). trach sin (22). v'traghen (11).
*Accid-ior, -e (Z4 grauior, -ter) hd. swerli-ch, -cher, -chen; sehwerlieh. trae- cheliehe (83).
Accidiosus Ad. v'dro-Den, -ssen, -sen (13.)); vordrifig (85), virdrisDelieh (19), trag (1), eyn treger (b^). nd. v'drietlie, traeh, vul.
*Accid-ola, -ula v. Aecedula.
*Accigeo v. Accire.
*Accilipha v. Acalephe.
*Accinare v. Accinere.
* Accinarius (cf. prc.) v. Actionarius.
*Accinatus v. Acinacis.
Acein-ectus, -tus (110 ear.) hd. nd. gewap-ent, -net, -et (21), -pet (Y). ge- wopent (6) -gurtet (110), -sehort (83). uffge-schorezt, -bunden (11).
Accin-ere, -nere (134), -gere (1) Ad.
lieh, gleich, glich zu- (17), glichlieh (0, geljeh (132), zu- (14, 110), an- (110 var., 132), mit- (8, 9) -singen.
Accin-ere, -are (8, 9) gall. accorder (G1 v kauff-slan (8), -slaen (9). zu hauff (sic) slahen (11).
*Accingere v. Accinere.
.Aecingere Ad. gurten; cezu- (14), vmb-g. v (14), be- (99) -gorden. schor- ezen (19). sehurten (11). Ad. wa-, wo-pen, -ppen, -penen. wapen an- Ad. -dun sZm., nd. -doyn (22). waffen zu im nemen (17).
*Accinnere v. Accinere.
*Accino suchten (89).
*Accintus v. Accintus.
* Accinu-m, -s v. Aciatum.
Accipe see nym (22).
Accipere Ad, nemen, neymen (3); zu-, zu sich (14), vff- (65), nd. to-nemen, -no- men (22). an- (69 Mrg.), be- (65) -griffen.
-Aeci-, aece- (76), anci- (122, Zeuss) -piter Ad. hab-ch, -iche (19), -ge (13), Acht (4), -cht (3), -eh (875, 95), -ke (34). hapsch (93). hau-ich (97), -iek (11, 132), -eck (225, 99), -ek (22). gall, hostoir (122). corn. bidnevein (Zeuss).
Acecipiter fringillarius rótelgeyer (V. a. 1618).
ACC
Accipitrina v. Lampuceca. "Thalic- trum.
* Acci-re, prs. -eo, -geo, -o, -seo, -sto, -Sseo, asci-o, -sco, acisco d. ru-, rü- (6), ro-ffen; zu im (110), ezu sich (3), zu-ruffen. nd. tho ropen. laden (11, $5 zu heuschen (17).
* Accisima v. Acrizimus.
*Accitare v. Actitare.
*Accitare by bringen, zu ruffen (68). vil zu im r. (110). dickwyl tot ym roe- pen (132).
*Aecitari v». Accidari.
* Accitatio zu-ruffung, -bringung £ by- br. (65).
*Accitul-a, -ium, -um v. Accedula.
Accitus czu ge-ruffen-(9), -furt (3). to geroepen (83). ge-, carr. be-rufft (110).
*Aecciuum v. Aciatum.
Ac-, ad-clamare Ad. zu-ruffen, -rüffen (6), -rofen (18), -serihen (5). an ruffen (9). nd. tho ropen.
Acelasis v. Acassis.
Acclibanus v. Accliuus.
Ac-, ad-clinare Ad. nei-, beu- (5), bey- (17), bie- (6) -gen. 2d. nigen, bogen. zuo-n., -b. (14).
Acclinatus v. Accliuus.
Aceclinis v. Adcline.
Ac-, a-cliuus, -cliuis (cf. eliuis. de- cliuis.) anahaldet (141). hald-echt, -ig (74). sti-gel, -ckel, -ckelig (74), -chel (19), -ggel (11), -ckl (13). stie- schich-lichen (9). auf-stiekhlig (1), -stichlieh (3). steyl (22, 97). steygher (283). en steyger (11). ge oft (24). off gehe (5^). eyn uff gang (Y off ganek (18). accli-banus (Gl. m., Ki. -natus (Gl. m), -uatus 7 -uus (147), acli-uatus 7 uus (nach -uis 76), batum (142), adelivatum qoo) 4. curwus, obli- quus, -eum (139) ; sehlemm, wrg. schliems (Ki*.); 4. encus haiek (147).
Ac-eola, -ola, -eula, -ula 4. adwuena fremder herkommender mensch vnd hie wonhafft (75). eyn baüman der dye fromde ecker syebet (21). hd. ackerman; frem- mede a. (8); frend a. (9); eyn a., puwer (68, 69), baur (134), pawersman (66, v0), buersmane (133) der den frem-, fr&-, fremb- den acker seet, sát (134), sehet, beset sim. nd. en buman de, de de vromede acker buwet, seghet winne (108). hof wein- (9), bau- (76), bu- (6, 66), gebuer- (17), lehen- (6) -man. mit- (17), by- (110) -Woner.
*Accolaphus v. Acealabus.
*Accolemeus (cf. agolus) eyn krump holez (11).
,Aecco-, aecol-, accu-lere stetelich er- beiten (8). steteglichen arbeyten (9). offt acker puwen (68) by wonen (110). bei- wonung (69 Mrg.).
*Accolinium v. Aldonium.
*Accolitare (aus acolythus cf. sqq. wihen (bb, 110). accoli-tum, -tus (23), Ad. -ten, -t (9), acoliten Ad. machen, wihen sim., nd. wygen, vighen (22).
"Accolitatus die erst wyung (15).
* Accoli-, acoli-, acholy-tus Ad. eyner der, nd. en de, en de de sinen, Zynen (22), den (5) ersten orden ent-phaet (7), -phet (5), -fenget (23), -fangen (99), Aq. sin erste wyh szm., veyunge (21) hat. gewihet (5^). accolit (5b, 6, 76). zu gerust
8
?
ACC
zu schigkung (» i ceroferarius) lycht dreger (10, 12). lecht dreyger (13). ker- tzen trager (65). brender (93).
* Accollere v. Accolere.
* Accomentor &c. v. Acomentator.
Accomodare d. lihen, leyhen, leyen 4); ent-leclinon (at) -lehen; burgen t8) borgen. lenen (18, 23). leynen (22). vsserlieh gestalt geben (68).
Accomodatio borch (22).
* Acconicum v. Aconitum.
*Accor v. Acor.
*Accortare v. Accurtare.
* Accortator eyner der eyn ding korez machet (11).
*Aecorus &e. v Acorus.
Ac-, ad-ereseere hd. wachsen (176); Zu-w, -wahssen (6), -wassen, -waben, -wasschen, -nemen. ad. tho wassen.
E MHMUS NS (cf. aerizimare) knát- ten (6).
Accubare wachen (8,9). waken (22). rusten (83, 132). rasten (110). ruwen 4 schlaffen (65).
Accu-bare, -mbere (q. of. ?. comedere) hd. een, vff een (19); sla-, slo- (8), slai- (19), by slou- (48) -ffen. ruen, bei schlofen (69 Mrg.). slapen, etten (22, 89).
. Aceu-, aeu-, aeecum-bitus 2. refec- torium, eenaeulum, solarium essen-, muf»-huf) o. soler dar vff man gewon- lich ibt o. pflegt zu ruwen; fletz (75. cf. Sm. 1l, 595). 4. locus «bi cibos ad sumen- dum accubamus demaghe (23 cf. nd. nl. mak, gemack, requies, conclaue sim?). eyn ruwe- (21), ruw- (10), rw- (134), rub- (7, 68), rue- (66, 70), roge- (D) -stat. en rowe stedde (22). ruow, var. ruwe, rast (110). ligg- (132), leg-, et-(83) -ynghe. Ad. (wss. mog.) slafft-, lof lcsisitief s esse gadem. quiekunge (3). wirtschaft (4. comestio 48, 76).
*Accuere v. Acuere.
*Acculegia v. Aceuleta.
*Acculere v. Accolere.
*Accule-ta, gia (piscis gd. 16) occeley (piscis 9). acule-gia pestis 7 piscis (Br. 2« aeu-la, -ta); -atus ?. -o0 monitus (aus mun.) 7 apis (16); stachelfisch (ki.).
*Aceuleus v. Aculeus.
*Accumare v. Atunare. Rupari.
Ac-, gew. ad-ecumbere (untersch. von acc. — aecubare; 4. subieiare 4) /d. nd. vnder-, zü- (6) -lgen. Ad. vff den elenbogen, elpogen, elubegen (18) ligen. off dem elenbogen rogen (5). auf e. wegen (4). een o. sluffen (17). ruwelichen een 7 anle-nen, ear. -gen CIN
*Accumbitus v. Accubitus.
*Accumentator v. Acomentator.
Accumulare hüffin (8^). huff-on (141), -eln (8). hauffen (9). hupen (22). verga- deren (11).
*Accundula v. Accedula. *Accupedius v. Acupedius. *Accupicea v. Acupicta. *Accurare v. Acuere.
Aceurare czu- (9), mit- (19) -sorgen. fliBlich be-s. 7 erbeyden (11). fl. surgen (8).
Accu-rate, -tare 7. puriose (76. «us studiose »- eurialiter Br.) flissiglich (65). fleisick (3). naw (62). rein, scharpf vnd subtyl; carr. seer rein vnd subtyl gemacht (110). seer net inde proper g. (83).
ACE
Accurrere zu lauffen (19). to lopen (11, 89).
Accursus zu lauff (19).
Ae, ab-, a-eurtare, ae-, a-eortare hd. kurezen. ab-k. (75, 110). vor-k. (3). verkortzen (5). bekürtzen (6). korez-igen, -machen (17). korten (22).
Aecuruare krumpen (9).
Accusante geruget (26).
Accusare Ad. schuldig- (65), vor- (4, 76), be-sagen; schuldigen FEDT be-sch.; v, an-, Ad. nd. be-clagen. be-rügen (21), -sehen (aus -scheden?) 7 vrowen (aus wrogen) 4 elaghen (22). ru- (1, 12), ro- (12, 220), nd. wru- (109), wro-gen. rosen (sc 13).
Accusatio rougunga (141). claghe (22).
Accusatiuus Ad. kleger, kleyger (13).
*Accutare v. Accurate. *Aceutes en bom (22).
* Aceutrare v. Accurtare. *Accutus v. Acutus. Acedia v. Accidia.
*Acedo (7 aeredo) suer- 8b), sáwer- (4), zur- (22), swaer- (11) -heyt.
cedula v. Accedula.
*Aceg-a, -ia v. Attagen.
*Acellerare v. Accellerare.
* Aceolis v. Acialis.
*Aceolus v. Arces.
A-, ae-cephalus, achephanus (3) (7. sine capite, carne s?c 76) hd. on houpt, haupt, haubt. ane hawpt (4). an heupte (17). heupt lof) (83, 8). hawp los (9). ai- Beamer pl. menschen die kein haupt
aben (75). *Acer v. Acor.
Acer (oft 1. acerbus) hd. schar-ffe, -ff, -p o. sinnig (8), -pff synnick (13). sehaffi- keit (sc 9) stark (48, 88). grymmich (48). ref) (112). sawr (1, 2). sawer (4). pitter (3. cf. atrum). ruch, gech, herb, vnmilt, grettig, kem (88. cf. kei, ká-mig &c. Sm. 2, 206, 124). stide (aere saporem 125. cf. aerimonia). stedig (7. subtus 13).
Acer, aecer (76), acera-bulus (94), cf. frz. érable, Dz. Wtb. 5. v.), -fulus (Hyt. b, 198), aecterabulus (136) hd. mazziltra (84, 119, i massel trin (76), mazzelder (102), mafaltir (104); maz-alter (105€), -olter Sum. rv); masalter e mass- alter, m. -baum ; mas-haldere (100),-holder 7 -olter holz (93) ; massoltern-, maf)holler- (1),. massuderen- (3) -baum (mehr Formen 8. Gf. 2, 913. Sm. 2, 623). ags. mapul-dur (94), -dre (Bosw.), mapaldurt (Hpt. 7. c.). maefuldur (136). flader- (88, 110, Nmn. cf. murra), reid- (88, 110), pynnen- (19. of. bienenbaum 2d. Nmn.), heyn- (19) -holtz. hag- dem 69), hagen- (51, 66, 70), han- (19) -dorn, -doren (68), haghe doern (11). agena (Gf. 1, 132). ebbieh (17). spil boem (6, 11. cf. fusarius). gunde-, gunt- (1), gründe- (47) -reba (119 &c.), -rebe (V, 48, 104), -raue (47) cf. sq. ohornbaum (125).
Acera (7. q. glecoma hederacea Nmn. ; 7. g. aeerra, 16; andre Bedd. G1. m. 1, 47), aeer-o (101, 104 &e), -um (9), acero (Sum.) asarum (Fr. cf. w. h. v.) acer nazarum (96), azar-a (i5.)-is, (85), um 7 asser (74), azee (Y) gunde-reba (s7b, 105), -rebe (1, 101, Sum., Gf.), -ram (S3, 8), -ran (74). gund-reb (74, 75 Fr). -ram (9 &c), -rum (96). wilde narde (Fr.). am- phere (104. »« aeetosa szm.).
AGE
A-, a8e-cerbare bitter o. vengrig machen (6). suer sin o. kume (mAd.
schweiz. aegrotus) sin (19). wreet sin (89). |
wreeit wesen (11). Acerbe suerlich (8^).
Acerb-, aecerb-, aeeru-itas Ad. bit- |.
ter-, biter-, pitter-, swari- (9), suri-keit ; sur-, sawer-, hd. nd. suer-heit.
A-, aec-cerbus (cf. acer) Ad. sure, suer, sawer, in-s. (13), swar (9), stier (21), bitter; schar-f, -pf (13); herbe (9, ss, 125), ener (9). zur (22). wreet (9). wreeit 11). vn-zijdich (17), -zeitig (88). onreyf 83). eyliek 4. dentes acidi i. stupefacti 3. 4. q. obersüchs. eilig, -end, fránk. elger, cf. ilgern &c. Goth. Wtb. 134202 121). eylig ?. defectus dementium (4. aus dentium, dort falsch erklàrt).
*Acerdo v. Acredo.
*Acere v. Asarum.
Acere (i. acidum. esse) essichen (s8).
* Aceremonia v. Acrimonia.
*Acerisinus v. Acrizimus.
* Acermen v. Acinus.
* Acermonitus v. Acrimonia.
*Acernus (ahornen Ki.; Aer aus acer 7« eornus?) arlizbovm (Sum. IV).
Aceronieus 2. qui mullà communicat (Br.). die ongeselsam is (147).
Acerosus vol kaues (132).
Acer-ra, -a, -ta (6), aecerra, ater- ra (22), -ta (89) (de acere arbore mr.) Ad. weyroch-buehse s/m., -pusch (1); wi- rauch-busse (17), -bysce (55), -vaDe, -vas; weyeraeh pügse (3), weyroch beiDe (18), wirach waf3 (21) rouch vas (48, 110); grab. wireek vat (22). kaste (19, 89).
* Acersima v. Acrizimus.
Aceruare houffeln (19). huffen (110). h. machen (65). hopen (11).
* Aceruare arczdihen (8". cf. acerbare kume sin ?).
Aceruatim hufflich (6s).
*Aceruitas v. Acerbitas.
A-, ae-ceruus, acriuis (9) (7. tritura Db) Ad. hauff (12), heuffe (10), huff (110), hüfen (13); eyn koren haufen (4), h. kor- nyfà (b^); hauf, nd. hop kornes. hauffe (A huf (76) korn. ehorn-hauff (D -sawl 71). sehober ts stein huffe (6, 8, 9, 75). nd. hoip (132), hupe, en h. stens. ?. cu- mulus rerum, denariorum dc. de quibus fieri solet mumeratio (Br-). eyn zal pennig (y. eyn ander ding da man mit rechent
-Aces-cere, -sere, accessere Ad. md. bitter, hd. suer, nd. tornich machen, ma- ken, werden. sew- (1), sue- (85), v'su- (12) -ren.
* Acesus bulter (141. /a£.2? aus bitter?)
.Ace-, aeece-, aecep-, aci- 7 oci- £ ce- (v. oxifalus) -tabulum, aecetallum, acet-aculum (74), -arium, -orium (7) hd. efig-, eDick-, esseich- (3) -vab, -fef- lin (64), -krug, -krugk, -kruck, -kruef (125). nd. ettik vat; eek draghen (89). acetabulum phanna (Gt). Andre For- cn S. Gl. m. 1l, 48, 50, o achrat-ofo- rus, ?. q. -afors (141), achrofors win- bütten (7), nicht — acetoforium, sondern aus aeratophorum.
* Acetabulum v. Acitabulum.
* Acetabulum (herba, ?. perfoliata &o.) durchwaehs &ec. (173).
DigrgNBACcH GrossAnRiUM.
ACI
Acetare (i. acescere Gl. m.) suren alse men broyt suret (22).
*Acetarium v. Acetabulum.
Acetarium salat (91, 109).
*Aceteon v. Acatium. |
A-, ac-cetosa (cf. aecedula) hd. am- pher sim.; sure-, suer-a., -amper (10), -em- pfer (67, 76), -amprieh (5), -krut (17). krut zure (23). surkel (107). sur- (110 var., saur-keel (110), -amp (4), -san (125), -ampffer 7 hungers-a. (74). cuecu- kes lof (22). menwel-, mengel-wurtz (72).
Acetosus hd. suer, sawer, sure. s. als (6), von (110), vel (10) essig. swer (21). nd. sur, zur. efick (7. acetus 5"). vol sawer- (66) saur- (134) -heit 2. plenus aceti.
* Acetula v. Accedula.
A-, ae-cetum Ad. ezzich 7 -eich (4); eD-, eDs-, esD-, ess-ig, -ich, -iek. nd. etek, ettik.
*Acetus v. Acetosus.
*Acgilia v. Agilia.
*Acia (aus aeacia) slehe (11).
Acia v. Aorisia.
* Acia magna (cf. apicio, iacea?) velt- kraut (9).
Acialis, aceolis (76) eck-echt (55, 66), -eht (8, 67), -aeht (21), -ot (1), ig (6, 110), -echtigk (17), -lieh (110 varr.). ekicht
(42. eget (v, 22). eygich (23). egghich 107, 132). Acl (107). ort-echt Qv eht 6), -aeht (21), -ig (16). ord-ieh (25), -et
(92). hortet (v). spitzig (68, 134). slee (132. »« aceasius? sonst obtusus).
Aci- (Sum., Ki), acu-, acee- (94, 136) -arium ekol pud eech-ol (141), -il (Sm. 1l, 25). eckel (Ziem.). stahl (Ki.): ags. steli (136), steeli (94). aeiru-m hechelstein, -s herba (cf. acorus), Mrg. echolis zain (104).
A-, aec-ciatum, -cinum, acinium i aeci-uum (68, V. a. 1477) -nus (11), acumen (13), vinum acinaceum (109, Ki. cf. aeinus) Ad. lura (86), lure (55, 6), luer, laur, lauer, leur, leurentranck, lohr, lyr (6s), luern (17). rappes (109. cf. rappe racemus Kil). trástwein (112, Das). schen- bier (V. a. 1477). cofent (68, 134). kouent 66). icbboelis v. Actubernalis.
Acicula (cf. Sm. 2, 354) hefftle esi haftle, gufen, n/. spelle (116). gluff (ss ein knaufftenalde (ios)
*Acicula v. Scandix.
*A-, ac-cidare (cf. acitare) hd. saur machen, werden (1); sawren (4), suren (7). suaffen suer ding (21). suffen (5, 6). zupen (22).
Acidia &oc. v. Accidia &c.
Acidula v. Accedula.
Acidulus saur-, bitze-lecht (135).
Acidus (7 acerbus; »« acetum, cf. acetosus) Ad. suer sim.; efg-s., e. ader s. (7, 10), e. ader s. ding (21), s. von e. (6) 5 essich-saur SO -leich (2). esseich sawr (1) hantager (141) md. zoer (1l), ettik zur sim. ags. acac sore (136).
*Acidus (»« aeinus) eyn bom, en windrufele (22).
Acies (belli, cultelli, visus ocelli; aeu- lei 7 accelli 75) Ad. spitze, spitz. spitz indem streyde (9), in einen stride (8), am ysen o. im krieg (110), eins waffens
ACO 9
(48). spitz scharf ein augaphel (3). spif) scharph sehen (21). ein scherff 7 sege (b. visus sehe »« serra?). schare, snyde ; sech (V. vomer »« acies 2« visus?). seha (95). seh; bissa (93). augapfel 7 shee (9). augeappel 7 sehe (8) schar (19). sehaer t sune (visus 11). ougen gesichte 7 eyn schar lüde (48). das gesicht (91). spis scharp (22). ecke (17, 77). egge, snede, wate (147). Ad. nd. ort, an dem messer (8), van den oghen (22^) 7Z ert (13). art (75).
Acilus v. Aquilinus.
Acim-en, us v. Acinus.
* Acina-eis, -tis (110), -x (117, 121, Sum.), aeeinatus (147) aziger (Sum.). azger (117, 191). ritters swert (48). baseler, taliart, nagelmess (147).
Acina-cium, -rium v. Acinus.
*Acin-ium, -um v. Aciatum.
Acinu-s, -m (of. Gf. 2, 203. 4,495) win- Ad. -drube (5), -trub (6, 76), -tru- belstein (6), -ber korn, -ber steinli (93), -ber stainlin (stamlin ? 1), -drüfel 7 -bern
sten (22), -gart blat (12), -drechter (-us 21). ain trubenstain (76). hd. eyn eleim ko-, varr. ke-cnlin (110), druben-
(V), win-, weintrevbel- (3) -stein; win kern (55); weyn-keren, -kern, -berkorn (66, 134). vin. korn (6, 11). ein tribel o. das steinlin das im tr.-korn ist (68). her- ins (4 vua immatura 67). anna 7. la- pillus in vua steyn in berkorn (49). aci- (110, 134), ae- (66), aeri-, acer- (74) -men, aci-ni (p/. 125), -num (74, 94, 136), -um (122), -mus (943, 141) drube- (b), druuen- (132), trybel- (e -kern. druben keren (7). wein born (9). weinper- cheren (2) -kerulein (74). win ber ker- nen (22). truben-, var. druben-korn o. -kerne, earr.- kern, -karen (110). trauben kern (66, 134). gall. pépin (122). tzibeken (125. 4. q. zibeben). «gs. hindber-ie (94), -ge(136); hyndberige (942). trub, acinus voehomilich (141. fuehs-, «sie sonst wolfs- milch). acina-cium 2, eua vino expressa rasyn (97). -rium drubel kamp (48). dra- veren van wyndruven (147). treste-r (66, 134), -rn (68, 69). drester (67).
Acir-a, -um, -us v. Acorus. Acia- rium.
*Acisco v. Accire.
Aciseulum 4. fossoriwm ags. pic (Gl. Aelfr.).
Acist-arium, -erium v. Asceterium.
Aci-, aeci- (Br.)), ace- (93) -tabulum (cf. eyrnbalum) ein seitenspiel (93). zym- bel (64).
*Acitare (cf. acidare; a-, aec-cetare, &ecescere Gl. m.) gisuren (7. eoacuare 121). suer machen (10. spiezen (1).
*Acit-elum, -uea, -ula, -ura v. Ae- cedula.
*Acitus bitter (11).
*Acium v. Acinus.
*Aclas-is, -sis v. Acassis.
*Acliuus &c. v. Accliuus..
*Acmen v. Acinus.
Acolabus v. Accalabus. Attacus.
Acolitus v. Accolitus.
*Acomen v. Acromon.
*AcOo-, aecco-, aecom-, acu-, aeeu- (V) -mentator, a commentariis (125, Br, Gf), aeco-, aco- (121) -mentritor
2
10 .ACQ
(13, GI. mJ, -mentor (17), -mentarius 76, 121) (cf. prosator) Ad. buch-, brif- t5 nd.bok-dichter, Ad. -diechter (56), -tich- ter. eyn dichter der synne (17). chanzilari (121). kuehenschriber (125).
* Acommustata v. Acus muscata.
*Acone- (3), areont- (74, 85, 96, 143, Sum.) areat- (149), ercant- (131, Sum. cf. Gf. l, 1050), artine- (73, 143), atont- (47) -illa, attonsillus (8), cunicella (q. v.), al- ? a-chimilla (7. stellaria, pes 7 planta ? branceha leonis, leontopo-, psia-dium &c. 143; 'cf. millefolium. equisetum arvense Nmn. aeutella, »— achimilla?) katzen-zagil (Sum.), -ezagel (3), -sattil (8). catten-zagel (96), -sagel (85), -zas (sic 47), -fat (sic 149). lende- (Sum.), bi-, bien- (131) -wrz. lattich (7. laetuea 74). siun- aw, -dawe; lówen-fuD, -tappen; vnser frawen mantel (143).
A-, ae- (85, 100), al- (81) -conita 7. herba venenata (Br.) vergiftige gecrude (81). vor gipniD (85). vergest (100. st. -ft a hemer (105. cf. hemera elleborus Gf. ags. thung (949), pl. thungas (94^).
Aconi-tum, -um (Sum. aeconieum (19) eyter-, 7 luppe- (Sum.) -wurz (Sum.), -gifft (48). g.-kraut (91). fenyn (83). egel- gras (11), -grai (19).
* Acopa v. .ÀApoea.
*Acor (0, 12, v4, 195, 147, Br. &e.), aecor (76), acer (8) ?. mucor, corruptio vini (Il. c); aciditas, gr. o&ÓvcrQe (125). wyn- 7 peeck-heffen (147). kom (8). cham (geschr. aeorcham sc 9). kon des weyns (14). kane (12). Zu unterscheiden (aus QD, »« hebr. 32 achar) achar (d. tur- batio (Bv). aehor 2. con-t. (136, Gl. in «gs. drefing (Gl. Aelfr.. erbgrimd (Ki). achores, &/(psc der seigende gnatz o. grind auff dem heupt der kinder (i14 sim.). acharam 7. turbans eos (141). achus grecus d. multum. turba, (136). achior m. qr. 3. tumultus (16, Br.).
* Acord-ia, -atura sorgfeldekeit (17. cf. f**. aecord Gl m. 1l, 43, 53. »« aecura- tus?).
* Acorisia v. Aorisia.
* Acorra (mus seorra?) v. Agagula.
*Acortare v. Accortare.
-, ac-corus, aeco- (9), acho- (141, Gf), aca- (8) -ros, acir-a (s. u.), -us (v. aeiarium Arher?), aeceruo (1V) (7. affodilla 9) selpzanta (141, Gt.). swert -ile (Sum.), -el (8, 12), -eln (9, 11). swerdel (13). gel swerdele (47, 85). gheel lichs- bloemen (92). gele lelgen (125). snyde graib 7 lyesch (10). draekenwurtz (91). acira swertel-blumen (149, Sum. V). Sw.-Z garben-blum (8, 9 sm.) suedelbloeme (sic 47). atiria swerdelblomen (85). aet- ara swertellenblvme (87). aeorus geyle swerteln (149). geil swertele; a. gladia- lus rote Sw. (Sum.).
* Acquiere (s/. ac- »« in-quirere?) er- faren (6).
, Ac-, ad-quieseere Ad. rogen (5), rugen (6), ruwen, r. mit en ander (14). rowen (22). ge-r. (DP). anlenen (75). (7. obedire) volborden (22) — fuel werden (sic v1). Ad. volgen, gehórsam sein (1), gehorsen (65). rasten (4, 110). rusten eu consenteren, consent geuen (83). consentz (110), willen zu einem ding (68) geben.
Ac-, ad-quirere Ad. er-. vorer- (16),
(1102),
fortis,
ACR
vorher- (f) -werben. vorweruen (22). ge- winnen (6, 8, 9). erforschen (66, 67, 68, 134. »« inquirere?) vberkummen (65, sim. 110, 134). herarnen (65). *Acquirites v. Arcuites. Aequisitio erwerbung (4). *Acquitantia quitunge (8^).
Aequitare quitmachen (8^),
Ac-, ad-quitatio quittierung als von gelt schulde (75).
* Acramen v. Acromon.
Ac-, ag- (Pay.) -ratisma (7. iaectaeculum
Pap.) das morgenbroed (125). *Acrazima v. Acrizimus.
* Acreamita v. Acromata.
Ac-redo, -rido (76), -erdo (1, 2), -edo (g. v.) hd. surheyt sim., sawr-chait (92), -ikait (1); bitterkeit.
Acre-, aero- (76), (acce- &o. q. id -dula (7. euruca, Iucin-ia, -ea) en voghe (29). Ad. graB-muck, mücke (3), -muckel (75); nacht-egal, -gall ier alts. natti- gala (118). leriche (19). lepeler (109. 7. q. lepelgans pelieanus, platea kKil.). ka (at. 4, 359). grein- (139, V. a. 1618, Ki?.), gryp- (112, 114. cf. eurruea) -erlin, -erlein. agre-, aggre- (68, v6), agge- (b, 19), egre- (75) -dula, -dule p/. (7. parue rane 76, Br. &e. in agro i fico manentes 16, ealamita 15) eyn laupfroscehe (19), laub- (75), ert- (104), erd- (64) -frosch. fro- (110), fre- (68) -schlin. vorsken (107). eleyn vors- kes (83).
*Acrica v. Attagen. *Acrido v. Acredo. *Acrifolium v. Agrifolium. *Acrifolus «gs. holegn (136). *Acrimen v. Acinus: *Acrimon v. Acromon.
Acri-, acere- (13) -monia (7. Jletitia 136. »« alaerimonia) hantiga (141). scharp (8), scharffekeit (9) o. behende sim-nekeit (8), -iehkeit (9). scharpfheit ernsthafft (1100€) im ge- (1103) ange-sieht. bitterkeit (19, 65) die da er- schient vf) dem angesicht (65). strengheit (4). stidieheit (125. cf. acer). resse (112). acrimo-niosus (Br, Gl. m.), -sus (76) 4. Schiwerlich acrimonia 2. ezcom- mumnicalio »« acermonitus 2, qui nulli communicat (16) 4. q. acoenoni-, aenoni-, aconomin-tus (Gl. m.).
*Aeris-a, -ia v. Aorisia.
Acriter Ad. hart- (10), hirt- (11), hert- (7, v6), her- (13), hertek-, hertick- sem., seharpf- (76), scherpf-, seherf-, scherp- (7, 10), bitter-, sur- (1105), saur- (110€), swer- (5) lich, -lichen, -igen (13). nd. herde-, scherpe-, scrape- (23) -liken.
Acri-zimus (93, 141, Gl. m), -simus (89, Gl. m.), -ysemus (141), -smus (9, 64), -sima (9. s. u.), -samus (19), acerisinus (48), aeci- (4), acer- (13) -Sima (4), aero- zimus (Gl. m.j, aerazima (8) (cf. azymus &c.) wenig gesurit ((), w. gesewrt (13), wenigesawrt (9), vngesawert (4), suer (19), suet (sic 89), senffte gehebet (48), senft- geheblot (93), -geheffelt (64^) brot, broet (89). sawr teyg (acrismus : acer 9).
Acroamata v. Acromata.
*Acrocer-on (68) -amen, pé. -amina (Br.), amnia, varr. -aunia (110), anna 4 ceranna (147) (ab aeros et ceraunos 110; q4 eeron cormu Br. &e.5 2« «xpoc
ACT
Ds decur &e.) des berchs Abc 1e clippieh is (147). eyn sant e e (823). stegelieh (Y). pr (5, 18, -keyt (1).
*Acrocol-um, -ia (pl. Ki., ia galrey sm gel spise (8). gel rise (13). gele royse (9). gansenkroest (Kil). royse q«s kroyse sim.? trose sim. (v. galactiea)? »— gal- reda? darauf rise in spise umgedeulet? 000042, truneuli stótzlin (112).
Acro-cheria (Gl m.), -tilia (Z. arti- culi 148), -chedina 4. internodia bende umb die leede (147).
* Acrodula v. Acredula.
*Acro-mata, -amata (Gl. m.) -mita 4 aecreamita (141) 7. carmina, scenicorum, C. (141). sweneke (125). sg. aeroma (tO (X00» Gl. m.) 7. carmen (110 &e.)); ra rum, auditio 0. ludum. (141). ein. subtiler kluger spruch o. red o. erfarung (88).
*Acromen &oc. v. Acromon. '
Acrom-ia, -yum (Ki.), -ion gr. Opi - Uy. (125). achsel (111).
* Acrom-on (9, E -en, -entum (147), aecrimon (g. -onis 17), acomen (76), ae- (3), at- (96) -ramen (aus *pOpgo0v, cf. crenium?) 7. radix foetida (148). stinckinde wurze (9). stingkende worez als klobe- lauch (8). stinke wert sicut allium (13). stynckende eruyt als loyek efe. (147). Sschinde worez (1T). Aerba wt cepa. (8 genus herbe quod hominem fetere facit vt (e aleunm, (16). knoblach (75). aselouch 96).
*Aerotari tinnen (141. cf. tinne frons Gf. »« aeroteria zinnen Ki.?)
* Acrotilia v. Acrocheria.
Acrozimus v. Acrizimus.
Ae si glicher wise (8).
*Acsilum v. Asilum.
Acta geschef-nis 7? teyte (9), -ftniD Z werg (8).
*Actacus v. Attaeus.
*Actag-e, -o v. Attagen.
* Actara v. Acorus.
*Acterabulus v. Acer.
*Aetiea v. Attagen.
*Actiecus v. Athaeus.
*Actidiari v. Accidiari.
Actio, a. pura (8) wirkung vnd craft t ein anspraeh (V). wirkende craft in der natur (15), materien (63), matirgen (8). wurkinde kast (sic 9).
Actio-, auctio- (68, 89, 110, Br., GI. m.) aeci- (2), anxio- (1l, 122) -narius (é penestieus; cf. Gl. m. 1, 58, 459) Ad. vnder- (21, 66), vor- ver-, fir- (19, v6), fur- (66, 68, 134) -keuffer, 7 -keuffel (fur- k. id -kouffer (76), -koffer (68), -kauffer (110 var., 134), -kaufler-(110 var.), -kiefer ? stocker (89); hocker, hock (60). voer eoper (11). werckman (832, Ino. gall. ve- gratier (122). anxiorius 7. fraditor verres ter (66, 69, 170, 134).
Actionarius «gs. fole-gerefa (G1. Aelfr.).
Act- (Rr.), aec-itare 7. frequenter agere (Br. &e.). .dun (8). tun 7 eylen(9. 7« cito, vil. 2 actutum).
Aetitari getan werden (141).
Actiuus arbeyte ader himel (7). werck- ende, ser lebende (110). krefftig zu wurcken 65). act (aus acte) holanter (Sum.).
.
ACU
Actor hd. sachen-walder (bb), -werber (2); sach-wader (se 71), -clager (1), -kle- ger; kl vor gericht (48); be-kl. (93); am- kl. (75, 110) im rechten (75). Ad. nd. be- schuldiger. würker (64). werck- (110, 132), izail (132)- man. erbeyter (4). reyter (9).
Act-, aeti- (68) -ualis Ad. wi- (62), we-rcklich; snelle sZ»., sn.-dechtig (cf. Gth. Wtb. 2, 606, 2« tetig?) 7 kune ((). zugriffg, rische (17). iezt übende (62).
Aetualis-simus, -mus d. aller-snel- lest, -kundigst (v), -tündst (63), -tusint (13), -tugendlichste (4), -togentlichtz (8), -würgeliste (9), -endliehest (71, 16), -schnel- Ster geist (31).
*Actu-aris, -rius (1365), 7 aegit (aus qui..egit?) ?. facta qui facit ags. uraec (136), uuraee (94).
* Actuatiuus cibus 7. corpus christi cc. bringt zu den wereken das sie (caritas) wurcken wirt (75).
*Actu-, atta- (Br, Gl. m.). atti- (129, 142), aci- (76) -bermalis 2. socius n ta- berna (Pr. &e.); caupo dc. (129); taber- no (76); proximus vicinus (141). husco- QM (131). mytgesell in der tavernen 141).
Aud v. Accedula.
* Acture-da (Gf.), -la (105) (cf. lathy- ris) sprinchwrze sem.
Actus dat (5, 22). dayt (bb, (, 133). dayd (19). tat (4). tadt (1). Ad. that; ge- tat o. -werbe (31) -dang (6); wu- (69, 134) wi-rckung. werkynge (22). werek (10, 110). daech-w. (83). erbeyt (4).
Actus 4. via apta curribus et iumentis (Br.). waggenwech (147).
A. aectiuorum der wircker werck (12).
A. essentialis wesentlich daet (12).
A. purus luter werckmeister (12).
A. reflexus Ad. ein wu- (69), wi- (134) -rckung in sich selbs; s. s. vrteyln, S. S$. beschawen; sieh selber b. o. be- leichten (76); sich selbes belichten 7 sel- bes besehauwen ader orteylen (1).
-Actutum v. Aeutim.
*Acua-le, -rium v. Aciarium.
Acu-arium, 7 -eapsula (11, 19) en naelde voder (11). nulden-fuoder, -vaif) (19). gall. aiguillier (122).
* Acuba v. Acuta.
*Aeubi dairnae (141).
*Acubitus v. Accubitus.
* Acucia v. Scandix.
*Acuelus v. Aculeus.
*Acueula (cf. aeuta) ellend (145).
.A-, ac-euere, aeeurare (91) hd. we- tzen; spitz-en (6), -machen (69, 134); spe- cen (13), wachsen (75. cf. aeutus) ; scharf- fen (10), serepfen (69 WMrg.). scher- Ad. nd. -pen, Ad. -phen (v, 21), -pfen, -ffen (9, 4). scharp maken (11). vetten (sc 97). spyssen (22).
Acuitas scherpikeyt (85).
*Acula v. Acuta. Seandix.
* Acule-atus, -gia v. Acculeta. Aqui- legia.
*Aculeus v. Eeuleus.
Acu-leus, -lerus (89), -elus (8), ae-, €e- (147) -euleus, aquiliu-s (Hpt. 5, 198), -m (136) ang-o (86, 127), -a (136), Ad. nd. -el, pedis (64), der pein (apwm 3), also ein binne het (6). ags. onga (Hpt.). stifft (5, 125). steft (66, 68, 134), stich-t (1), -el
ACH
(8, 8). stach-il (9, 65), -el (112). brickel (19). dorn o. zapf (76). hoiek (147). he- chel (85). hekele, gart (106. cf. ekel stimulus 99). vis gart (89). gert (112). sunde (4. peccatum 922). weisel (sic) der (2, oder (1) peyn.
*Acumen v. Aciatum.
Acu-men, 4 -tela, (2r.) -tella (76), 7 -eies (147) Ad. spitze; scher-ffe, -ft (1), -fung (13, 65), -pikeyt (8); schar-pff, -p (12), -pffheit (68, 110), -pff ort (110); mes- ser scherpf sZm.; spitze in eynem m. (48). hd. nd. ort. nd. spysse, scherpe. scharp- heit off ein scharp oert; punt off vaet (132). waet (107). wate (147). wessl (121).
*Acumentator v. Acomentator.
*Acunei uintime (sc 119) aws ?. vie- time (141, Gl. m.) »« acumen, das in 121 dieser Glosse entspricht; cf. aeumeos i. victima, (Br. cf. agenei).
Acupe-dius 42. cursor (5, 76 &o.), -tilius 7. veloz (15) (varr. Gl. m. 1, 62) louffer (75). loeper, baide (147).
Acupic-ta, -ea (9), -tum (125) Ad. eim gestrickt, gestickt (125), glismeth (V. enf. lismen), glyssemet (64) kleid, ge- want (T), werck 7 vorbremet (125). ge- worthe hanezkin (9. nAd. gewürkte hand- schuhe).
*Acurim v. Acutim.
Acus, g. -eris (V. palea q. cf.) Ad. sprew-e (4), -en (114). -er; sperwer (68, 134) spreywer (67); spru-wen (6), -wer (65, 110), -e (19, 18); sprüwe (V), sprev (3). kligen (48). nd. kaf. kaff (125).
Acus, g. us hd. na-, nay- (133), nae- (89), ae- (11), no- (4), nu- (19) -lde. naele (18). nole (6). nolle (77). newe- o. sleyer- nolde (8). ney 4 (sie) nodele (9). nadel (110, 134, Das.). natele-(293b). güfe (48).
Acus crinalis gluff (91).
*Acus mu-, mul- (149), 7 mo- (143) -Seata, acommustata (47), acus pastoris (143) (herba) hd. kranichsnabil (Sum.); kranch-, krange- (11), kune- (sec 149), kransses- (85) -snabel. kraneken snauel (41). storekenscehnabel, 4. oyevaers beck (143).
Acu-ta (9, GI. m.), -la (17), -ba, -eula (q. v.) ein suht (13), sucht (8, 9, 48), sache (sie 17).
*Acute v. Acutim.
Acute scha- (110), sche- (68) -rpfflich. schabbieh (69 Mrg.)
*Acutel-la, -à v. Acumen.
* Aeutella (cf. aconcilla. anonis.) ka- izen stirn (herba 33).
Acuties scher-phy (1), -ppe (5, 23). Sehirpen (19). sehar-ff (18), -pfkeit (110). hd. spitz-e, -en (10, 19), -at (1). md. spisse.
Aeu-tim (9, 76, Br.), -te (76), -tum (8), -rim (4), atutum (13) schir, zu hant
1L. c), »« aetutum behend (68, 110).
bald (68). schnell, varr. gering (110). vol-, haeste-lee (108).
A-, ac-eutus schar-p (bh, 19, 22), Aid. -pff, -ff, -ffmachig (1. ff aus fs?), -ffmes-
sig (2). Ad. spitz, spitzig (110), uuahs:
(Gt), waehs (75); sur smackyeh (5^). nd. spis.
*Acha-cia, -chia v. Accasia. Achaia.
*Achadeon v. Acatium.
Ach-aia, -ia (76), -aeia (1), -aria (66 &e.) prouincia grecie, ein lant (5, 1).
ADA
*Achalantis v. Acanthis. *Achaliculus v. Acalieulis. *Achalma v. Alma.
Aenantis v. Acanthis.
*Achantor v. Acantum.
*Achantus v. Acanthus.
Achar &oc. v. Acor.
*Acharia v. Achaia.
Ach-, ae-aris, -arus Z. mon gracio- sus, dus (0'C »« carus; cf. achatus) hd. vnge-nedig, -neme, -neym (3). vn- wert (75), -dankber vnd hessiger (48).
*Acha-ron, -teon v. Aeatium.
* Achasea v. Accasia. :
Achates (cf. ace-, ag-ates) n. pr. viri 7 gemma (Br.. ein man (sf. nam) eyns manes o. eyn steyn (8). bom (aus born?) steyn (7. piropus 5b).
*Ach-, ag- (alph. ach- 69, 134), -ato- nia, acho-thonia (5), -toma (22, 4, 16), -donia (X), -tonita (1) Ad. gerechtikeit sim. recht-ekeit (5), icheit (22).
*Acha-tus, -rus (4), aca-tus, -rus (3, 4) (4. bene gratus ; ausaeceptus 7 «090€ 2 cf. achates gemma gratiosum reddit Br. ?) hd. senfft-mutig, -müdekeyt (v. a. 1477)5 senff-mutig, -mütig (3); beheglich, ange- nem, genugsam (110 var. cf. Fr. 2, 23). nd. zacht modich.
*Achatus v. Acatium.
* Achel-demao, -damaeh, aehill-d. (3) (hebr.) hd. gotes aecker; ein a. des bluts o. des hafners (65, 68). :
Achete muhenheim, grillen (126).
*Achia v. Achaia.
*Achilantis v. Acanthis.
* Achille v. Ancile.
Achillea (herba) garwa (Sum.). ags. eolloneroh (942). 7
Achille-s, -us die kortlyppich is (147).
* Achimilla v. Aconcilla.
Achinus kotsitter (8). achimus kassate, gertener (8, 9). achumus gert- ner (13).
Achi-, achy-, aehe-, acha-ron /d. die helle. helfluf (75). ein helliseh wasser (110).
*Achiron v. Acatium.
* Achyton est natura senciendi daz die nature eyt gebit (8).
Achiuus en ketter (11).
*Acholytus v. Acoolitus.
Achor v. Acor.
*Achoros v. Acorus.
*Achr-atafors, -atoforus, -ofors v. Acetabulum.
*Achumus v. Achinus.
*Achus v. Acor.
Ad zu (19).
*Ad- oft st. add- q. v.
*Adagere (a/ph. adigere 66 &c.) zü fügen (6). zu ewingen (14). volbringen (66, 69, 70, 134).
*Adagoria amada (/at.? 141).
*Adaltuatria, adalta adria (Gl. m.) des huyss hoychste deylen (147).
Adam der erste mensche (bb, 4).
Adamare lip (8), liep (9), gar 1. (17) haben.
Adamas hd. nd. eyn edel-steyn, Ad. -gesteyn; zoghelstien (11). Ad. dya-, dye- (133), de- (67, 73) -mant; adama-st, Ad. nd. -s (295, 0».), -nt, -t (1); vnd ys dat alder hardeste dink dat men vp erden
9*
11
12 ADD
vint vnd me maket ene wek myt war- men blode (22v).
*Adamas (»« adamianus) wiberler salz (? i. bigamus 9).
*Adamatio liebhabung (75).
*Adami-niani, -ani, -rnoni (Gl. m.), adánam (133) sunt heretici ketzer um k.-meister (6). kecher (18). kettere (99).
Adaperire Ad. vft-slieDen szm.,-sleDen (5), -sliiBen (19), -slissen, -dun sem. nd. yp sluten; ont-luyken 7 -pluyken (108). offen-en (9), -baren, ETE zem ma- chen &c. (88).
Adapertio auffschliessung (75).
*Adaptare v. Adoptare.
Adaptus gezirt (13). gezeirt (8). zer- heyt, bequem, eben (17).
*Adaptus (»« adeptus) erkriget (9).
Adaquare Ad. welern sim., wássern (134). nd. we-, wet-teren. drinckin ($8). vyh trencken (9). trincken geben dem vich (75).
Adasi-a altes schaaf (Ki.); -o -onis vitrieola (76) aus -a ouis vetula sim. (Gl. m.). odasia /a pecora vecchia (G1. m.). alt schaip (147.).
Adastria v. Adrastus.
*Adasus v. Acassis.
Adauctus gemert (1T, 65). vermeert (11). zu geleyt (17).
* Adaudire an allen enden horen (14).
Adaugere, -ri (109) Ad. meren (19); zusamen-, zu-, nd. v^meren, Ad. -mern. nd. to-don, -oken, -óken (109).
*Adbages v. Ambages.
Adbib-ere, -ire (134) Ad. vil, viel (18), zu-, nd. vele drincken, Ad. trincken.
Ade- v. Acc-.
Adelin-e (Gl. m.), -is (94), -as (126) ags. to hald (94, 136). aeclinis 2. resupi- wus 4 recumbens (136), dependens (G1. m.).
*Addax (sonst ceruicapra) v. Athesis.
Adde-ecimare, -eimiare, -timare, i -ecimacinare 4 -cimatimare (22), ade- cimare Ad. zehenden (V, 76), v^-z. (8, 9), wol z.; z., var. zuhenden (110), czen- hende (4), zehen (67), senden (18) geben. tzyenden geuen (132). zenden (5). tege- den (22). tegenden (109).
Ad-, a-densare Ad. md. dicke, Ad. diek machen, maken. 4. spissum facere spiezen (se ).
Ad-, var. ab-dentes zü legend (30).
Addere Ad. fugen (9); zu-f., -fügen, -dun szm., -geben (b), -ieben (18); meren. nd. to-voghen, -don.
* Addetimare v. Addecimare.
*Addiantos v. Adiantos.
*Addicat (cf. sq.? additamentum?) untartua (Gf. vndertun (141).
.Ad-, a-dieere (7« adjicere) Ad. zu- weisen, -wisen, -scriben szm., -legen, -werffen. zu hauff fügung (18). czu hauf- fen reden (3).
Addietus zu hauff gesaget (7). tho- samende-seghen (22), -zeygen (23). zu samen geton (76). zugewisen (110). tzo- gewesenn (132).
Ad-, a-discere /d. lern, lernen (5, 4), leren (7); vast l. (68), lernen (134).
Addit-, adit-, adid-amentum, 7 additio (110 &c.)), adicio (69 Mrg.) me- runge (82b, 9, 13). vor-m. (18); daraus Ad. nd. (Mss. mog.) v'meng-unge, -inge;
ADH
v-manung (V), -meynug (4), -mischung (76). Ad. zu-gabe (5b, 1), -ihunung, -tho- nung, -thuung. tzodoninghe (132). addi- tamenta pí. zulegung (65). additio an- legung eins dings (75).
Additus zu gethan (17).
Adducere zu-füren (6), -foren (19). to leyden (11).
*Adel-, al-heidis ». pr. alhaid (74).
*Adelivatum v. Accliuus.
*Aden (herba) hufhalten (104). ade- rantrahvpholder (Sum.). Cf. adera, adorn v. Affodillus?
Adeo Ad. so-, also-, als- (b, 6) -vil. S0- (88), also- e -vast. dar to (22).
Adeo von gode (11).
Adeps, adips (136) (cf. ador) vett- ekeyd (14), -ieheit (11). Ad. vetig- (9), feibte- sim., innerlich f- o -keit. feyste (13). feist (4). leume (12). dat smere (85). Ad. nd. korn (6, 22); chern- (1), kern-, semel- (76) -mel. simila (95). marck (65). bloem of duyst van mele (83). duist van meel (107). vnsch-lid Z -uld (115).
*Adeps vrsini berensmalz (Sum.).
Adeptio gunst (141).
Adeptus (cf. adaptus) Ad. er-worben, -borben (3), -werbung (18), kriegen (13), -folgen (5), -folgt (65). md. vorworuen. her un (X). begriffen (8). vberkomen 110).
Adequare Ad. glichen; glich, gleich machen. ad. gheliken; liick maken. slich- ten (8).
*Adaquare (»« adaquare »« equus) eyn phert riden zu dé wasser (11). wet- ten, trencken (64).
*Adera v. Adria. Affodillus.
* Aderantra v. Aden.
*Adevia v. Adiantos.
* Adexpensas ags. to nyt-um (136), -tum (94).
adf: v. Aff-.
Adglo-, agglo-, adglu-merare, ad- glomare wynden (83) garn w. (V). Ad. zuhauff-w.; zusamen-winden, -binden (3, 4) -fugen, -hefften (134), -hefftelen (69). klewl machen (4). nd. to same-nde, -te cloten.
* Ad-, ag-glutire, prs. adgluceo (7n Vocc. ex quo «nier adgl- und aggl-; »« adglu- tinare) hd. verzern, slinden. Ad. nd. vor- sl., -tern (22). Ad. verschlinden ; zusamen tun. leymen (66). zu-l. (134), -limen (69). an-l. (68). nd. limen, linen.
*Adhera v. Adria.
*Adhereetare, adutare (8) (cf. adre- eurare &e. Gl. m. l, 91) in den rechten (17), in r. (8) weg wisen.
Adherentia anhang (175).
Adherere Ad. nd. anhangen. zu-h. (9), -haften (7, 31). ane hencken (18). to holden (22).
Adhibere Ad. zu-haben (1, 5b), -dun sim., -fugen (65), -legen. fliBlich zu-l. (8). vleys czu tun (9). to doen (11). geben (68, 110). wysen (68). an hangen (7).
* Adhibere (aus adbibere) tzutrincken 125). | *Adhimere v. Adimere.
*Adh-, ad-istrum (aus ad-hue 7« -istum?) Ad. noch, naeh (4). »d. noch- tent.
Adh-, ad-ortari Ad. manen (8, 9); ver- (17), er-m.; zwingen (21, 76); zu-
ADI
((), be-, zu be-zw.; beczweyngen (18); zu-dringen 7 -fodern (4), -rüffen (6), -hir- tin (21), -herten (18). zo-raeden, -hyssen (132). to herden 7 dwyngen (22). trosten 99). Adhortatio ermanung (110). zo-ra- dinghe, -troestinghe (132).
Adhue, adue (3, 76) Ad. noch. bif- (D^), bitte- (23), wente- (22) -noch.
Adia v. Adrastus.
Adiacere zu legen (19). to leggen (11). beliegen (99).
*A-, 4 ad- (Sum. V) -diantos, adiant- us, -um (112, Ki., -ea (Anz. 8, 99), an- dianton (Sum. V1) adraneos (9) pungil ad., nezelworz add. (Sum. v). steinfaren (Sum. VI). nessil (8). hd. (Mss. mog.) nes- sel wurez, nef wurezel (16). frawen haar (112, 114). nete wortel, vrowen har (47, 149). stein-, maur-rauten (114). adia-ticos neselwits, -nco betonye, adevia mnase- konne (85). ard-enia, -eula (149), 4 -isia (Sum. V) nezelsame (Sum. v). nezzelsat (96). nesselsaf (149). adrast-ia (4), -ea 7 adu- stra (1) nyes- (1), nys- (4) -wurez. £oh. kyehawka (4).
*Adicere v. Addicere.
*Adicio v. Additamentum.
*Adietus (cf. adiectus) zü geschre- met (6. cf. Sm. 3, 510). zu samen geschla- gen a tzo s. geslagen (132). *Adidamentum v. Additamentum.
Adiectiuus Ad. zu-geworften, -legende (19). to legginge (11).
*Adiectus (cf. adietus) Ad. (Voce. ex quo) zuhauf-, zusamen-geschlagen, -ge- worffen (69, 134).
Adigere zuhauff fogen (5). me z.-fugen (1). zu helffen (s/c/) fiegen (76). zuthun (67, 76). furbaf) dun (8). wurpas tun (9).
Adjieere v. Addicere.
*Adyla v. Adula.
Ad-, adh- (1) -imere Ad. nemen (8, 9); abe-, 4 zu- (9 vff- (10), nd. affn., -nyemen (18). Ad. zu-dun szm., -thun 4£ -kauffen (69, 134). abe dun (8^). nd. to don.
*Adimitari (»« admirari) vorwun- dern (22).
*Adimpiatus v. Adipatus.
Adimplere Ad. er-, her-, nd. vor-vul- len, Ad. -füllen (6), -follen, -foln.
Adinstar hd. glich, geleieh (67); g.- (76), glich- (7) -lich; ein glichnifó szm., . noch em gl. (17), zueiner gl. (110); gleicher- weise, weiB; zu glycher wei(à (68). md. lick, likerwijs.
Adinuentio (7. nowus modus peccanda 76 &e; anders Gl. m.) irouindungan (d: pf. Anz. D, 464). bose new vund 7 ezu funt (9). ein nuwer fund (1102), funck (sc 68). ein nuwe findung (110). er-f. (75). die funde 7 nuw f. (pl. 65). eyn vyndynge (83). ven- dinge (99).
*Adinuentiuus v. Cernulus.
*Adip-are, -pire (17) fet (8), feist (11) machen.
Adip-, adipi-, adimpi- (18) -atus hd. nd. vet gema-cht, -ket. Ad. feibt sim., fei. (18) gemacht, 7 w'den (11). *Adipe-rum, bssw. -rium, -rus, -S, -x, atip-, adit-erum, add-, adr- (109) -ipex eyn worm (117). Ad. zech (49), zeck, zeg, zelle (6). nd. tecke (22, 109).
Adipisc-i, -ere Ad. nd. begern; er-, 4 v- (11) -krigen, Ad. -kriegen, -kregen
ADM
(19), -folgen (65), -oberen (88), -werben. hd. behal-ten, -den; be-griffen, -greyffen; vberkommen sem., iruaren (141), verdie- nen (1). nd. beholden, verweruen, wynnen.
*Adippire v. Adipare.
*Adips v. Adeps.
Adire, prs. adyo (76) Ad. zu-gan, -gon, -gen, -geen, -gene (7). nd. to-gan, -ghaen (11).
*Adistrum v. Adhistrum.
*Aditerum v. Adiperum.
Aditus pic. s. hd. zu-gegangen (8^), -gang. Ad. zu-, ein- (9), in-, nd. to-ganck.
Adiudieare Ad. vr-, zu vr-, (65, 67), or-, v/or-teilen, -teiln, of? mit recht; ordeiln 7 recht zudeyln (18); r. mit eren Z. (17); mit r. ri, re-chten; rihten (6), rechten, ver-r. (110 var.), zuriechten (8b, 19). to (11), mit rechte (22) richten. vorde-len (283), -ren (22). zu-, haim-spre- chen (65).
Adiudieatio zceu teilung (4).
Adiungere Ad. zu-, nd. to-, thosa- mende-, mer th-vogen, Ad. -fugen, -fü- gen (6), -fyegen (110).
Adiurare Ad. nd. be-, zu- (X, 8^) -sweren. á
*Adiuratio beschwerung (75).
Adiutorium Ad. hu-, ho-, hi-ffe 7 vo-, fu-rdernisse szm. hulpe 4 vorderf- nisse (22. cf. sq., adminiculum ).holpe (99).
Adiuuamen Ad. hulffe sm., vollust (141, Gf£.). hulpe £ vordernisse (23).
Adiuuare Ld. helffen. nd. helpen. *Ad-, a- (Gl. m.) -latus geulogelt (83). *Adlegurrire v. Abligurire.
Adlentare (/al. allentare, cf. Gl. m. 1,80) krang machen (17).
Adlentatus gekrenket (1T). *Adlentus 7. debilis krang (11). *Adle-ta, -tha v. Athleta.
Ad-, a- (136) -litus (von adlinere) ags. dechm (94).
Adlobrius v. Allobrox.
*Adlubies v. Alluuies.
*Admaniculari 7. manticulare be- drygen, -tuyschen &c. (141).
*Adman-, mant-iculator bedrieger &c. (141).
*Adman-, mant-ieulatorius, adv. admanieulatim bedriechli-ch adj., -ck adv. (141).
Ad manus zu handen (75). *Admiceabilis (aws am.) freuntlich 152).
Adminare (:minare; Gl m. 1,82 «us adminieulare?) zu dryben (8).
Ad-, am-, a-miniculari, ami-niclare, -eulari Ad. he-, hei- (21) -lffen. nd. helpen.
Ad-, am-, a-minieulum /d. nd. vrunt-schafft, -seap. Ad. hulffe, hilff sm. freude (17). denstbarkeit (65). hulpe (23). hol e (99). Eden deo (22. cf. adiutorium). rebe- steck, stützen (126). stake (Fr.).
Administrare hd. die-, di-, din- (18), Zu die- (75), nd. de-, dey-nen.
Administratio anefang (141). Adminuere /;d. kleyn, kleyner, myn-
ner, minder machen. «d. klener maken.
Admirari (cf. adimitari) Ad. nd. wundern (9), v^-w. Ad. wondern (8); be- (7), vw. wondren (99). vwondernife (18).
vorder-nisse (5, 23), -nef (18). (
ADO
Admis-cere, -sere hd. mengen; zu- samen-, nd. tozamen-, Ad. nd. vor-men- gen. Ad. z.men (sic 3), -mischen ; vam. (16), -müschen (6). mischen (17).
Admis-, amis- (9, Gl. m.), aimi- (136, 145), emis- (qg. v.) -sarius Ad. seu-, sei-, say- (18), sa- (134), feu- (55), fe- (1), nd. zo-mer, gew. hd. der eyn wath-, wat-sack, waytsag (133) tregt, dreget (132), draget (67), dreit. eyn sender Z. qué alium muttit (68, 83, 110). ain sumer rof) (76). wat- Secker (18). stut pfert am., stüt hengst adm. (9). mayen-h. (112) «gs. stoeda (136, 145) et homo ferus (145).
Admissura zulafunge (8^).
Admissus zu gelof)?en (8). zu gesant. (17). g. cezu den meren (equabus 9.
Admittere Ad. zu-lazen (b), -laBen, laefen (85), -loBen (8), -lauDen (68). tho laten (22). vor-hegen (st. -hengen), -sen, staden (22P). zusenden (8, 17). sunden (9). s. begen (8). sunde-b. (9) zu sunten (1€ wrg.). entfaen (99).
Admodu-m, -s (11) zu maDen (85). zu maf) £ zu sidden (17). zu maiDe (19). to mate (11). te maten (99).
Ad-, am-, a-monere /;d. manen (9, 16) vm.
* Admonit-rum, -um (Gl. m.) aus an- Ronan 2« nitrum?) glasen materi 141).
Admontare v. Amontare.
*Admorare bij wonen (8).
Admotio zufugunge (8b).
Admotus zugefuget (8b).
Ad-, am- (cf. a-) -mouere d. be-, zu-wegen. zu-legen, -schorgen, -welezeln (17). to ruren (99).
Adn- cf. Ann-.
Adnare, ad-, an-natare zu swymmen (85, 17).
Ad-, an-nectere /id. zu-, zuhauff-, zu- sammen-, an- (11, 17, 110), ain- (19) -knup- pen, Ad. -knupffen (66, 110), -knuffen (9), -knoppin (8, 19), -knipfen. àn binden (17). tho knutten (22).
*Adnichilare v. Annichilare.
*Adola v. Agagula. Adula.
*Adola-cium, -tor v. Adula-tio, -tor.
*Adolatura &c. v. Dolabrum.
Adole-re, -ri, -scere (8b, 132) Ad. wachsen, waschen, waben. nd. wassen. w. van joneks op (83), van ionges op (132). wasen (13, 21). kly- (1), clai- (Sm. 2, 349 cf. 351), cleu- (5, 17), kle- (21) -ben. cleuen (22). riechin (8). wol-r. (89). ruchen (10). reugen (13). rawehen (9). wiroken (99). bereichen (12). brynnen (7). bren- nen (65 &e. vnd damit machen wol rie- chen (65). bornen (5). burn (17, 21). ber- nen (22). v?born (18).
Adolescens Ad. ju-, yü-, jü-ngeling. jügeliek (3). iunegeiine (22). jongelijne 89).
Ado-, adu- (b^) -lescentia Ad. iung- heit, keit; iunck-heit, -eit. jongelicheit (132). jogeait (8). junck (9). Ad. jug-ent, -ant (3), -unt eyn alder zuschen XIII vnd XIIII jaren (11); jog-unt (48), -ent. waiDint iogent (19). wassende ioghet (11). was- sunghe (5b) ain jungfrow (sic 76). das zunemmend alter (65).
Adolescentula eyn jung-elingen (55), -frauwe (1), -frów (6). Ad. juncktrau. iüf-
ADO 13
frawe (18). eyn iungfrau 7 eyn jung frawe D sim.) en iunge vrowe eder en iunc vrowe (22) ein iunge frauwe by (68), vnder Da XXX iaren.
Adolescentulus eyn iunck Ad. men- Sche sim., nd. mynsche. iuncheit (22, 21). jungheit (Y). eyn jung menthf) (V), man (11). knabe (5*, 12). kint (6).
* Adolorari (st. adulari) smeicheln (1).
Adon-ai, -ay, 4 -eus (76) (7. kipioe 141 4. e. X0ptoc). ein herre (21, 22), here (5).
Adonium adonis-, fewer-, róflein (143).
*Adopiscerium v. Apodyterium.,
Ado-, ada- (8) -ptare Ad. nd. wu-, hd. wü- (6), wi- (110), wo-nschen. winDen (18). zu- (65, 76), er- 7 auf) er- (75) -wun- Schen, -winschen (76). auf) erkisen (3). kesen (83). kyesen (110).
Adopt-atio, 4 -io wunsch- (68), er- wunsch- (75) beger- (18, 110), erkyes-, var. erwel- (110), vBkor- (18) -ung, 4 zu gewinDenesheit erben (18). verkesinge (83).
Adoptatus ge- (17), zuge- (Y), er- (69, 134) -wunsceht. gewonschet (67). zu- gewontst (b), -gwinst (76), -gesatzt (i. electus 66, 10), -g. erbe (b). gesatzt in erbe ungeborn (48). er- (110), ver- (132) -koren. vDerwelet (68).]
Adoptio Ad. wonschunge (8), wun- Schung (68), zu-w., ezwunschunge (9). ein zuwüntzhs er wüntzhts (15). her- wünschung (63). vf erkyesung (7). eyn vz erkesunge, wontsunge, annemekeit, dez fremden erbe v!lihen (5). uf erkysunge, zu wonschen, anxz. 7 fromde erbe v'l. (21). angenomenheit (25). vornumft (9). vs er- kiesen, zu winsehen aines erbs (76). er- welung (3).
Adoptiuus gewonschte (8 sZm.) ein zugewunscheter son (48) ein auf) erko- ren kint (3).
Ador (7. adeps q. v.) kerno (101). kern (X). meldunst 7 wyssin (9). weismel (92). wifmel o. craff dez mels (8). meyl-stop ? -stauff (13). stawb- (74), symel- (48) -mel. semel meel (64b). feiDtikeit der frucht (68). dat vette van deme korne (22). blumen von. meel o. speltz d: spelt (108, 1105€). doest, spelde (108). belde (99. st. spelde? oder st. blede — blade Kil. blada, prouentus?). rocken, dinckel (125). kleyn (4).
Ador-are, -ire (3) Ad. nd. an-beden, hd. -beten, -betten, -bitten (6), -pitten (1), -beyten (3), -bieden (18). grussen (9). grosen (13).
*Adorastus v. Adrastus. *Adoratus (st. od.) ags. swsec (942).
Adordiri (Br.) beginnen (11, 19). an- fangen (19).
Ador-ea, -ia, -ium (17), -ima (16) heil-getum (5), -tum (1). heilige ding (4). hyllige dink (22). helick feyrunge (3). oppher (17). ehre, ruhm (114). -ia eer (gloria 68). -ea guet gherucht; seegh- vechtliek cleyt (147). gottin der frucht (dea, frument? (68).
Ador-eus, -ius, -inus 7 -enus (14), -euus (76) 4. triti-tius, -ceus (66, Br. &c. tredecimus (sic 76!). waitzin. (74).
*Adorire v. Adorare.
—
brunet-
?
14 ADS
Adoriri an-lauffen (5), -fahen, -gryf- fen (110), -gaen (85). zu-gaen (8^), -geen (68). abe gan (1).
*Adorn v. Affodillus.
Adornare zy eren (5^). ciren (99). v-e., -cleyden (132).
Adortari v. Adhortari.
*Adpal-lare, -eo (prs. 76), appalliare (85) Z. tego (16); ve- 4 ce- (b), ze- (1), te- (21) -lare. vheln (7, 21). bedeeken 8b). inue v. Applaudere.
*Adpleta v. Athleta.
*Adra v. Adrastus.
*Adra-gis (85), -ginis (sv), -gnis 7 -Gius (Sum., andr-achne ( avOpocrv 13 &c.) -adine (125), -oga (47) bo- (85), bo" (47) -rgele. burge-In (Sum.), -ll (125), -]; burtzel, saw-b., -bon, grensel (73). han- füs (87).
*Adramasea v. Atrapassa.
*Adraneos v. Adiantos.
*Adrastia &e. v. Adrastus. Adian- tos.
*Adrastus stenick uber (rzpa, cf. adriatiecus); halb (aus alb; 13). alp (8, 17) adorastus (fantasma) der alp (Br.). trugnuf) (76). arastus a (9). Cf. adras- teus pallidus (Amm.): Adrasti pallentis imago (Virg.)? .Adrastea (sors Br.)? ?.q. adriasteria 4. sors loit, muycke (147). adastria, 4 adrastia (141) 7. petrosa 4 dura (nam adig Gl. m. adra 141, gr. petra); sors que est dura (76, 141, Gl. m., Er.) adrastros 7. fossores (139).
Adria est mare petrosum, ab, adros petra (Br.); 4. petra (110 &e.); 7. q. adula (q. v. cf. Gl. m. 1, 92, adia pro.). felf (68). (4. scopulus) eyn hoher vels (48). mere (14). dat mer (23). ein lant (9). adera, adhera (5) 2. mare 0 ander (6 &e.), eyn (5) grof wasser. dat mer 7 ander grot water (29, 23).
*Adria-eus, -picus v. -ticus.
*Adriarium v. Aridarium.
*Adriasteria v. Adrastus.
Adriaticum dic. pr. mare saconi- cum (»« sacosum!) steynechtigk mer (17). i. m. saxosum steinicht mer (66 szm.). adrieum mare, adricommare, adria- tum 7. mare stenich (23), steynnecht (5, 1), steinheit (6) mer. eder (nomen 11).
Adriatieus steinechtig (5). stainig (16). (4. adriaeus) eyn steyn über (17, cf. adrastus). voller felDen (68). adria- tisus stenick vlm (9). adriapieus steyn- kudir (sc 8).
*Adricommare &ec. v. Adriaticum.
*Adriola v. Areola.
Adrobus v. Allobrox.
Adrodere nagen (21, 4). sere m. (1). be- (3, 5), zu- (11) -n. begnaghen (22).
* Adrogantissimae (sf. arr.) ags. gelplih (136). uulanelicae (94).
*Adroges hüsschaffenerin (48. cf. am- drochia Gl. m.).
* Adromeda v. Andromoda.
*Adsaec-ula, -ulum, -uli, -alum, adsexulam v. Assecla.
Adsint zuogitint (141).
.Ad-, as- (Gl. m.) -sistrix, assi- 7 asti- (76), asses- (88) -trix zuakisaztiu (Gf.) bistend-, bisitz-, helff-erin (s8).
Ad-, a-speetare (cf. aspicere) d.
ADU
zuge-horn, -heorn (21), -heren (v6). nd. to behoren.
*Adstentor v. Ostentare.
Adt- v. Att-.
Aduehere zu furen (8, 9).
Aduelare (7. coronare G1. m.) zu-deckin (8, 9), -helen (8), -hullen (9).
Aduellere ezu-ezihen (9), -zehin (8), -Zziehen, -reuffen (11).
*Aduello (: duellum) krieg berich- ten, versunen (17).
Aduena eyn ezu-kummeling (5b, 12), -kommeling (10, 17). zuo komelinch (13). en to komeline (23). herkomender (48, 75). hd. (ein) frem-ede (8b), ,de (8), -der; fromd-e (17, 21), -er (X); fromder (6). nd. en vromede (22), vreemde (11). fremde- linek (3). vremt man (99). elindig (19). newegliek (qu. novitius 9) cf. adventrons (st. -tans) fremde nufank (13) ? ad. niu- quemo &o. (Gr. Wtb. 386).
Aduenire Ad. zu-, nd. to-komen. zu fallen (65).
Aduentare komen (8) kommen (9). diek vnd vil (a. d. NI. missv.), varr. oftt vnd diek vil (110), diek wyl (83, 132), vake (132) komen.
Aduenti-tius, -eus (11, 17) fromde (17). elendich (11). tocomeline (99). zu-, var. zuge-fellig, nuw gefunden &c. (65).
Aduentus Ad. zu-konft, -kunft, (do mini) -k. unDers, des hern. de to kumpst vnses heren (22). die tzokompst ons h. (132). advent (5^).
Aduerbium Zzuwort (85). ein zuge- legt wort (65).
Aduersari Ad. (5) nd. weder-, teghen- (11), Ad. wider, weyder- (55) widder- wesen (S5, 11), -stan, Ad. -ston szm., -sin, -Seyn, -sagen (12). ein gegen sin (19). werren (99).
Aduersaria handregister (i111). su- delbuch (112, 116). n4. cladde (116).
Aduersarius Ad. nd. eyn weder-, Ad. wider- sim. hd. -sache, -sach, -sacher, -secher (110 var.), -sage (49), -sager, -wertiger, nd. -sake, -partye (132).
Aduersitas engegeheyd (19). wider- wertikeit (65).
Aduersu-m, -s hd. wie- (b), wi-, wid-, nd. we-der. engegen (19). teghen (22).
Aduertentia auffmerckung (75).
Aduertere Ad. nd. an-, hd. zu-ke- ren. hd. zu wenden (11); an-, ver-nemen ; an neymen (3); zu horen (10, 110), mer- cken, vff-m. (75, 110), begriffen (65), ach- ten, a. mit sorgueltigkeit (75).
*Aduesperante als ietzund vesper-, var. verzer-zyt her gieng o. die sunn nider gieng mortuus est christus (63).
* Aduesperare a- (0), au- (76) -benden. abent machen (85). obent werden (3), zu-w. (21).
*Aduesperatiuus abentlieh (8).
Aduigilare zuwachen (8^).
*Ad-, adin- (4) -uitare hd. zu-, nd. to-laden.
Aduiuere zuleben (8^).
Adula, adyla (mons) der vrsler, vogel, etzel (135).
Ad-ula, selten -ola, -ulla, -ria (Gl. m. 1, 92) 4. caput lini (Bx.); comus 0 modus
15). hd. nd. (109.) knot-te, -e (3), -ten 19; eyn knotte als eyn flof-kn. (21).
ADU
knot (13, 17). Ad. ein knode, knod, knade (133), geiv. von dem flachse szm. knodde (12). knute (13). nd. knutte; kn. efte knop van dem vlasse (109). knop van vlass (141). vlas kop (sic 225). knoppe (89). knopff (67, 75, 110) von dem flachs (110). knauff (14, 75), o. knoch auff dem flachs; poll o. knodt an einer herdtflachs (74). nd. bolle, -en. leynhaupt (14). lins- hewffel o. linbBhewpper et melius cana- pus haniff (1. 2« heuffel mandpulus 15?). linzzhewper (8: vom Sm. 3, 485 micht er- Lbannt). herl (98). *Adulamen smeichunge (11).
Adulans vlessen (ef. sq.); lunsch-, smeyck-, liefkos-ende (14:7).
Adulari, -re (cf. adolorari) Ad. smeiche-n, -In : sme-, schmei- (1102) -cheln; sehmaich-en (75, 76), -len (1109); smay- heln (1); smaik- (2), smail- (1), schmeli- (110 varr.) -chen; smeylgen (13); zu- smaycken (3), -tuteln sm. (cf. 4 h. v. Fr.2, 313. Sm. 1, 404, 405), -blasen, -plasen (75), -plassen.(3), -loechen (reg. Ben.). ko- sen (19). lieb-k. (65, 75), -reden (75). libe casen (3). nd. sme-ken, -tern (225); smy- ken (83). scehemen (sc); vlen soken (22). vleseken (23). vleschen (22»). flansen (12, wetterau. làcheln, grinsen bed.). wey velen, streylen &e. (147). bulaezin (8). ole schenken (65). driegen (7. fa/lere bb).
*Adulaterculus knopf, knod (76), aus UN »« -atorculus 4. paruus adulator (Br).
Adulat-io, -orium (8^), adolacium (v) sehmaiehung (76). smechelunge (8b, 48). smeichilung :: false sm. (4). hd. fals, falsch lop, lob; schmeichel-red, -heit (1102); falD lob 7 libe casung der rede (3); liebkosung (15). liefkos-, smeyck- (141), smek- (83, 99, 132), flatter- (132, 141) -ynghe. gleysnerey (67). zu-titlung (91), -ditelung (112).
Adu-, ado-lator Ad. schmaichender (76); smel-, sme-cheler; sechmeiehler; zu- lieber (9), -tutler, -ditler (112). smeycher m smekere (99). vleseker (22) nl. vleier 116); vlaeden- Z vla- (Ki.), vlaey- (116) -backer; pluym-strijeker (116), -stricher (132). pflumen-str., var. pflaumen streicher (110). nd. plumen-, plum-stryker. halss- streichler (116). feder-stricher (125), -clu- ber (75), leser (75, 1102, A lib kofer (3). heb-koser, -reder, -sprecher (7. ganeo 75). suppenfresser (112). ógeler, vosswen- zer (109). :
*Adulescentia v. Adolescentia.
Adulter Ad. ebrecher, ebrecger (18), ebreieher (3). md. e-, ee-brecker. zu- manne (12). auerspulre (11). ouer-speler (132), -speelder (116).
Adultera eebrecherin (65). ebrecker- sche (22).
Adulterari hd. ebrechen. nd. ee brec- ken; spul (11) ouerspelen (89) driuen. oberspel driben (19). ouer-spel doen (132), -huren (99), -hoeren (106).
*Adulteria ebrechung (5^).
Adulterine plantationes (Br. uf spraben an baumen (11).
Adulterinus eebruch-lieh (64), -ig 7 eebrecher; a. in fide abtrinniger vom glouben; vneelich spise (65).
Adulterium Ad. ebrechunge, ebroch (D^). md. ebre-ke, -ckinge; eebrock;
ADU
ouer-spel (89), -hur (99); auer spul (11). ubir hür (Anz. 8, 101). vnkeuscheit der ge- mahelschaft, varr. die chonschaft (75).
Adultus, adustus (74, a/ph. adultus 134, dus adolere »— adurere) 7. cerema- tus 4 exeretus (i34 &e.); senior (75); amasius (1. aus annosus, »« adulter?) hd. eim be-, ver-stendiger; besten-dig, -tig (1); pestander, v/g. an dem alter vnd gewachs (75); gewachsen, gewaben 8) ein gewachÜner. Ad. nd. vol, wol- (19), voln- (17) -wassen sim. eyn vor- stendicher 7 junghelin (22). en bestende-
her (23). sprechlich 7 myndich (13). mun- ich (14, 97). formundig (12). v'nunfftig (11). zeitiger x zuchtig (10). ein gr nachgebure (7). alt (48).:ein alder (5). worbrant (9).
Adumbrare deken (6). Ad. nd. be- decken. schatt (prs. 76). beschat-en o -ten (110), -igen (3). beseaden (99). be- sche-ten (1), -den (23), -yden (21), -digen (5). bestetigen (sc 6). Ad. be-schirmen, -simnen (s/c V), -sehyenen 7 -schymmen (9). sehemeren (89). nd. beschermen. ent- werffen, konterfeyn (125).
Adumbratio be-deckung, -schetti- gung (110), wympelynge ($83, 132).
Adunare /d. nd. eynen (11); vor-ey- nen, -enen (23). ey- (21), v'ey- (6), v'e- (13) -nigen. Ad. zusamen-v'eyngen (11), -tün (6), -thun, -thuen (4), -dun, -fügen (19). zuhauff dun (5). zu eyn machin (8). nd. to zame-n voghen (11), -de don (23). tho samende doyn (22).
Adunator ein vereiner (110), zesamen fieger (68), tzosamen knoper (132), tsa- men knober (83).
Aduneare Ld. mit haken (18) den h. (15), eim h., hocken ziehen. zehen mit dm kaken (sic 5). then mit eneme ha- ken (22). hoekin (8). hoken (9). krum-
men (85). Aduneatus gekrummet (69 Mrg.) *Adunetio salbunge (8^).
Adune-us, -tus (21) ser crum (110). seer crom (83). gar crom (21).
Aduneus s. haki, krapho, chramph (Gf.). houg, kroupf (141).
Aduoeare zu heiben (8). zu sich (10, 65), zu im (12) ruffen. zuo sich roven (13). vorspre-chen (10), -ger (s?c 13). ko- sen (9).
Aduoeat-a, -issa (85, 19) Ad. fur- 7 ver- (65), vor-sprecherin. vog-, var. veg-
fe voy- (48) -tin. uoged- (99), vaechd- 89) vaecht- (11), fayd- (19) -Àinme. vag- dye (23).
Aduocatia fursprecherij, var. -in (65). nd. voge-, vaech-die. faydye (19).
Aduocat-us, 4 -or (16) hd. sprecher (68); vor-spr. (10), -spreche (12, 66),
-sprech; aduocat, vogt, voyt, vot (77), faugt (10), faut (5b, 13), fayt, fayd (19). nd. voghet, vaecht (11, 89), vorspreke (99), voersprecker (83). schult-heió) (12, 77), -es (10). seulte (13). sach versorger (75). rechtz helffer (64^). beistand (91). e zugeruffter (65, 68). geheuscht (ptc.
*Aduolsio zuwelezunge (8b).
Aduoluere zuwelezen (8).
Adurere v'brynnen (V). zer-, vig. ver-brennen (75). vprennen (9). virbir-
AFF
nen (8). bernen (11). v-b., -broien (132). burnen (19). brujen (99). ?
Adusque /d. biz nu (5); bib-nu, -nó (21), -nune, -dan (69), -dann (134), -hen uff (17), -da hyn; biez dar zü (6); unez yezunt (4). nd. wente.
Adustio verbrennung (65).
*Adustra v. Adiantos.
*Adustus v. Adultus.
* Aee (,corrigiert) v. Artemisia.
Aedon (cf. ealadrius) gal-ander (Hen.), -idrot (Op.).
* Aegit v. Actuaris.
Aegithus, Oty'0O0c (auis; i. salus
140) grafmuck 2 sehóss- (140), zótsch- |(
(126, 140), zitsch- (Ki.) -erlein. *Aegonomus v. Emnoicus. *Aelchior v. Alchior.
Aen-um, -ium (19) enum (Er) (cf. enula) i. olla 4 ealdare factum» ex ere, per dyptongon pro erenium (16). ain erin hafen (6, 16). kesOel (19). ketel (11).
*Aenus (7. g. oenus /i.?) peiger (141). * Aepolus v. Ennoieus.
Aequ- v. Eiqu-.
Aer hd. lufft, loft (85b, 19, 4), lüff (55). nd. lucht, locht (132), logt (99).
* Aeremencia &c. v. Aeromantia &c.
Aer-eus, -ius, erenus (12) Ad. luftig. nd. luchtich, logteg (99). eyn ding da A lufft in kommen mag (-us a um
105 US aere-, aeri-mantia, -mancia, aeremencia (76) warsagung vD dem lufft
(110). wyse sagunge (10). zauberye (8).
go- (83, 132), ko- (132) -kelye.
Aero-, aere-mantiecus, aremaneus (16) ein ezeuberren in der luf (3) war- sagcr vb dem wetter.(110). teuuer (97).
koch- (132), gock- (83, 132) -elaer. $. q.
aeris inspector lugimsland (115).
* Aerose lufftiglich (75).
*Aerosus lufftig (15).
Aerosus kupferreich (Ki.). *Aerucare v. Eruscare.
Aerugo v. Erugo.
Aerumma v. Erumma.
Aferesis v. Afferesis.
*Affa (»- alfa) 4 vitulus £ taurus (141).
Aff-a, -ala, -la (q. v.), -alaga (alph. asf- 141), afana, hasfala (141) (aus QonaAaE) i. talpa. maul-, molt-werffe ; scherre (74). mavlfruff (3). mol-, moilt- worm; goere (141).
Affaber kun-, ly-stig (85). sinniger
141). ) AS hd. zu sprech-lich, -lig (4), lichen (21), -enlieh (8, 76) -ig. zü sprekchleieh (1). nd. to sprekeliek. wol- redend (110). redspráchig (Fr. 2, 99). rede geb (6). reddeselig (12). redsam (4). freuntholder o. mitsamer (74. cf. Op. 1056. Sm. 2, 650. Goth. Wtb. 1, 209). gruf)- bar (65, 88). gesprech (110). g.—, clafft- zaem (132). anherig (V. a. 1618).
Affabilitas (7. blandicitas 76) zure- dung, grufbarkeit &c. (63).
Affabiliter gruDbarlieh (65). *Affabrilis kunstich (8^). *Affa-cillum, -dillum v. Affodillum. *Affala &oc. v. Affa.
*Affal-cion, -tum v. Asphaltum. *Affamentum v. Affumentum.
AFF 15
* Affamentum zusprechung (110 szm.).
Affari Ad. zu-sprechen, -reden;sprech (sic 8^). nd. to spreken. :
Affarium v. Ferius.
Affatim (i. ab-, fac-unde) spre- Ad. -chlich, -ehelichen (17), -lieh (5), md. -kelick. emsiglich, gered (75).
Affatimire zi gifadimanne (ar.).
*Affatum v. Asphaltum.
Affatum zu sprechen (8^).
Affatus píc. zugeredt (75). angespro- ehen (8b).
*Affatus s. (7. sermo, allocutio dc.) zu spraeh (5). ansprache (8). zuredung, gru 65).
Affectare hd. begern; swin b. (ve- hementer a. 10); begeyren (9). nd. be- gheren. lieb haben, han (65).
A ffectata ignorantia beger-ende (63), -te vnwiDheit (15, 63), vnwissenhait (16).
Affeetatio beger-ung (7), -de (11).
Affectatus begert (8b).
Affectio (cf. affectus) Ad. bewegunge, mutes b., müt-b. (63), b. des gemuts (65), mutes bewegnub (76), m. begerunge (9). bewegliehkeit (65). Ad. nd. beger- unge, inge, -runge (10), -unde (8). be- girlichkeit, der will (65). geringe (eo pyne 7 lere (11, 19, 89). pynunge (8). veranderunge des lijbs di
Affectiua (cf. virtus a.) begerunde chrafft (16).
Affectiuus begerende (85). begirlich (65).
Affectuose beger-lich (85), -leke (99).
Aiífeetuositas begirdekeyt (8).
Af-, ad- (145) -feetuosus be-girlich (65), -gerliche (19), -gherieh (11, s9). leubuendi (7. amabilis 145).
Affectus begernde liebe Z7 gelust (8). hd. nd. beger-unge, -inge. Ad. be-ger (D^), -girde; girlichkeit (645), guust.
*Affe-, afe- 4 aufe- (Er), aff- (148) -resis, -risis (9) 4. subtractio litere € syllabe in principio dictionis (Br. »« au- ferre?); abscissio de principio 6 caxo capitalis (148). heup fleycht (8). haup- flesch (9).
Afferre Ad. zu-tragen, -dragen, -brin- gen, -brengen (5), -fugen (65). brengen (9, 99). to-dreghen (22), -draghen (23). ne- men (8. 4. g. auferre q. v.). holen (19). halen, irken (— riken), langhen (11).
*Affesellus (cf. affodillum) 4. mollis caseus (11).
Affbulare an-spengeln (85), -hefften, -stieken, -binden; zeren (101). eleyden (8, 9).
Affibulatus czu geknopft (3). be- knüpft (6). gnipft (v6).
* Affica v. Alphita.
Afficere begern (85, 9, 110). pynen (8b, 83). pin-igen (6), -egm (8), -gen (17). pey- nigen (1, 9). Ad. zwi-, nd. dwi-, dwe-ngen. lern (85,33, 110). amwisDen (17). neigen (8^). günsten (25). kelkin (8). quelen, beschwae ren, ergetzen &c. (65). castigen (8b).
*Afficere v. Affigere. Affricere.
Affiei gelusten (1). glusten (65). ge- quelt werden (16).
Affietus boden zins (65).
*Affieum v. Afflietum.
Affidare getruwen (10). gedruen (12). betruen (13 Mrg.) v'siechern (8^).
16 AFF
*Affidére truwe geben (75).
Affidoxe sunt sententie quarum pars est. honesta et p. in-h. (Br., aus 0qwptoo&oc Gl. m.) affridore er- ind oner-same sa- ken (147). :
Affiduciare (i. fiduciam, dare) belie- gen iu v'sieheren, gloubhaft. machen (110). glauben geben (68).
*Affigere v. Affligere.
Aff-igere, -ligere (1, 85), -ieere (76) stieken (11, 19). schicken (89). cleben m an-stieken (9), -stechen, -eleiben (8, 75), -kleuben (10), -eleuen (22). steken (99). abe stecken (8^). hd. heften (1, 75), an-h., ezu-h. (3, 4). an-hechten (22), -slahen (3), -schlahen ML -sehlagen (13), -heneken (19), -negelen (5^), -knophen (1), -knop- pen (5), -knipfen (6, 76). vaten (22).
* Affi-nieatio (76.»« -nis), -liatio (Br.) z. adoptio nature.
Affinis hd. mag. mages fre&nt (1. 2 i. magis propinquus ( &e.!) mog ( 2 moge (9). namaek (85: na propinquus gemage (99). magk (10). maug (16). frunt (5). frund (16). wybis frunt (8), frynt 13). weibes frewnt (9). swager (12). óhin
6). ohem (75). maghescop 7 frunschop 22), m. 7 vruntschap (23), aus affinis... 2n consangwenitate fruntschaff 7 gemage- schaff (21). kenmag (93). kelmác (Ziem. cf. Ob. 772). kelmagt 7 wibes magt 7 nacke- bur (48).
Affinitas hd. mage-, magk- (10), mo- gen- (75), moge-, mog- 4 geschwegerete frunt- (88), maug- (16), swoger-, ohem- (15. cf. Fr. 2, 30b), frunt-, syp- (110) -schafft. maghescop (22). gemagseap (99). mach- aftet (13). mageschaffkeyd (19). zugehó- rung (66 Mrg.) zuhorung der ee halben, nahung, neherung (65).
Affirmare festigen (66 Mrs. 110). be- f. (b», 23), -uestgen (22), hd. -stedigen, -Stetigen, -státigen (134), -steytigen (3), -stetten (1), -weren. gestatten mit worten (15). sterckeu, var.ser vast st. (110). seyr vast (se 83). hd. nd. leren. lernen (5). bekennen (9, 65). veriehen (65).
Aífirmatio befestunge (6). vestinge (99). bestetigen (76).
* Affla (animal Br. v. affa; 4. anima, 48: afflare) sele (48).
Affare (7. «luminare G1. m.) hd. zu-, nd. to-blasen, Ad. -plasen (3), -blaBen (11), -blassen (66), -blosen, -blossen (9), -blozen (4), -laussen (96), -wyegen (19), -wegen (11), -waien (99). adem holen (3). metail gheyeten (141).
Af- (cf. con-, suf-) -flatorium blase baeke (sc 8^).
Afflatus píc. zugeblasen (8b, 75). in gebloDben, yn gelaf)en (1T). sbst. zu-, an- (65) -blosunge (48), -blasung (65, 68, 110), -wehung (65). afflata pifundan (Gi. Ker. Cf. Dz. Wtb. 451).
Af- 4 in-flectere zu-beugen (5), -bó- gen (3).
Affliectio pine (22). Ad. pein, vlg. pen (95), pinigunge szm.
*Afflietum, affrieum (9), affieum (8), 4. g. muero (74), z. ferrum candens (148. 2 glüen sim.). glefen- (9), glewen- (9 glen- (13) -eysen. leyneny (sic) ysen
Afflietus (morbo &c.) vorterbet (125).
AFF
Affligere, affigere (76, 110) pynen (8^, 99). hd. pin-, peyn-, kest- (1, 85, 9 gen. vnder drucken (9). v'dricken (13). geis-, geif- (110 varr.) -elen (132), -len (110). entvangen (22). afflixerunt pin- gond; a. per sanguineum, fletum verspuien (38).
Affluenter ober flyDen (8^). zu o. vberflussigclich, richlich (65). zuflieDich- ieh (49).
Affuentia oberfluBekeit (8b, 64, 65). genüchte (48). genugde (99).
Affluere hd. zu-flieDen, -fliBen, -flis- sen. zuo flizen (13). vber flieDen (100). tzo vloien (132). nd. tho vleten. vber- PE sin (65). genug haben (9). gnugen (11).
*Afflugere (»« affugere) fliehen (1).
*Affod-, afod- (Br. affad- (Gl. m.), affac- (11) -illum, -ulum (76) (aus as- phodelos 7. qg. albu-eum, -cium, -tium 2« -men, -go qq. v.) 4. alb-ugo (66 &e.), -edo 2n ouo (Br); bitumen ow (129, nach affatum q. v.) hd. daz wiz, das wy D, Nero von dem eye, vom ey, im ey. nd. dat witte von den eyge. eyD wyD (17). dz weiB in dem oug (76). das wis in den ógen (6).
Affodil-lus, -us, -la (9, 48), apho- dyl- (85) affrodil- (47), asphode- (92, Nmn.), astodil- (123, 125), alscoti- (Sum.) -Ius, 7 aphrodili 7 phrodilorum (144) i. adera (85, 96), adorn (Sum. V), sea- riola 4 bofraga n hd. golt-, gol- (123) -wurtz, -worcel (13), -gilgen &c. up hilgen (49). golde (96, Sum. V). eol-
er (?. g. anagallis arvensis Nmn.)7 wit- lok (47) wiekol (-Ius 48). affo-, aphro- (Hen.) -dillen (92, Hen.), -dil szm., afhol- derwurz (Nmn. cf. aden). holvort (97). wijswurtz (48). scarleye (85). swerteln d
*Affolter v. Viscum.
*Afforare (anders G1. m.) luchern (8^).
Afforis hd. vD-, auf-, von vB-wendig. von vbwenig (14), ausbenick (3). nd. vt wendich; van buten; van buyssen (132).
Afforismus v. Amphorismus.
*Af-, a-, 4 as- (Gf), ci- (1) -forus (piscis; cf. aphya? aspratilis. acculeta. aquilegia &oc.) steche- (9, 19), stiche- 74), stich- (1) -ling, -Ifartz (19). baerse ten) sthechelinge (8^). stekel-e (22^), -inc (11, 89). phrilla (6t.). boh. vklegye (4).
*Affrasias v. Affrodisia.
*Affrenare auffzeumen (15). *Affresis v. Afferesis.
Affrica daz dritte deil der erden (5, V). nd. dat derde, durdde (23) del des ertrikes thegen den (22), ieghen dat (23) myddach. affrike (99).
*Affric-ana-, ona, afrieana (76) (est una litera) hd. buehstabe (Mss. mog.). bustab (68). bothstab (67, Voc. a. 1477. »« des frónboten stab Sm. 3, 601?). groit boickstave (147). boechstaf, lytter (83). boestak (22).
Af-, a-fricanus, afer, affera Ad. einer vD africa sim.
* Affricere (aus afficere) zwingen (1).
*Affricona v. Affricana.
*Affrieum v. Afflictum.
Affrieus Ad. sut- (66, 70, 134), zut- (c9) -westen; sudwest (l, 4); s., sud- wesch- (67), seutwest- (110€), wester-
sam.
AGA
(68), süden- (21), ein mittag- (6), Óster-
)|reicher (3 wrg.), nd. west-, sustwest-wint.
*Affridore v. Affidoxe.
* Affrod-i, -iea v. -ita.
*Affrodillus v. Affodillus.
*Aff- (o6), aph- (73, 85), af- (Gi. m.) -rodisia, affrod-issa (92, 149), -asia (17) v agrimonia)?. satirion (73), aquileya 96), angimia (85). swer-dele (85, 92), -tele (149), -zele (96), -telen worezelen (11). schelewort (85). Zw unterscheiden von aphrode wolfsmilch (Ki.) affrisa dra- chenwurtz (48). affrasias (76), afrisia 7. q. afrasia (Er.) herbae, aus euphrasia?
*Affrodi-ta en morghensterne (92); -ea i. venus (16). afrodis (Br.), affrodi (16) grece 3. femina, latine.
Affrutabulum eynreley vat (147).
*Affud-illum, -ulum v. Affodillum.
*Affugare zu iagen (110).
*Affugere (cf. afflugere) Ad. fliehen (6), zu-fl, fliechen (76), flien (91, 4), fli- hen (3), flehen (5). vlen (22). to-vleen, agen (83. cf. prc.).
*Afífu-, afu-, affa-mentum, affune- tum, 7 dume-tum, -ntum, tumentum (133, V. a. 1477, Sm., Gl. m.) Ad. nd. eyn dorn-, dornen- (147) -busch, -pusch (66), -bosch (76), -pechse (v. a. 1477), -hecke (10). eyn torn puehse (133). eyn dorre E staudieht (4. cf. stáudich Fr.
24223):
Affur-, affus- (141) -cillare, 7 -cilare (16), -emare (8, 9) 2. suspendere (Br. &c.); concu-tere (66 &e.) -ssio prs. (76). hen- gen (8, 9). vp hangen (83) zusamen Sclahen (76).
*Affurno aui tum 4. iplasmo (76).
Affuturus zu, nd. to ko- (11, 19), kum- (8) -mende.
Afodillum v. Affodillum.
Aforismus v. Amphorismus.
Aforus v. Afforus.
Afr- v. Affr-.
Afr-asia, -asias, -isia v. Affrodisia.
*Africanus gepeynigter (74).
Afrodis v. Affrodita.
* Afronemoc v. Infrunitus.
*Apgabite v. Agapite.
Aga-bo, -fo v. Agaso.
* Acacia v. Aga-tes, -ticia. Accasium. Aristolochia. .
*Agacium v. Accasium.
*Agagepes v. Agape.
Agag-ula, 4 -ola 74 -a (Ki), -ulo (16, Br.), 7. Va- (Er.), pha- (16) -nus fornicator. hürrer (48). agula lecker (68, 83);7 acorra ruffyan &e. (74). adola (alph. suu) Q leno, lecat-or, -riv; agohola 2. adulter (16). agabula 2. conci t lenocin-ator (Pap.).
*Agalaster 7. qui deridet mundum (80); aus age- (Br.) agel- 4 agil- (147) -laster, age- (Ki.) ag- (147) -lastus die nummer lachet (147); 4. qu nunquam ridet, —— alastor? agalaster pica?
* Agalenso 7. Jefor (16) ; aus &'2)3.0p.at, wie agalma (Gl. m. 1l, 129)? ue deea- lanzare 2. cantare cum laetitia, (Pap.) ?
Agal-ma, -lena (9), agam-alia (141), -a (13) (Z. figura, speculum. preclarum Br. &c., locus trinitatis 110 &c. Gf. 22 hd. clar, £ lauter (13) spiegel. der hime ua spyegel; boits, scamplioen, stale, eyst &c. Gar).
AGA
*Agalu-s, -m v. Agolus.
Aga-mus, -meus, -nnus, agemus /d. witwer, widdeber (17) ^ wedewer (22). weibloser (13). weyplos 4 an web (9 ane wip (8). ein man on eyn wyb (110
*Aga-mus, -nus (9) (herba cf. alga?) semdecht (8, 9). arnigenos sedeche (85). arnyges ledtich (74).
*Aganata v. Agonata.
Agania v. Agenei.
* Aganis-eta, -ta v. Agonista.
:*Agannus v. Agamus.
* Aga-noe, -one (85, 149), -ones (41), ago- noe (Sum.) uuormuurz (Sum., Gf.) wech- wirse (85). bethwiz (149). bouiz (41).
*Acantho v. Acanthus.
*Aganus v. Agamus.
*Agaon-e, -es v. Aganoe.
Aga-pe, -pes, -pa (75), -gepes (69, 134) (V. elemosyna, rogata, &c. Br., pastus pouperum 91) pete (5, 7). gebet (110). gmein g. nm almusen (9 szm.). gebet- ten a. (75). spende (8, 9, 95). lieb o. fremd arbeit (110). armer lude lon (22). ermer l. leen (97). :
*Aga-pite, varr. -bite (7. elemosynam qpete vb. def.) almusen bitten (75).
Agaratum v. Ageratum.
Agari-eus (Sum. &e.), -tus (3, 149), -us (49), -eum (85, 131, 144, Sum.), -um (Pap., Gl. m.) (4. vitis alba 141, radix vitis albse Pap., Ja vite biancha Gl. m.) Ad. tannen-, dannen-, danden- (13), daneten- (49), tamen- (96), cane- (85), cannen- (Sum.), buch- (96, Sum. vit), puch- (3), nd. bucke- 7 hert- (Sum. VII) -swamp, -swam. bus- wan (-eus 85). tanswun (93). dannschwumm (144). habeeheswum (Sum. vri) lerchen- Schwamm (xi.). heterich (131). ag. deli- eiosus tanne-, tánn-, virescens buch- taub-ling; boletus ramosissimus buch- Schwamm (Nmn. cf. Popowitsch /. v. &m. 1, 146). aggerieum heldenwurtze (48. hzer- her ?).
*Agarire v. Aggarrire.
*Agaris (cf. agates) vuerstien (11).
*Agarista (»« charis?) 4. gratiarum actio (16).- y
Aga-, ag- (14) -ritudo (7. suspéiriwum 1 ama$etas 16,Br.) schwacheit 7 suffzung (110). seufzer, angst, bekümmernuf (ki.). angstung, sewfftzung (74). suechtich. of (132) benauw-eng (132), -1cheit (141).
*Agari-tus, -us, -um v. Agaricus.
*Agarius v. Preco.
*Agaron v. Agaso.
*Agarrire v. Aggarrire.
, Agarus (4. cursor pedester 16, Pr.) làuffer (Ki.. louffer (75). lauffer (4). fuof-l. (110). loeper, baide (147).
Aga-so, -uso (Sum.), -z0, -Da (bb), -ron (142. cf. agoro) (v. ménister, officia- lis, domesticus) esel- hd. -hirte, -herter (1), -triber (8, 9), -driber, nd. -herde. eyn esels hirt (68), fichtriber (110), os- sendryuer (132). mar-sealch (104, szm. Sum. Gf), -salch (141). wint ger (19). aga-bo ?. qui negotia precedit (141, Gl. m.), -fo qui n. aliena facit (141) aus agape q. v. »« agaso?
Aga-tes (22b, 66 &e., &x.), -thes, -tha, -cia 7 -ticia (175) (V. lapis ex quo excu- tur ignis 66 &c. 2« eyt? ?. bernix q.cf. 22», 14, gagates 1, ragates 74. cf. acha- tes. agaris. magnes.) edelgestein (8b).
DiereNBAcu Grossanrum.
AGE
fur- (68), -fuer- (19), vuyr- (82), ageten- (b, 22), aget- (13, 23), agat- (22*, 74), bern- (74), bernit- 7 ber- (225), aug- (10), ayten- (19), aden- (55), aytt- (1), ayt- (3, 4), eyt- (17), aid- (6 &c.), golt- (75) -stein, stain, -steinne (10), -sten (22b, 23), -steynt (13); vnd ys eyn edel sten gestalt also dat clare van den bomen (225); ist ein edelstein gestalt vnd brynnet als das klar von den powmen (74), d. 4. baum- harz; cf. achates bom- »« born-stein?
*Agatia v. Accasium.
*Agaticia v. sq. Agates.
Aga-ticia, -thicia, -cicia (6), -tisia (141), -tissa, (22, 23), -cia, -ticon (64) (7. affodillum 147) Ad. nd. golt-, d. gold-, glolt- (sie 20), gel- (6) Ad. -wurtz, -wur- tzel, nd. -wort, -wertze (23), -kruyt (141). holtzburtz (1) slehen (8 Mrg. »« acacia).
*Agatinus allerpeste (74). *Agausarium (cf. sq.) marstal (Sum.). *Aeauso v. Agaso. .
Agazonomus v. Agoranomus.
* Agda 4. ensifer (148). swert-kneht (13); -knegte (9). suert knecht (8).
*Age &c. v. Agenei.
Age v. Bia.
Agea v. Agenei. Agiauia.
*Agearia v. Agiauia.
Agelast-er, -us v. Agalaster. Ario- pageta.
Agellarius v. Agrarius.
*Agellaster v. Agalaster.
A-, ag-gellus («vus a-, ag-ger) damme (D), dam (22), tante (6. cf. dentsch agger) ? acker. clein a. Z7 dam (1 szm.), felt (8 veldiken (83). velt (23). velde-chin (y -ken (99). eckerlein (70 sm.). agellus ac- kerman (66, 67). tham (67). eleiner hauf- fen (15). aggellus haufel (75). ein kleyn damm; agelus eckerlin (68).
*Agemus v. Agamus. *Agenator v. Aginator.
Agenda Ad. eyn buch, buche, tauff- buoche szm.; buch do man aus tawft (4). nd. en bok sim.; boech van dymgen to doyn (83).
Age-nei (Br. &c.), -neij (3), -rei (66&c.), -ni (Gl. m.), -i, (110 &e.), -ge (66, 133), -a (69, 70, 110, 134, Gl. m.), ag-ri (76), -gerei i -e (67), -àamia (141, 142, Gl. m.), agon- es 4 -ie (136, 141, Gl. m.), -thei (141), acu-nei (q.v.), -meos (sg. Br.) ?. victime, v. pro rebus agendis. opher (3). eyn of- pubands n 132). In diesen und den fol- genden Ortern. Mischung | hebráischer und griechischer, &yt0C 2« Gu, mát ago- nalia (Fest.). Cf. ageus 7. sanctus 0 solem- mis (111) aggeus m. pr. (Br.) ?. solennis (16, Bx.), letus (66, 110 &c.) 7 festi-uus (66 &c., Br.), -nus (76, 110. cf. aginator &oc.?). agenus 4. festinus e£ lepus (Br.). agga ;. festiuitas (142), hebr. f. 4 mun- dus (141. cf. ager ?. m. Pap.). aggi f. mea (141). agen-erotes 7 -evores (Gl. m.), -evotes (Pap.), -obotes (141) ?. qui se sanc- tificant.
*Agenologia v. Genealogia.
Ager (cf. agger) hd. nd. acker. aker (23). velt (85, 9). veld 7 landsehafft (91). bawfeld (115 &e.) gaw &c. (88). floer (125).
Age-, aga-ratum (cf. areola) leber- balsam (Kki.) reinblümen (7. stiechas ci- trina, herba s. marise (144).
?
AGG 1T
*Ager- (agri-?) -eula (ag'Glà; cf aquilegia) wilde ackeley (11).
Agere hd. machen, thun (1), tün (6), dun(52b), düne (12), wireken szm., schaf- fen m handeln (65). nd. maken, don.
*Agerei v. Agenei.
* Agerminatio (7. cumulatio germinum, »« agger?) huffen (8b).
* Agero-nimus, -mines v. Agorano- mus.
*Agerta (uus aggestus?) ein fort (4).
*Agestus v. Aggestus.
*Ageus v. Agenei.
*Agga v. Agna. Agenei.
Ag-, a-garrire, agarire (7. valde gars Tre, Br., Gl. m., deludere ; fehlt in wss. mog.) hd. spotten, verspoten (76, 134), triegen, be-tr., -tragen (66, 133).
* Aggedula v. Acredula.
Agger, ager (7. sudon 55, cumulus terre &c., fossatum) hd. nd. dam. d. tham, tam Q» tamme (12), damme (10), damph (4). dentsch, schlaeht (cf. Sm. 3, 427), sehut (75). sehütt (91, $m. 3, 419). ein schiDe reyne (19. versch. von schief) de- cliuitas Sm. 3, 410 cf. sqq.). schieDreyn, vDgeworffen hüffe, rein an eyme graben (48). ein zielstatt o. rein dagegen man schieft (135). erdehawf (9). hauf (8b, 88). hobel (85). hof vel (szc S hoher buhel (110). lewar (Sum.) walle (12). wale (8^). wal (11, 89, 99). grab (91). dy che 7 ryche (12). dig (5). dyck (83). wür (185). ge- werre (6). bolwerck (88 &e.). sehantze (114). dill (88).
Agger-are, -ere (1l, 19) (z. adunare 68) samme-n (12, 19), -In (10). zam-enen (11), -men (18). vergatteren (68). huffen machen (110). hopen 7 dycken ($83). dy- chen (132).
*Aggerei v. Agenei.
Agger-ere, -rere (T). (v. aggregare 9; cf. aggerare) dragen (5, 1). zuo tragen (110 sim.) hauffe-n- (85), -In (75). huffe-n (88), -ln (75). an begen (7?) me- ren (8. cf. aufbeigen $m. 1l, 158?).
*Aggergare («aus agg-erare »« -regare) sameln (134). vergaderen (s2). hupen (22).
*Aggero (aus agger-are »« -ere) zu- dragen o. -demmen (11).
Ag-, a-gestus huffe (8) huff erden (68, 110). huffen aschen (75). hope van a. of stubbe (147). asch-hawff (9), -hau£- fen (3).
Aggeus v. Agenei.
Agglomerare v. Adglomerare.
Agglut-, aglut-, aglue-inare Ad. zu-, zusammen-fugen, -dun sZm. to samane doyn (22). tozamede don (23). nd. süne- (99), hd. zusamen-, zuhauf-lymen, Ad. -bin- den. zus. friesen (8).
*Agelutire v. Adglutire. *Agenio v. Aginare.
Aggratiare begnadigen (Gi. m.) be- sweren (8». »-« aggrauare).
* Aeecrauamen